Przemyśl

Łac.Praemislia,ros.Перемышль,niem.Prömsel,ukr.Перемишль miasto na prawach powiatu w południowo-wschodniej Polsce,w województwie podkarpackim,położone nad Sanem.Najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski.Siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponadlokalnym:podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków,izby celnej,bieszczadzkiego oddziału straży granicznej,archiwum państwowego z ogromnymi zbiorami.Miasto posiada kilka muzeów,w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne(zał.1902 r.) i największe na Podkarpaciu Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej(zał.1910 r.).„Brama Bieszczadów”z licznymi zabytkami w samym mieście,jak i w jego sąsiedztwie zamkiem w Krasiczynie,arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pacławskiej.Węzeł komunikacyjny trasa międzynarodowa E40,przejście graniczne z Ukrainą w Medyce,duża,graniczna stacja kolejowa(Przemyśl Główny,Przemyśl Zasanie i in.).Pierwotnie na Kopcu Tatarskim(Przemysława)miejsce kultu bogów słowiańskich.Miasto kilku wyznań i obrządków(obok rzymskokatolików,mających tu swoją metropolię,z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele,także grekokatolicy,mający tu arcybiskupa swego obrządku,Jana Martyniaka,prawosławni(diecezja przemysko-nowosądecka z arcybiskupem Adamem,rezydującym w Sanoku)oraz przedstawiciele nurtów protestanckich:metodyści,adwentyści,baptyści,zielonoświątkowcy,a także Świadkowie Jehowy.W Przemyślu znajduje się też nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy.

Położenie

We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich,od 981 roku przedmiot rywalizacji ze strony Polski,Rusi i Węgier.Następnie m.in.część Rusi Halickiej,a także stolica niezależnego księstwa.Po 1344 r.stolica rozległej ziemi przemyskiej.Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim,w okresie autonomii galicyjskiej jedno z miast Galicji,przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie(Twierdza Przemyśl)z garnizonem wojskowym.W latach 1920–1939 w województwie lwowskim,w latach 1945–1975 w województwie rzeszowskim,w latach 1975–1998 stolica województwa przemyskiego.Siedziba starosty powiatu przemyskiego,a także powiat grodzki.Siedziba dwóch metropolii kościelnych Kościoła katolickiego:obrządku łacińskiego oraz wschodniego.Obecnie położony 14 km od granicy z Ukrainą.Według danych z 1 stycznia 2012 r.powierzchnia miasta wynosiła 46,17 km².

Warunki naturalne

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Przemyśla
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie najwyższe temperatury[°C]	0	1	6	13	19	23	24	23	19	14	6	3	13
Średnie najniższe temperatury[°C]	-5	-4	0	4	9	12	13	13	10	6	1	-2	4
Opady[mm]	30.5	30.5	33	45.7	71.1	94	96.5	76.2	55.9	43.2	40.6	43.2	662,9

