Bolesław Chrobry

(ur.967,zm.17 czerwca 1025)pierwszy koronowany król Polski(od 1025 roku)z dynastii Piastów,w latach 1003-1004 także książę Czech jako Bolesław IV,książę Polski od 992 roku.Był synem Mieszka I,księcia Polski i Dobrawy,czeskiej księżniczki.Objął rządy w 992 roku,wypędzając krótko potem swoją macochę Odę i przyrodnich braci.Popierał akcje misyjne Wojciecha Sławnikowica,biskupa praskiego i Brunona z Kwerfurtu.Męczeńską śmierć tego pierwszego(997) i jego rychłą kanonizację wykorzystał niejako do celów politycznych,doprowadzając na tzw.zjeździe gnieźnieńskim do utworzenia polskiej metropolii kościelnej w Gnieźnie oraz biskupstw w Krakowie,Wrocławiu i Kołobrzegu i tym samym potwierdzenia pełnej samodzielności Polski przez cesarza Ottona III.Po śmierci Ottona III(1002)Bolesław znalazł się w konflikcie z jego następcą Henrykiem II Świętym,prowadząc z nim długotrwałe wojny(1002-1018),zakończone pokojem w Budziszynie i zajęciem Milska i Łużyc.W 1018 roku zdobył Kijów,osadzając na ruskim tronie swojego zięcia Światopełka I.W 1018 lub rok później przyłączył ponownie do państwa polskiego utracone w 981 roku Grody Czerwieńskie.Tuż przed śmiercią(1025),koronował się na pierwszego króla Polski.

Życie przed objęciem władzy

W 973 zapadła decyzja,że miał zostać wysłany do Niemiec jako osoba gwarantująca postanowienia zjazdu w Kwedlinburgu(czy tak się w istocie stało jest kwestią dyskusyjną).Pojawiła się mało popularna hipoteza,że lata 80.X wieku spędził na dworze swojego wuja,księcia czeskiego Bolesława II Pobożnego.W 984 jego ojciec Mieszko I zaaranżował małżeństwo Bolesława z córką margrabiego Miśni Rygdaga.Prawdopodobnie po zawarciu małżeństwa Bolesław objął władzę nad Małopolską.Rok później odprawił on swoją żonę(po śmierci jej ojca),lecz zachował władzę w Małopolsce,a następnie,prawdopodobnie z inspiracji księcia czeskiego Bolesława II,ponownie się ożenił.W literaturze pojawiła się także teoria,że Bolesław mógł panować wówczas w Małopolsce z czeskiego nadania i przyjmując to założenie dopiero po śmierci księcia czeskiego(999)włączył ją do państwa polskiego.Przy założeniu jednak,że Małopolska została zajęta już za Mieszka I do roku 990,Bolesław rządził w niej z nadania swojego ojca,a jego terytorium nie zostało włączone bezpośrednio do Polski.Uważa się,że ojciec nie uwzględnił go w dokumencie Dagome iudex(nie występuje w zachowanym regeście).Może to oznaczać wydziedziczenie kosztem przyrodnich braci z drugiego małżeństwa,młodego Mieszka i Lamberta,jednak w ówczesnej rzeczywistości takie posunięcie względem pierworodnego syna nie wydaje się prawdopodobne.Można więc wnioskować,że Dagome Iudex objął najlepiej ukształtowany rdzeń państwa Mieszka I(tzw.państwo gnieźnieńskie,czyli rdzenne ziemie Polan i najpełniej zintegrowane z nimi tereny) i przeznaczył go do podziału bądź współrządów synów Ody,a za dziedzictwo Bolesława uznał wydzieloną Małopolskę.

