Gabor Bethlen

Węg.Bethlen Gábor,słow.Gabriel Betlen(ur.w 1580 w Marosillye dziś rum.Ilia,zm.15 listopada 1629 w Gyulafehérvár dziś rum.Alba Iulia)książę Siedmiogrodu w latach 1613–1629(po wymarciu rodu Batorych),książę opolski 1622-1625 i przywódca powstania antyhabsburskiego w Królestwie Węgier na terenie dzisiejszej Słowacji podczas wojny trzydziestoletniej.Obrany królem Węgier(1620-1621).Był synem Lupusa Bethlena i Fruzsiny Lázár de Szárhegy.Pochodził ze średniej szlachty,jednak jego ród już w XVI w.osiągnął znaczącą pozycję w kraju.Był protestantem wyznania reformowanego,a więc w okresie kontrreformacji w naturalny sposób znajdował się w obozie antyhabsburskim.Początkowo był w służbie na dworze księcia Siedmiogrodu,Zygmunta Batorego.Wykorzystując słabość władzy za jego następcy,Gábora Batorego,w 1613 r.sułtan Ahmed I ogłosił Bethlena księciem Siedmiogrodu.Nominacja ta została następnie zatwierdzona także przez siedmiogrodzki sejm w Kolozsvárze(obecnie Kluż-Napoka).Bethlen wzmocnił wydatnie władzę książęcą i podniósł prestiż Siedmiogrodu na arenie europejskiej.W 1615 cesarz Maciej Habsburg uznał jego władzę,ale stosunki z Wiedniem pozostały napięte.W czasie wojny trzydziestoletniej,jako wyznawca kalwinizmu,Bethlen otwarcie wystąpił przeciwko Habsburgom.W 1619 r.sprzymierzył się z Czechami i wystąpił zbrojnie przeciwko cesarzowi niemieckiemu i królowi węgierskiemu Ferdynandowi II.Zajął północne Węgry,m.in.dzisiejszą Bratysławę,a w listopadzie tegoż roku oblegał Wiedeń.Jednak dywersja oddziałów polskich lisowczyków,którzy najechali północny Siedmiogród,zmusiła Bethlena do zwinięcia oblężenia Wiednia i zawarcia z Ferdynandem II zawieszenia broni.16 stycznia 1620 r.zawarto rozejm w Bratysławie.W sierpniu 1620 sejm w Bańskiej Bystrzycy(węg.Beszetercebánya)obwołał Bethlena królem Węgier,ale ten nie zdecydował się na koronację.Zrzekł się pretensji do tronu węgierskiego w traktacie pokojowym zawartym 6 stycznia 1622 r.w Nikolsburgu(obecnie Mikulov),w zamian za siedem komitatów Górnych Węgier(dzisiejsza wsch.część Słowacji;Koszyce stały się drugą stolicą Bethlena)oraz księstwa opolskie i raciborskie.Ferdynand zobowiązał się do zapłacenia Bethlenowi odszkodowania w wysokości 50 tys.forintów i do przestrzegania postanowień pokoju wiedeńskiego.Bethlen formalnie objął władzę na Górnym Śląsku 30 maja 1622 r.W Opolu i Raciborzu zaczęto bić lichą monetę.Miejscowa ludność była jednak nieufna i żywiła pogardę wobec nowego władcy.20 stycznia 1624 r.na mocy rozejmu w Bańskiej Bystrzycy utracił księstwo opolsko-raciborskie oraz 5 komitatów węgierskich.Kiedy główny ciężar walk wojny trzydziestoletniej przeniósł się na teren Niemiec,Bethlen w 1623 r.wtargnął na Morawy,gdzie pod Hodoninem otoczył wojska cesarskie,dowodzone przez samego Wallensteina.Cesarz zaproponował pokój,który zawarto 8 maja 1624 r.w Wiedniu na warunkach pokoju nikolsburskiego.Bethlen,szukając w Europie sprzymierzeńców,pojął w 1625 r.za żonę Katarzynę Brandenburską,siostrę Marii Eleonory Hohenzollern(żony Gustawa Adolfa,króla szwedzkiego).Zachęcony sukcesami ligi antyhabsburskiej i obietnicami francuskiego kardynała Richelieu jeszcze raz wystąpił w 1626 r.przeciwko Ferdynandowi II.Traktat pokojowy zawarty w tym samym roku w Bratysławie potwierdzał jednak jedynie postanowienia z Nikolsburga.Dalsze działania Bethlena skupiły się na próbach szukania sojuszników przeciw Habsburgom na zachodzie Europy.Jednocześnie myślał on o koronie polskiej.W 1627 prowadził rokowania,m.in.z Gustawem II Adolfem i z Moskwą w sprawie objęcia tronu polskiego.Zmarł niespodziewanie,nie doczekawszy realizacji tych planów.Zarówno ze względu na poprawę sytuacji ekonomicznej,jak również rozkwit oświaty,kultury i sztuki,okres rządów Gábora Bethlena jest uważany za"złoty wiek"Siedmiogrodu.Przyczynił się on do rozwoju gospodarki,wprowadzając książęcy monopol na handel bydłem,miodem i woskiem.Popierał rozwój górnictwa i rzemiosła,zreformował też finanse księstwa.Założył liczne szkoły,w tym uniwersytet w stolicy Siedmiogrodu Gyulafehérvár(obecnie Alba Iulia).Miasto to,znacznie rozbudowane,stało się znaczącym ośrodkiem kultury,promieniującym również na tereny Królestwa Węgierskiego.G.Bethlen był dwukrotnie żonaty:z Zuzanną Károlyi(zm.w 1622 r.)oraz z wspomnianą Katarzyną,córką Jana Zygmunta,elektora brandenburskiego.Nie doczekał się potomstwa.