Pierwsze wzmianki

Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla to przede wszystkim świadectwo tzw.Powieści dorocznej pod rokiem 6489(981 r.)o odebraniu Lachom Przemyśla,Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego„w sem że letie”.Jeden z poglądów w historiografii kształtuje o doszukiwaniu się w nazwie Przemyśl,tj.Peremyszl,miasta Peremyl leżącego na Wołyniu na drodze do Czerwienia z Rusi.Wykluczałoby to uczestnictwo Przemyśla w walkach 981 roku.Natomiast kwestia najdawniejszej przynależności jest szerzej dyskutowana.Do dwóch najznaczniejszych poglądów należą te o przynależności Przemyśla przed 981 r.do Polaków,co poniekąd mówi samo źródło i potwierdzają najstarsze okoliczne nazwy mające polskie pochodzenie,oraz o przynależności tegoż miasta do Lędzian(a w konsekwencji także do Polaków,którzy jako Lachowie nazwę przyjęli wprost od plemienia Lędzian).Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz źródła i stara się nawet na tym budować szersze teorie.Bardziej wstrzemięźliwi uczeni ograniczają się wyłącznie do stwierdzenia polskiej obecności w Przemyślu przed 981 r.Gerard Labuda uważa jednak za mało prawdopodobne,aby zajęty na zachodzie od początku panowania Mieszko I miał przed tym rokiem sposobność zajęcia tych terenów,w szczególności kiedy nie posiadał jeszcze Małopolski.Nowsze badania archeologiczne natomiast zdają się jednak podważać powyższą koncepcję Labudy,a ma to związek z odkryciem faktu,że w latach 70.X wieku Mieszko umocnił swoje panowanie u zbiegu rzek Wisły i Sanu,czego potwierdzeniem jest budowa w tym okresie grodu w Sandomierzu.Dysponując oparciem w ziemi sandomierskiej mogli Piastowie sięgnąć przed 981 rokiem po Przemyśl.Drugi pogląd opiera się na bardzo prawdopodobnej teorii językoznawczej.Zakłada ona,że nazwa Lach została wywiedziona od Lędzian,jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodniosłowiańskiego.Lędzianie mieli potem dopiero„użyczyć”swojego miana całości etnicznej Polaków,natomiast w zapisce pod 981 rokiem występują jeszcze jako plemię.Istniejący jeszcze trzeci pogląd o przynależności Przemyśla do Czechów,jest dziś przeważnie łączony z poglądem o Lędzianach.Mieli oni pozostawać w pewnym tylko stopniu uzależnienia od Czechów.Ważnym źródłem do wczesnych dziejów Przemyśla są też znaleziska archeologiczne.Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Bolesława Chrobrego datowanym na lata 1018–1032 uznawanym też za monasterium,a odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach węgierskich z pierwszej połowy X wieku odnalezionych w lewobrzeżnej części miasta.W podziemiach katedry rzymskokatolickiej odkryto w wyniku długoletnich prac archeologicznych zarysy romańskiej rotundy kościoła św.Mikołaja zbudowanego z fundacji Bolesława Śmiałego pomiędzy 1069 a 1086 rokiem.Natomiast w głębszych pokładach archeologicznych pod katedrą odkryto zarysy starszego kościoła z X wieku być może świadectwo przynależności grodu do państwa Mieszka I.Kontrowersje wzbudzają odkryte na Wzgórzu Zamkowym fundamenty budowli przez część uczonych uznawanej za tzw.„Cerkiew Wołodara”świadectwo ruskiej obecności w grodzie w XII wieku,a przez innych za romańską bazylikę trójnawową z czasów Bolesława Chrobrego. nalezione zabytki monet skłaniają ku drugiej koncepcji jednak nie przesądzają o jej słuszności.Plan wzmiankowanych powyżej fundamentów nie przystaje ponadto do opisu cerkwi wzniesionej przez Wołodara Rościsławicza więc niewykluczone,że czeka ona na swe odkrycie.Odkrycia archeologiczne poświadczają działalność w Przemyślu Bolesława Chrobrego,Bolesława Szczodrego,a być może również Mieszka I.Przemyśl jest także jednym z nielicznych miast,które wspominają źródła hebrajskie.Najstarszym z nich jest świadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028–1040 o uprowadzeniu pewnego chłopca żydowskiego z miasta Primisz(Premisz)na targ niewolników do Pragi.Źródło to zdaje się poświadczać nie tylko istnienie już w XI wieku gminy żydowskiej na tym terenie,ale też boje toczone tam przez Chrobrego w 1018,lub ewentualnie wielką wyprawę Jarosława Mądrego z 1031 roku.