Lata panowania

Po śmierci Mieszka I(25 maja 992),Bolesław w nieznanych okolicznościach szybko przejął władzę nad całym krajem,a następnie wygnał macochę i swoich przyrodnich braci.Już w czerwcu był w pełni samodzielnym władcą(Niemcy poprosili go o posiłki wojskowe).To wskazuje,że Bolesław Chrobry był obecny przy umierającym ojcu i wówczas Mieszko wyraził zgodę na takie rozwiązanie.Dążąc do ekspansji na tereny Prusów,popierał misje chrystianizacyjne,między innymi misję wygnanego biskupa Pragi Wojciecha z rodu Sławnikowiców,która miała miejsce w 997 roku.Gdy Wojciech został zabity,Chrobry wykupił jego zwłoki za równą wadze jego ciała ilość złota i złożył je w Gnieźnie.Kanonizacja Wojciecha w 999 roku miała znaczenie prestiżowe dla polskiego Kościoła.
Zjazd gnieźnieński 
W pielgrzymce do grobu świętego Wojciecha i w celu pozyskania Chrobrego do swych idei uniwersalistycznego cesarstwa przybył do Gniezna w roku 1000 cesarz rzymski Otton III.Podczas zjazdu gnieźnieńskiego utworzono niezależną polską organizację kościelną z metropolią w Gnieźnie i biskupstwami w Krakowie,Kołobrzegu i Wrocławiu.Arcybiskupem gnieźnieńskim został brat św.Wojciecha,Radzim-Gaudenty.Biskup poznański Unger został dożywotnio wyłączony spod zwierzchności Gniezna biskupstwo misyjne w Poznaniu powstało bowiem już w 968 roku.Najważniejszym aktem dokonanym podczas zjazdu gnieźnieńskiego była jednak symboliczna koronacja Bolesława Chrobrego na króla,dokonana poprzez nałożenie na jego skronie diademu cesarskiego.Nie została ona nigdy jednoznacznie potwierdzona,jednak dowodem mogą być monety datowane na najpóźniej 1020 rok z wizerunkiem Bolesława i napisem rex(łac.król).W ten sposób Chrobry otrzymał prerogatywy(uprawnienia)królewskie(m.in.prawo inwestytury biskupów).Niektórzy historycy uważają nawet,iż Otton uznał Bolesława Chrobrego za swojego drugiego następcę na tronie cesarskim(po margrabim Miśni Ekkehardzie).Wiążą oni z tym interwencję Bolesława w Niemczech w 1002.Według nich,po zamordowaniu margrabiego przez jego przeciwników,polski władca chciał się upomnieć o tron rzymsko-niemiecki.Obie te kwestie wciąż budzą gorące dyskusje.Oprócz tego Chrobry został również uznany przyjacielem Cesarstwa Rzymskiego i bratem cesarskim,co stanowiło najwyższą możliwą godność w ówczesnym ceremoniale.W trakcie owych uroczystości nastąpiła wymiana darów.Ponadto Polska uniezależniła się od Niemiec(została zwolniona z płacenia trybutu).Otton III podarował Chrobremu kopię włóczni św.Maurycego i relikwię gwoździa z Krzyża Pańskiego,a w zamian otrzymał ramię św.Wojciecha(zachowane do dziś) i 300 zbrojnych.Według francuskiego kronikarza Ademara z Chabannes(zm.1034),Bolesław miał towarzyszyć Ottonowi III do Akwizgranu i tam otrzymać złoty tron Karola Wielkiego,którego grób w tym czasie Otton III kazał odnaleźć i otworzyć.

