Władysław Reymont

Władysław Stanisław Reymont,właśc.Stanisław Władysław Rejment(ur.25 kwietnia(st.st.)/7 maja(n.st.)1867 w Kobielach Wielkich,zm.5 grudnia 1925 w Warszawie)polski pisarz,prozaik i nowelista,jeden z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski.Niewielką część jego spuścizny stanowią wiersze.Laureat nagrody Nobla za czterotomową"epopeję chłopską"pt."Chłopi".

Życiorys

Reymont urodził się w rodzinie organisty.Jego ojciec,Józef Rejment,człowiek oczytany,miał wykształcenie muzyczne i w tuszyńskiej parafii pełnił obowiązki organisty,a także prowadził księgi stanu cywilnego i korespondencję proboszcza z władzami rosyjskimi.Matka,Antonina z Kupczyńskich,miała talent do opowiadania.Wywodziła się ze zubożałej szlachty krakowskiej;w latach dojrzałych pisarz fakt ten często podkreślał.Rodzice chcieli,aby został organistą.Odmówił uczęszczania do szkół,często zmieniał zawody,miejsca zamieszkania,dużo podróżował po Polsce i Europie.Ukończył Warszawską Szkołę Niedzielno-Rzemieślniczą.W latach 1880-1884 uczył się zawodu krawieckiego w Warszawie,po czym został czeladnikiem.W okresie 1884-1888 był aktorem w wędrownych grupach teatralnych,następnie w latach 1888-1893 dzięki protekcji ojca znalazł pracę jako pomocnik dozorcy plantowego w Rogowie na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.W 1890 r.zmarła mu matka.Z twórczości literackiej utrzymywał się od 1894 r.kiedy to przeniósł się do Warszawy,jednak swoje pierwsze wiersze pisał już w 1882 roku.13 lipca 1900 r.Reymont uległ wypadkowi kolejowemu.Trafił do szpitala z dwoma złamanymi żebrami,jednak w raporcie lekarskim napisano,że pisarz ma 12 złamanych żeber oraz"inne kontuzje ciała i nie wiadomo,czy będzie nadal zdolny do pracy umysłowej".Notatkę szpitalną sfałszował dr Jan Roch Raum.Wysokie odszkodowanie w wysokości 38500 rubli(taka suma pozwalała wówczas na zakup kilkunastu warszawskich kamienic)pomogło mu zdobyć niezależność finansową.Ożenił się z Aurelią Szabłowską z domu Schatzschnejder dnia 15 Lipca 1902 w Krakowie,ślub odbył się w kościele Karmelitów na Piasku.W tym samym roku umarł jego brat Franciszek.W reakcji na rosyjską odezwę do Polaków z sierpnia 1914 roku,w specjalnej depeszy do wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa wyraził głębokie wzruszenie orędziem.W 1920 r.zakupił majątek w Kołaczkowie k.Wrześni.Zmarł w Warszawie 5 grudnia 1925 r.9 grudnia został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim,a jego serce wmurowano w filarze kościoła pw.Św.Krzyża.Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2000 Rokiem Reymontowskim.

Twórczość

Twórczość Reymonta jest zróżnicowana pod względem tematyki,formy literackiej oraz nierówna pod względem swej wartości.W powieściach obyczajowych zawarł elementy krytyki społecznej.Władysław Reymont jest laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1924.Otrzymał ją za powieść"Chłopi".Kontrkandydatami Reymonta do tej nagrody byli Stefan Żeromski i Tomasz Mann;ten pierwszy uznawany był za wybitniejszego pisarza,jednak jego osoba została odrzucona przez Norweski Komitet Noblowski,uzasadniono to jego anty germanizmem.

"Ziemia obiecana"

Jest to jedna z najwybitniejszych powieści Reymonta,po"Chłopach"najczęściej tłumaczona na języki obce i filmowana.Materiały do niej zaczął zbierać w 1896 r.przebywając przez blisko rok w Łodzi.Rzeczywistym bohaterem tego studium jest miasto kapitalistyczne,jakim wtedy stawała się Łódź.Porównywał ją do monstrum,niszczącego zwykłych ludzi,a z drugiej strony wykrzywiających psychicznie właścicieli wielkich fortun.Tematem powieści jest mechanizm"robienia pieniędzy"przez jej trzech bohaterów,z których jeden jest Polakiem(Karol Borowiecki),drugi Niemcem(Max Baum),trzeci Żydem(Moryc Welt).Różnice pochodzenia i obyczajów nie dzielą ich,wręcz przeciwnie przyjaciele wykorzystują je dla skutecznego działania i wygrywania z konkurencją.Razem zakładają fabrykę,łączy ich wspólny interes,wspólne poczucie,że należą do grupy Lodzermenschów.Na przykładzie kariery bohaterów Reymont pokazywał bezkompromisowość gry wolnorynkowej oraz psychologiczne podłoże wyzysku kapitalistycznego wobec tych jednostek ludzkich,które zachowały skrupuły i odruchy sumienia,oraz ich osamotnienie w społeczeństwie tego miasta.Mimo zawartej krytyki społecznej"Ziemia Obiecana"jest nie tylko manifestem politycznym.Plastyczny i naturalistyczny obraz Łodzi i jej mieszkańców jest przykładem antyurbanizmu Reymonta,jego umiłowania przyrody oraz przeciwstawiania"naturalnego"środowiska chłopskiego i wiejskiego(jego obyczajów,systemu wartości)"patologicznemu"środowisku miejskiemu.Ironiczny tytuł tej powieści stał się w Polsce publicystycznym określeniem Łodzi,z czasem pozbawionym pejoratywnego odcienia.