Średniowiecze

Po utracie Przemyśla w 981 roku na rzecz Rusi,miasto odzyskał dla Polski Bolesław I Chrobry podczas swojej słynnej wyprawy kijowskiej.W 1031 roku Przemyśl został ponownie włączony do Rusi.W Polsce toczyła się wówczas walka o władzę między synami Bolesława Chrobrego.Bezprym,najstarszy syn Chrobrego,w walce z Mieszkiem II skorzystał z pomocy księcia kijowskiego Jarosława Mądrego,który w trakcie walk między braćmi zajął Grody Czerwieńskie i Przemyśl.Po śmierci księcia Jarosława ziemię przemyską odziedziczyli jego synowie Włodzimierz Jarosławowicz i Rościsław Rurykowicz.Obaj bracia panowali do 1065.Czterdzieści lat po zajęciu Przemyśla przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego,gród został zdobyty przez króla Bolesława Szczodrego i powrócił w granice państwa polskiego.W 1071 roku król Polski interweniował na Rusi na rzecz swojego kuzyna Izasława I,walczącego z braćmi o tron kijowski.W trakcie walk,latem 1071 roku,po długim oblężeniu zajął on Przemyśl.Jan Długosz w swojej kronice tak opisuje zdobycie Przemyśla przez Bolesława Szczodrego w 1071 roku:Było to miasto podówczas potężne,wielką liczbą obywateli miejscowych i przybyłych osiadłe i we wszelką broń zaopatrzone,obronne rowy głębokimi i okopami znacznej wysokości,tudzież rzeką Sanem płynącym od północnej strony miasta.Czwartego dnia,gdy Rusini cofnęli się do twierdzy,opanował Bolesław miasto i rozkazał oblec zamek i ludem zbrojnym osaczyć go dokoła.A lubo Rusini bronili go z wielką usilnością,nie przestał jednak szturmować,lecz zdobycie było rzeczą trudną,gdyż i położeniem samym i wieżami silnie był obwarowany.Stracił więc całe lato na obleganiu,przewidując jak się rzeczywiście stało,że głodem przymusi Ruś do poddania.Poddał się zamek już u schyłku lata wymówiwszy sobie,że ludzie załogi zostawieni przy życiu wyniosą z sobą,tyle,ile każdy z nich udźwignąć zdoła.Król opuszczoną fortecę przezimował tam z rycerstwem.Prawdopodobnie w 1072 roku Bolesław Szczodry ustanowił w Przemyślu biskupstwo,mianując biskupem opata z opactwa sandomierskiego.Po raz drugi Bolesław Szczodry zimował w Przemyślu w czasie powrotu z wyprawy na Węgry,gdzie interweniował w sporze o tron węgierski.Opuszczając Przemyśl,pozostawił tam silną załogę polską.Od 1079 roku do 1086 ziemią przemyską rządził kolejny władca Polski,brat Szczodrego książę Władysław Herman.W 1086 roku Ruryk Rościsłowicz usunął z Przemyśla załogę polską i mianował siebie udzielnym księciem przemyskim.Wydarzenie to zapoczątkowało okres istnienia samodzielnego ruskiego Księstwa Przemyskiego,ze stolicą w Przemyślu,rządzonego przez ród Rurykowiczów.Po śmierci Ruryka Rurykowicza władzę nad Księstwem Przemyskim przejął jego brat Wołodar,który toczył krwawy spór z Dawidem Igorewiczem.W związku z bratobójczymi wojnami,jakie prowadzili między sobą Rościsławowicze o panowanie nad ziemiami czerwieńskimi,książęta Rusi zwołali w 1097 r.zjazd w Lubeczu.Na zjeździe uchwalono podział posiadłości Rościsławowiczów i prawo ich dziedziczenia.Na mocy podjętych uchwał ziemia czerwieńska z Przemyślem pozostała przy Rościsławowiczach.Książę kijowski Świętopełk Izasławowicz nie pogodził się z takim rozwiązaniem i po uzyskaniu pomocy Węgrów,w 1099 r.próbował zająć Przemyśl.W bitwie,jaka rozegrała się na polach nad Wiarem,połączone wojska Wołodara,Dawida Igorewicza i Połowców rozbiły wojska Świętopełka i Węgrów.W 1119 r.książę Wołodar zbudował w obrębie zamku przemyskiego katedrę prawosławną,w której miano chować książąt i władyków.Sam Wołodar był nieprzychylnie nastawiony do Polski,rządzonej wówczas przez Bolesława Krzywoustego.W celu zneutralizowania niebezpieczeństwa ruskiego,płynącego od strony Przemyśla,w 1119 r.rycerz polski Piotr Wołost rozkazał swoim ludziom