Zajęcie Miśni,Milska,Łużyc i interwencja w Czechach

Dobre relacje z zachodnim sąsiadem załamały się po niespodziewanej śmierci młodego cesarza w 1002 roku.Bolesław wykorzystał wewnętrzne walki w Rzeszy i zajął ważny rejon przedpola Odry:Miśnię,Milsko i Łużyce.Kiedy władzę w Niemczech ostatecznie przejął Henryk II,zaakceptował on zdobycze Chrobrego,przekazując mu je na zasadzie lenna.Jedynie Miśnię oddał we władanie sprzymierzonemu z księciem polskim margrabiemu Guncelinowi.Relacje zostały unormowane,jednak zorganizowanie nieudanego zamachu na życie Bolesława przywróciło ryzyko konfliktu.Do wojny nie doszło,a książę Polski przystąpił do interwencji w Czechach,gdzie w roku 1003 zmarł książę Władywoj.Chrobry na tronie osadził wcześniej wygnanego Bolesława III Rudego.Prawdopodobnie na prośby opozycji czeskiej w tym samym roku raz jeszcze wmieszał się w sprawy czeskie oślepił Bolesława Rudego,a następnie sam objął tron w Pradze i ogłosił się księciem Czech,nie chciał jednak złożyć hołdu królowi niemieckiemu,jak zwykli to byli czynić władcy czescy.Stało się to m.in pretekstem do wojny Polski z cesarstwem.
Wojna polsko-niemiecka 1002-1018 
W 1002 Chrobry sam rozpoczął wojnę,atakując Miśnię.Henryk odpowiedział wyprawą zbrojną w roku następnym.Pierwsza ofensywa nie odniosła skutku,ale już w 1004 władca Rzeszy zaatakował Czechy i obalił władzę Bolesława w tym państwie.Przy Polsce pozostały Morawy i Słowacja.Następnie Henryk w 1005 zdobył Milsko,a nawet dotarł ze swoimi wojskami aż pod Poznań.Wtedy też zawarto układ pokojowy,na mocy którego Bolesław prawdopodobnie zrzekł się Milska i Łużyc.Henryk wkrótce wypowiedział rozejm,w efekcie czego Bolesław Chrobry w 1007 najechał ziemie arcybiskupstwa magdeburskiego.Następnie bez większych problemów odzyskał Budziszyn.Kontrofensywa Henryka ruszyła dopiero w 1010,nie przyniosła jednak żadnych skutków poza lokalnymi zniszczeniami na Śląsku.W 1012 zawarto pokój na pięć lat.Wykorzystując wojnę polsko-niemiecką,zapewne w 1007 roku,od Polski uniezależniło się Pomorze Zachodnie.Bolesław złamał jego postanowienia i na nowo rozgorzały walki,jednak mimo to w 1013 doszło do porozumienia w Merseburgu Bolesław Chrobry uzyskał Milsko i Łużyce w lenno,a w zamian zobowiązał się do posiłków wojskowych dla Henryka II,podczas wyprawy do Rzymu.W 1015 ponownie wybuchła wojna między cesarzem i Bolesławem Chrobrym.Polski władca odmówił wsparcia wyprawy Henryka do Italii,a także podjął próby spiskowania przeciw niemu z księciem czeskim.Doprowadziło to do cesarskiej interwencji w Polsce,która jednak zakończyła się niepowodzeniem.Henryk II,sprzymierzywszy się z księciem ruskim Jarosławem Mądrym,zaatakował Bolesława raz jeszcze w 1017 ponownie nie odnosząc sukcesu.Również Jarosław Mądry nic nie zawojował.W 1018 zawarto ostatecznie pokój w Budziszynie.Zwycięzcą konfliktu okazał się Bolesław,który zachował Milsko i Łużyce,już nie jako lenno ale swoją własność,oraz uzyskał także od cesarza pomoc zbrojną w wyprawie na Kijów. 
Wyprawa kijowska 
W 1018 roku Bolesław Chrobry zorganizował wyprawę,aby przywrócić na tron kijowski swego zięcia Świętopełka.Zakończyła się ona pełnym powodzeniem.Po zwycięskiej bitwie pod Wołyniem(22 lipca),zajął Kijów(14 sierpnia).W drodze powrotnej przyłączył utracone w 981 Grody Czerwieńskie.Świętopełk jednak nie utrzymał się na tronie,zrzucił go Jarosław Mądry.Świętopełk został wygnany z Rusi i poprosił o ponowną pomoc swojego teścia Bolesława Chrobrego,który mu już jej nie udzielił(dwukrotne zrzucenie Świętopełka z tronu świadczyło o jego nieudolności).Chrobry poparł Jarosława Mądrego jako godnego władcę i podpisał z nim pakt o nieagresji. 
Koronacja 
Trwa spór co do daty koronacji.Niektórzy historycy uważają,że Chrobry od 1000 roku starał się o papieską zgodę na koronację potwierdzającą akt dokonany podczas zjazdu gnieźnieńskiego.Niezależne źródła proweniencji niemieckiej jednoznacznie potwierdzają,że Bolesław korzystając z krótkiego bezkrólewia w Niemczech kazał się koronować w 1025 roku(dokładna data,ani miejsce nie jest znane).Inni uważają(Johannes Fried),iż w 1025 dokonano tylko odnowienia koronacji z roku 1000(koronacje wielokrotne są spotykane w tym czasie).Bolesław Chrobry zmarł jednak jeszcze w tym samym roku,a rządy objął jego syn Mieszko II Lambert.
Wipo tak ten fakt w swej kronice opisuje: 
Capitulum IX:De Bolizlao duce Sclavorum.Eodem anno quem supra notavimus Bolizlaus Sclavigena,dux Bolanorum,insignia regalia et regium nomen in iniuriam regis Chuonradi sibi aptavit,cuius temeritatem cito mors exinanivit.
Rozdział IX:O Bolesławie Chrobrym,księciu Słowian 
W tym samym roku,który to wymieniłem już wcześniej[1025],Słowianin Bolesław,książę Polaków,zdobył z krzywdą króla Konrada insygnia królewskie i tytuł królewski,lecz jego zuchwalstwo przyćmiła nagła śmierć.
Stąd przyjmuje się,że Chrobry otrzymał zgodę na koronację od papieża Jana XIX(nieprzychylne komentarze z terenu Niemiec,a brak komentarzy ze strony papiestwa).
Stanisław Zakrzewski wysunął koncepcję,iż na koronację nieformalnie zgodził się Konrad II,a papiestwo dopiero zaakceptowało ten fakt,za czym przemawiać mogą wg Jarosława Sochackiego i inne fakty:

• zgoda Konrada na zachowanie godności królewskiej przez Mieszka II
• porozumienie z cesarstwem rządzących Rzymem hrabiów Tuskulańskich(1012-1046)
• współdziałanie cesarstwa i papiestwa w rozdawnictwie koron
• poselstwa Chrobrego do papiestwa tylko w latach 1003-1014

Miejsce pochówku

Miejscem spoczynku króla(według kronikarza Jana Długosza,części historyków i archeologów i dawnej tradycji)została katedra poznańska.W XIV wieku król Kazimierz Wielki ufundował w tej świątyni gotycki sarkofag do którego przeniesiono szczątki Bolesława Chrobrego.Sarkofag został częściowo zniszczony w 1772 podczas pożaru katedry,a doszczętnie kilka lat później(1790)na skutek zawalenia wieży południowej.Wówczas szczątki Bolesława Chrobrego przeniesiono do kapitularza,skąd 3 fragmenty kości króla zostały przez kapitułę poznańską ofiarowane Tadeuszowi Czackiemu(w 1801 roku,na jego prośbę).Polski mąż stanu i zamiłowany kolekcjoner Tadeusz Czacki jeden z fragmentów kości Chrobrego umieścił w swojej siedzibie rodowej(w mauzoleum)w Porycku na Wołyniu,pozostałe dwie podarował księżnej Izabeli Czartoryskiej do nowo powołanego polskiego muzeum w Puławach.Po wielu historycznych zawirowaniach miejscem pochówku króla Bolesława Chrobrego pozostała ostatecznie katedra poznańska,a dokładnie Złota Kaplica wewnątrz tej świątyni.Znamy treść epitafium,które w części lub w całości znajdowało się na pierwotnym nagrobku króla,jest ono też jednym z pierwszych źródeł(datowane na okres tuż po śmierci Chrobrego,prawdopodobnie za rządów Mieszka II)podających przydomek Bolesława(późniejszy Gall Anonim zatytułuje rozdział 6 swojej Kroniki polskiej Bolezlavus qui dicebatur Gloriosus seu Chrabri)

Epitaphium Chabri Boleslai: 1Hic iacet in tumba princeps generosaa columba  2Ch[r]abrib tu es dictus sis in evum benedictus  11Perfido c-patre tu es-c,sed credula matre  3Fonte sacro lotus servus Domini puta totus  4Precidens comam septenod tempore,Romam  5Tu possedisti velut verus adletae Cristi  12Vicistif terras faciens bellasg quoque guerras  10Incliteh dux tibi laus,strenue Boleslaus  6Regni Sclavorum Gottorumi suej Polonorum  7Cesar precellens a te ducalia pellens  8Plurima dona sibi que placuere tibi  9Hinc detulisti quia divicias habuisti  13Ob famamque bonam tibi contulit Otto coronam  14Propter luctamen k-sIt tIbI l-saLVs-kl Amen