Powieść była dwukrotnie ekranizowana:

• "Ziemia obiecana"(1927 r.)w reżyserii Aleksandra Hertza 
• "Ziemia obiecana"(1974 r.)w reżyserii Andrzeja Wajdy 
• "Ziemia obiecana"serial telewizyjny z 1978 r.zrealizowany na podstawie filmu Andrzeja Wajdy

"Chłopi"

Powieść zawiera realistyczny obraz życia zbiorowości chłopskiej.Pisana jest specyficznym,potoczystym językiem,z wykorzystaniem elementów gwarowych.Życie społeczności wsi Lipce z jednej strony wyznacza rytm przyrody(poszczególne tomy są zatytułowane nazwami pór roku zaczynając od"Jesieni")oraz związane z nim zajęcia i prace na roli,a także zwyczaje i obrzędy,z drugiej zaś dokonujące się przemiany społeczno-ekonomiczne na wsi i związane z tym spory(rozwarstwienie ekonomiczne wsi,konflikty z dworem).W to tło wpleciona jest główna oś akcji powieści,którą jest romans młodej,urodziwej i namiętnej Jagny żony bogatego gospodarza Macieja Boryny,z jego synem Antkiem oraz postawy społeczności chłopskiej wobec tego zdarzenia.Po śmierci Macieja Boryny,(który stał na czele buntu chłopów wobec dworu),Jagna zostaje napiętnowana i wypędzona przez społeczność wiejską i ulega obłędowi,zaś pogodzony z losem Antek przejmuje gospodarstwo ojca.Powieść"Chłopi"nawiązuje do fascynacji chłopską energią,naturalnością i prostotą życia,charakterystyczną dla wielu dzieł początków XX w.Nazywanej niekiedy"chłopomanią".Powieść"Chłopi"była dwukrotnie sfilmowana,w 1922 r. i w 1972 r. Premiera pierwszego z tych filmów odbyła się 7 kwietnia 1922,reżyserem był Eugeniusz Modzelewski,a w rolach głównych wystąpili:Mieczysław Frenkiel(Maciej Boryna),Maria Merita(Jagna),Henryk Rydzewski(Antek Boryna),Anna Belina(Hanka).Premiera drugiego z tych filmów odbyła się 7 grudnia 1973 r.Film reżyserował Jan Rybkowski,operatorem był Marek Maciej Nowicki,muzykę napisał Adam Sławiński.W rolach głównych wystąpili:Władysław Hańcza(Maciej Boryna),Emilia Krakowska(Jagna),Ignacy Gogolewski(Antek Boryna),Krystyna Królówna(Hanka) i inni.

"Bunt"

"Bunt"to ostatnia powieść Reymonta,publikowana w 1922 roku na łamach"Tygodnika Ilustrowanego",a w 1924 r.wydana w postaci książki.Powieść radykalnie odstaje od wcześniejszej twórczości Reymonta,jest bowiem połączeniem baśni i antyutopii,opowiadającej o buncie zwierząt przeciwko człowiekowi.Powstanie rozpoczyna się od głoszenia szczytnych haseł o równości,sprawiedliwości i budowaniu powszechnego szczęścia,a w rzeczywistości kończy się krwawą rzezią i zagładą.Powieść była parabolą terroru,w który przeistoczyła się rewolucja komunistyczna 1917 roku,a którą Reymont obserwował w ciągu pięciu lat pomiędzy jej początkiem a rokiem powstania powieści.Z powodów ideologicznych w PRL powieść była zakazana i uległa zapomnieniu.Pierwsze powojenne wznowienie powieści miało miejsce w 2004 roku nakładem wydawnictwa Fronda.

Wybrane pozostałe utwory

• "Pielgrzymka do Jasnej Góry"(1895 r.)
• "Komediantka"(1896 r.)
• "Fermenty"(1897 r.)
• "Marzyciel"(1910 r.)szkic powieściowy
• "Wampir"(1911 r.)powieść grozy
• "Rok 1794"(1913–1918)