porwać Wołodara.Podczas polowania w podprzemyskich lasach został on uwięziony przez polskich wojów i przekazany Krzywoustemu.Po złożeniu zobowiązania o zaniechaniu wrogich akcji wobec Polski i zapłaceniu znacznego okupu został wkrótce Wołodar wypuszczony.Nie dotrzymał on jednak złożonego księciu polskiemu zobowiązania i jak relacjonuje Jan Długosz,w 1124 r.jego syn Wołodymirko najeżdża ziemie polskie,dochodząc aż do Biecza,uprowadzając z zajętych terenów na Ruś stada bydła.W odwecie Bolesław Krzywousty wkroczył na tereny Księstwa Przemyskiego i zadał klęskę wojskom Wołodara pod Wilichowem.Po śmierci Wołodara panowanie nad Księstwem Przemyskim przejął jego starszy syn Rościsław.Toczył on walkę o utrzymanie spadku po ojcu z bratem Wołodymirkiem,który poprzez małżeństwo z córką króla węgierskiego zabezpieczył sobie pomoc Węgrów.W 1126 r.umarł Rościsław,a Wołodymirko przejmując cały spadek Rościsławowiczów,przeniósł w 1134 r.stolicę swojego poszerzonego księstwa z Przemyśla do Halicza.Po tym wydarzeniu gród przemyski spadł do roli drugorzędnego miasta na Rusi Halickiej.Wołodymirko toczył liczne wojny z Polakami i Węgrami,dzięki którym rozszerzył tereny swojego księstwa od Wisłoka i Sanu aż po Dunaj.W 1144 r.rozpoczął wojnę z księciem kijowskim Izasławem,wspieranym przez Polaków i Węgrów.W 1152 r.doszło do generalnego starcia.Wołodymirko otoczony w grodzie przemyskim przez znaczne siły węgierskie,dowodzone przez króla Gejzę II i oddziały ruskie księcia Izasława przyjął bitwę przy brodach na prawym brzegu Sanu,ponosząc w niej wielką klęskę.Wypuszczony z niewoli węgierskiej,zmarł wkrótce w Haliczu.W 1206 r.władzę nad księstwem przemysko-halickim przejęli bracia Igorowicze z rodziny Rościsławowiczów.Przez dziesiątki lat o bogate tereny Rusi Czerwonej spory toczyli nie tylko potomkowie Jarosława Mądrego,lecz także Polacy,Węgrzy i Litwini.W 1214 r.doszło do porozumienia między Polską i Węgrami,które kończyło rywalizację tych państw o tereny Rusi Czerwonej.Traktat spiski oddawał Przemyśl polskiemu księciu Leszkowi Białemu,Halicz zaś przypadł pięcioletniemu królewiczowi węgierskiemu Kolomanowi.Młodziutki książę został ożeniony z trzyletnią córką Leszka Białego Salomeą i następnie oboje zostali koronowani na władców Królestwa Halickiego.Z czasem Przemyśl zaczął tracić jednak pozycję stołecznego grodu na rzecz Halicza.Po śmierci Daniela jego syn Lew Daniłowicz,książę halicko-przemyski i władca ziemi bełskiej,udawał się na wyprawy łupieżcze z Tatarami na Węgry i Polskę.Po śmierci księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego zaczął on czynić starania o tron polski.W celu uzyskania przychylności Polaków nadał im w Przemyślu przywilej wyłączający ich spod prawa ruskiego,a miastu samorząd i możliwość korzystania z prawa magdeburskiego(ok.1280 r.)Po śmierci Lwa Daniłowicza,władzę nad księstwem halicko-przemyskim objął jego syn Jerzy,który wspierał Władysława Łokietka w walce z Czechami o tron krakowski.Po wymarciu Rurykowiczów,Władysław Łokietek osadził w Haliczu ich siostrzeńca,a swojego kuzyna,Piasta mazowieckiego Bolesława.Po objęciu tronu halickiego przeszedł na prawosławie i przyjął imię dziada po kądzieli,Jerzego I.Był spowinowacony z Kazimierzem Wielkim,będąc szwagrem jego żony,Aldony,córki Giedymina Wielkiego,księcia litewskiego.W 1338 Bolesław Jerzy II uczynił swoim spadkobiercą króla polskiego Kazimierza Wielkiego.W 1340 został zamordowany w wyniku spisku części bojarów halickich pod wodzą namiestnika Przemyśla Detki,którzy korzystali z pomocy Tatarów.Żonę Trojdenowica bojarzy utopili w przerębli.Celem spisku była chęć zdobycia władzy nad ziemią przemyską.Po tragicznej i bezpotomnej śmierci Jerzego II,księstwo halicko-przemyskie zajął Kazimierz Wielki.