Epitafium Bolesława Chrobrego W tym grobie spoczywa wódz – szlachetna gołębica Zwano ciebie Chrobrym,po wieki bądźŸ błogosławionym Choć z ojca pogana,lecz matką twą chrześcijanka Krople œświętej wody sprawiły,żeśœ sługą bożym Gdy cię postrzyżono,w Rzymie twe włosy złożono Odtąd poœśród waœśni tyśœ był Chrystusa zapaśnik Zwyciężałeśœ ziemie walk i wojen czyniąc wiele Imię twoje w sławie,więc chwała ci Bolesławie Tak królestwo Słowian,Jaćwingów,a także Polan Cesarz wyniósł wyżej,byœ księciem już nie był dłużej Za to tyœś z wdzięczności hojnych mu darów nie skąpiąc I jakie sam chciałeśœ,z radością ofiarowałeś By przydać ci sławy Otto koroną obdarzył Za czyny wspaniałe obyœś zbawiony był. Amen.

Rodzina

Żony

• NN(zm.985),córka Rygdaga,margrabiego Miśni(982-985).Oddalona w 985 lub 986 po śmierci Rygdaga,
• NN(zm.997),księżniczka węgierska;być może córka Gejzy,księcia Węgier(ca.970-997).Oddalona między 986 a 989,
• Emnilda(ur.w okr.970–975,zm.w okr.1016–1013)córka Dobromira,księcia słowiańskiego,
• Oda(ur.w okr.996–1002,zm.po 1018),córka Ekkeharda I,margrabiego Miśni(985-1002).

Potomstwo

• Bezprym(ur.986 lub 987,zm.1032)książę Polski(1031–1032),
• NN,córka(ur.zap.988,zm.po 1013)ksieni nieznanego klasztoru benedyktynek,
• Regelinda(ur.zap.989,zm.21 marca ok.1032)żona Hermana I,margrabiego Miśni(1009–1031),
• Mieszko II Lambert(ur.990,zm.10 lub 11 maja 1034)król Polski(1025–1031),książę Polski(1032–1034),
• NN,córka(ur.zap.ok.995,zm.po 14 sierpnia 1018)żona Świętopełka I,księcia turowskiego i wielkiego księcia kijowskiego(1015 i 1017–1019),
• Otto(ur.zap.1000,zm.1033),
• Matylda(ur.po 1018,zm.po 1036)narzeczona(lub żona)Ottona ze Schweinfurtu,księcia Szwabii(1048–1057).

Genealogia

Siemomysł ur.IX/X w.zm.w okr.950–960

NN

Bolesław I Srogi ur.po 903 zm.15 VII 972

NN

Mieszko I ur.w okr.922–945 zm.25 V 992

Dobrawa ur.ok.930 zm.977

1 NN zm.985 OO   984		2 NN zm.997OO  985–987		Bolesław I Chrobry(ur.967,zm.17 VI 1025)		3 Emnilda ur.w okr.970–975 zm.w okr.1016–1017OO   987-989		4 Oda ur.w okr.996–1002 zm.po 1018OO   3 II 1018
	2		3		3		3		3
Bezprym ur.986 lub 987 zm.1032		NN,córka ur.zap.988 zm.po 1013		Regelinda ur.zap.989 zm.21 III ok.1030		Mieszko II Lambert ur.990 zm.9 lub 10 V 1034		NN,córka ur.zap.ok.995 zm.po 14 VIII 1018
	3		4
Otto ur.zap.1000 zm.1033		Matylda ur.w okr.1018–1025 zm.po 1036

Bolesław Chrobry na banknotach i monetach
W 1925 roku wybito pamiątkowe złote monety o nominale 10 i 20 zł z okazji dziewięćsetlecia pierwszej polskiej koronacji z wizerunkiem Bolesława Chrobrego.Na pięć dni przed wybuchem II wojny światowej,26 sierpnia 1939 roku wprowadzono do obiegu banknot z portretem Bolesława Chrobrego o nominale 1 złotego z datą 1 października 1938 roku.Formalnie w obiegu pozostawał do 20 maja 1940 roku.Jego projektantem był Leonard Sowiński.Z kolei w PRL wizerunek Bolesława Chrobrego umieszczono na rewersie banknotu o nominale 2000 złotych(z datą 1 maja 1977).Banknot był w obiegu od 11 lipca 1977 do 31 grudnia 1996 roku.W czasie denominacji(1995)natomiast wprowadzono ozdobiony portretem Chrobrego banknot 20-złotowy(z datą 25 marca 1994).Projektantem dwóch ostatnich banknotów jest Andrzej Heidrich.