Lata 1772–1918

Podczas pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku Przemyśl wraz z południową Małopolską przeszedł pod panowanie Habsburgów.Przemyśl stał się stolicą jednego z 20 cyrkułów.Wkrótce nastąpiły liczne wyburzenia w tkance miasta.Rozebrano ratusz i mury miejskie,a kasacji uległy zgromadzenia dominikanów,dominikanek,bonifratrów,karmelitów,jezuitów i bazylianów.Klasztor dominikanów przeznaczono na urząd cyrkułu,a w klasztorze dominikanek umieszczono szpital dla okupacyjnych wojsk austriackich.Nastał czas zastoju w rozwoju miasta,wzmagany powodziami(1836,1837,1849),zarazami(1831,1849) i głodem(1830,1847).Druga połowa wieku XIX przyniosła ożywienie gospodarcze,a przełomem było poprowadzenie w 1861 roku Kolei galicyjskiej im.Karola Ludwika łączącej Wiedeń z Krakowem oraz Lwowem.W 1872 roku otwarto zaś Pierwszą Węgiersko-Galicyjską Kolej Żelazną,która poprzez Zagórz i Przełęcz Łupkowską umożliwiła bezpośrednie połączenie z Budapesztem.Miasto znacznie się rozbudowało poza dawny obszar murów miejskich.Do końca panowania austriackiego Przemyśl pozostał trzecim co do wielkości i znaczenia miastem Galicji,po Lwowie i Krakowie.W czasie I wojny światowej Przemyśl był oblegany dwukrotnie jako austro-węgierska Twierdza Przemyśl. 
Lata 1918–1945
W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległo około 45% miasta,w szczególności dzielnica żydowska i przedmieścia.Zniszczona została katedra oraz fronton kościoła franciszkanów,na Zasaniu spalone zostały budynki klasztoru i kościoła Benedyktynek.Miasto do czasu II wojny światowej było także siedliskiem ludności żydowskiej,która stanowiła według spisu z 1931 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi(dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej(okolice Rybiego Placu)nie istnieją,kolejna,na ul.Słowackiego,pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej,synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona w stanie ruiny)było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich,datowane według Jehudy ha Kohena,żydowskiego uczonego,na 1085.W dniach 16-19 września 1939 Einsatzkommando 3/I pod dowództwem Alfreda Hasselberga,przy udziale jednostek Wehrmachtu,aresztowało i rozstrzelało w okolicznych miejscowościach(Pikulice,Przekopana)co najmniej 800-900 Żydów.Był to największy pogrom ludności żydowskiej do czasu napaści Niemiec na Związek Radziecki w 1941.27 lipca 1944 roku Przemyśl został zdobyty przez Armię Czerwoną i przez współdziałających z nią żołnierzy 38.Pułku Piechoty Armii Krajowej.Jesienią 1944 r.władze radzieckie założyły w mieście Obóz Przejściowy NKWD nr 49 dla żołnierzy AK i innych przeciwników okupacji sowieckiej.Najczęściej wywożono stąd jeńców do m.Borowicze lub do więzienia na Zamku w Rzeszowie,a także do obozów na Syberii.Represje względem żołnierzy AK trwały do października 1956 r. 
Posłowie
Mieszkańcy Przemyśla wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 22.

• Marek Kuchciński,poseł na Sejm RP IV,V i VI kadencji,wicemarszałek Sejmu VI kadencji,były przewodniczący Klubu Parlamentarnego PiS
• Piotr Tomański,poseł na Sejm,samorządowiec,PO
• Marek Rząsa,poseł na Sejm,samorządowiec,PO

Rozwój terytorialny

Z dniem 1.01.2010 do miasta została przyłączona miejscowość Kruhel Wielki z gminy Krasiczyn,o powierzchni 2,39 km².

Urbanistyka i architektura

W Przemyślu znajduje się największa liczba obiektów zabytkowych na obszarze województwie podkarpackiego oraz jedna z największych w skali ogólnopolskiej.Swoją siedzibę ma tutaj Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków.

Zamki,pałace i dworki

• Zamek Kazimierzowski
• Pałac Lubomirskich
• Pałac Biskupów Greckokatolickich
• dworek Stanisława Orzechowskiego
• Pałac Biskupów Rzymskokatolickich

Kościoły i klasztory

• Archikatedra rzymskokatolicka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św.Jana Chrzciciela
• Kościół św.Marii Magdaleny i klasztor oo.franciszkanów
• Kościół św.Teresy i klasztor oo.karmelitów
• Kościół św.Antoniego Padewskiego i klasztor oo.franciszkanów reformatów
• Kościół Świętej Trójcy i klasztor ss.benedyktynek
• Kościół św.Józefa(oo.salezjanie)
• Kościół i klasztor ss.karmelitanek bosych
• budynek dawnego klasztoru oo.dominikanów z Bramą Rycerską
• budynek dawnego klasztoru ss.dominikanek
• budynek dawnego klasztoru oo.bonifratrów

Cerkwie i klasztory

• Archikatedra bizantyjsko-ukraińska św.Jana Chrzciciela
• Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Matki Bożej Bolesnej i klasztor oo.bazylianów
• Cerkiew bizantyjsko-ukraińska Wniebowstąpienia Pańskiego
• Cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy siedziba parafii wojskowej
• Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy siedziba parafii w dekanacie Przemyśl diecezji przemysko-nowosądeckiej
• budynek dawnego Greckokatolickiego Seminarium Duchownego

Synagogi

• Nowa Synagoga
• Synagoga Zasańska
• Najstarsza Synagoga nieistniejąca
• Stara Synagoga nieistniejąca
• Synagoga Tempel nieistniejąca

Budynki użyteczności publicznej

• gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
• zabytkowa zabudowa Rynku
• Dworzec kolejowy
• Wieża Zegarowa Muzeum Dzwonów i Fajek
• Dom Robotniczy Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
• Narodnyj Dim
• ratusz nieistniejący

Architektura i sztuka Secesji

• założenie urbanistyczne w dzielnicy Zasanie ul.Długosza,Grunwaldzka i pl.Konstytucji
• wille:„Marya”przy Słowackiego 27,Poniatowskiego 25(Zasanie)

Architektura militarna i obronna

• fragmenty murów obronnych miasta
• forty Twierdzy Przemyśl
• bunkry Linii Mołotowa

Cmentarze

• zabytkowe nagrobki na Cmentarzu Głównym
• Nowy cmentarz żydowski
• Stary cmentarz żydowski nieistniejący
• Cmentarz Wojskowy
• Zabytkowy zespół cmentarzy wojennych Twierdzy Przemyśl 1914-1915
  • Cmentarz Żołnierzy Rosyjskich
  • Cmentarz i Mauzoleum Żołnierzy Niemieckich
  • Cmentarze Żołnierzy Austro-Węgierskich
  • Cmentarz Żołnierzy Austriackich

Pozostałości pre romańskie i romańskie

• pre romańska rotunda relikty na Wzgórzu Zamkowym,IX w.
• pre romańskie monasterium na Wzgórzu Zamkowym,IX w.
• romańska bazylika trzynawowa,X w.
• palatium książęce,X w.

Inne

• Kopiec Tatarski
• Pomnik Orląt Przemyskich
• Pomnik Adama Mickiewicza w Przemyślu

Gospodarka

Przemysł drzewny(Zakłady Płyt Pilśniowych„Fibris”),wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra,mechaniczny i automatyki przemysłowej(Polna,Fanina),kosmetyczny(Inglot),tkanin powlekanych(Sanwil).Ponadto ośrodek tradycyjnych rzemiosł ludwisarstwa(Felczyński) i fajczarstwa(fajka przemyska).

Komunikacja

Tranzyt

Droga krajowa 28 Zator–Wadowice–Nowy Sącz–Gorlice–Biecz–Jasło–Krosno–Sanok–Przemyśl–Medyka.Droga krajowa 77 Lipnik–Sandomierz–Gorzyce–Stalowa Wola–Nisko–Leżajsk–Tryńcza–Jarosław–Radymno–Przemyśl.Droga wojewódzka 884 Przemyśl–Krzywcza–Dubiecko–Dynów–Barycz–Domaradz.Droga wojewódzka 885 Przemyśl–Hermanowice.W budowie jest wschodnia obwodnica Przemyśla z mostem na Sanie,która pozwoli wyeliminować ruch tranzytowy z centrum miasta i ułatwi dojazd do przejścia granicznego z Ukrainą w Medyce.W niedalekiej odległości od miasta budowana jest Autostrada A4,do węzła w Radymnie jest zaledwie 9 km od granic miasta.

Kolej

Lotnictwo

Ok.35 km na południowy zachód od miasta funkcjonuje lądowisko Arłamów.

Kultura i rozrywka

Ośrodki kultury

• Centrum Kulturalne(Klub„Piwnice”)
• Przemyskie Centrum Kultury i Nauki„Zamek”
• Młodzieżowy Dom Kultury
• Wojskowy Ośrodek Kultury
• Dom Kultury„Kolejarz”

Teatr

• Teatr„Fredreum”na Zamku Kazimierzowskim Towarzystwo Dramatyczne im.Aleksandra Fredry

Kino

• Kino„Centrum”

Galerie sztuki

• Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej
• White Photo Gallery Galeria Fotografii
• Galeria Fotografii przy MKK„Niedźwiadek”
• Galeria ZAMEK
• Galeria GALICJA
• Antyki i Dzieła Sztuki

Muzea i Archiwa

• Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
  • Muzeum Dzwonów i Fajek
  • Muzeum Historii Miasta Przemyśla
• Muzeum Archidiecezjalne im.św.Józefa Sebastiana Pelczara
• Ekspozycja Muzealna Kaponiera 8813 prywatne
• Muzeum Twierdzy Przemyśl nieistniejące
  • Fort VIII„Łętownia”
  • Fort VII 1/2„Tarnawce”w Ostrowie
• Ukraińskie Regionalne Muzeum„Strywihor”nieistniejące
• Archiwum Państwowe

Biblioteki

• Przemyska Biblioteka Publiczna im.Ignacego Krasickiego
• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im.Józefa Gwalberta Pawlikowskiego w Przemyślu
• Biblioteka Naukowa Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Centrum Handlowe

• Galeria Sanowa

Cykliczne imprezy kulturalne

• Wielokulturowy Festiwal„Galicja”(organizator:Fundacja„Dziedzictwo”przy współpracy UM Przemyśl)
• Dni Patrona Miasta„Wincentiada”(organizator:Przemyskie Centrum Kultury i Nauki)
• Turniej Satyry im.Ignacego Krasickiego„O Złotą Szpilę”(organizator:CK Przemyśl)konkurs stworzony i prowadzony przez Barbarę Płocicę,założeniem turnieju jest wyłonienie najlepszych satyryków w czterech konkurencjach:teatralnej,recytacji,literackiej i plastycznej
• Festiwal„Agora”(organizator:CK Przemyśl)
• Noc Iwana Kupały*(organizator:Związek Ukraińców w Polsce Koło w Przemyślu)
• Podkarpacki Jarmark Turystyczny(otwarcie sezonu turystycznego w województwie)
• Barbarossa inscenizacja walk o miasto z okresu II wojny światowej
• Święto mleka
• Święto fajki(organizator:Przemyski Klub Fajki)
• Święto wina i miodu
• Jarmark Turystyczny
• Salezjańskie Lato Muzyczne
• Jesień Muzyczna
• Polsko–Ukraiński Festiwal Jazzowy„Jazz Bez”
• Przemyska Wiosna Fredrowska

Film i fotografia

• Promocja Filmu Polskiego(organizator:Wydział Kultury UM Przemyśl)
• Maraton Filmowy„Z Przemyślem w tle”(organizator:Kino„Kosmos”)
• Festiwal Filmów Niezależnych w Przemyślu"CK OFF"

Literatura

• Przemyska Wiosna Poetycka(organizator:PCKiN)
• Turniej Wierszy Jednego Poety(organizator:Przemyska Biblioteka Publiczna)

Muzyka i taniec

• Jazz Bez...Mikołajki jazzowe(organizator:CK Przemyśl)
• Jazz nad Sanem(organizator MKK„Niedźwiadek”)
• Świętojańska noc jazzowa(organizator:PCKiN)
• Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych(organizator:CK Przemyśl)
• Przemyska Jesień Muzyczna(organizator:Towarzystwo Muzyczne w Przemyślu)
• Dni Muzyki Oratoryjno-Kantatowej(organizator:CK Przemyśl)
• Festiwal„Ghitaralia”(organizator Zespół Państwowych Szkół Muzycznych)
• Międzywojewódzki Przegląd Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego„Taneczny Krąg”(organizator:CK Przemyśl)
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Akordeonowej.
• Salezjańskie Lato Muzyczne
• Muzyka Młodych u Franciszkanów

Plastyka

• Międzynarodowe Biennale Malarstwa„Srebrny Czworokąt”(organizator:Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu)

Teatr

• Biesiada Teatralna w Horyńcu-Zdroju Konfrontacje Zespołów Teatralnych Małych Form(organizator:CK Przemyśl)
• Przegląd Teatralny„Antrakt”(organizator:CK Przemyśl)
• Przemyska Jesień Teatralna(organizator:CK Przemyśl)
• Przemyska Wiosna Fredrowska(organizator:PCKiN)

Kluby taneczne

• Neo Club w podziemiach DH Szpak
• Grota
• Forteca
• Klub Iluzja
• Japa

Opieka zdrowotna

Szpitale publiczne

• Szpital Wojewódzki w Przemyślu
• Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny
• Szpital Miejski z Przychodnią w Przemyślu(dawniej Szpital Wojskowy nr.114)

Edukacja

• Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu
• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Przemyślu
• Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu
• Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu
• Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Przemyślu
• Kolegium Nauczycielskie im.Aleksandra Fredry w Przemyślu

Sport 
Kluby sportowe

• Miejski Klub Sportowy Polonia Przemyśl piłka nożna(III liga grupa lubelsko–podkarpacka)
• Klub Sportowy Czuwaj Przemyśl piłka nożna(IV liga podkarpacka)
• AZS Czuwaj Przemyśl piłka ręczna(PGNiG Superliga)
• Tempo 5 Przemyśl lekkoatletyka
• NURT POSIR Przemyśl tenis stołowy(II liga)
• ORKA Przemyśl pływanie
• Przemyska Szkoła Bokserska NIEDŹWIADKI boks
• POSiR Przemyśl narciarstwo
• Przemyskie Towarzystwo Cyklistów kolarstwo
• Klub Strzelecki„Twierdza”LOK Przemyśl strzelectwo
• Szkoła Tańca„A-Z”Przemyśl taniec
• Powiatowy Szkolny Związek Sportowy
• Międzyszkolny Klub Sportowy JUVENIA
• Powiatowe Szkolne Towarzystwo Sportu i Rekreacji
• Klub Żeglarski OPTY przy MZK sp.z o.o.
• Stowarzyszenie Karate SAIHA KYOKUSHINKAI-IFK
• Przemyski Klub Karate Kyokushin(PKKK)
• Przemyski Klub SHORIN RYU Karate
• Przemyska Reprezentacja Maratończyków
• Sportowo-Kulturalny Klub Szachowy Przemyśl
• Miejski Klub Sportowy-BUDIMPEX Polonia Przemyśl-koszykówka(I liga)

Obiekty sportowe

• Strzelnica LOK(pneumatyczna i kulowa)ul.Słowackiego 40
• Przemyski Park Sportowo Rekreacyjny(POSiR) ul.Sanocka 4
• Stok Narciarski w Przemyślu(POSIR)
• Sztuczne Lodowisko(POSIR)ul.Sanocka 2
• Kryta Pływalnia(POSIR)ul.22 Stycznia 6
• Hala sportowa POSiR ul.Mickiewicza 30
• Korty Tenisowe(KS Czuwaj)ul.22 Stycznia 6
• Skate Park(POSIR)ul.Sanocka 2(zlikwidowany)
• Stadion Miejskiego Klubu Sportowego„Polonia”ul.Sanocka 18
• Stadion Klubu Sportowego„Czuwaj”ul.22 Stycznia 6
• Stadion szkolny„Juvenia”ul.Dworskiego 98(lekkoatletyczny)
• Boiska do siatkówki plażowej(Wyb.Ojca Świętego plaża miejska)
• Boisko ORLIK ul.Dworskiego 96

Inne

• Spływy kajakowe Doliną Sanu
• Capoeira Brazylijska sztuka walki(Grupa Axe Capoeira-Sekcja Przemyśl)

Religia

Wspólnoty wyznaniowe

• Katolicyzm
  • Kościół rzymskokatolicki
  • Kościół greckokatolicki
• Cerkiew Prawosławna
  • Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny(2 parafie,w tym 1 wojskowa)
• Protestantyzm
  • Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
    • zbór w Przemyślu
  • Kościół Chrześcijan Baptystów
  • Kościół Zielonoświątkowy
• Inne
  • Świadkowie Jehowy trzy zbory,Sala Królestwa
  • Świecki Ruch Misyjny"Epifania"zbór w Przemyślu.

Współpraca międzynarodowa 
Miasta i gminy partnerskie

• Paderborn,Niemcy(1993 r.)
• okręg South Kesteven,Wielka Brytania(1993 r.)
• Lwów,Ukraina(1995 r.)
• Kamieniec Podolski,Ukraina(1997 r.)
• Eger,Węgry(2003 r.)
• Truskawiec,Ukraina(2004 r.)
• Mościska,Ukraina(2008 r.)
• Humenné,Słowacja(2010 r.)

Media

Telewizja

Toya Radio

• Radio Eska Przemyśl

Prasa

• Życie Podkarpackie
• Pogranicze niewydawany już tygodnik
• Przemyski Przegląd Kulturalny
• Nasz Przemyśl
• Gazeta Przemyska
• Konik Polny
• Moja Praca

Osoby związane z Przemyślem
Honorowi Obywatele Miasta

• Papież Jan Paweł II
• Przemysław Bystrzycki
• Józef Michalik
• Zbigniew Brzeziński
• Leonard Chrzanowski
• Heidi Wernerus-Neumann
• Wilhelm Lüke
• Tadeusz Bałdowski
• Bolesław Taborski
• Emil Czerny
• Maria Teresa Wolfs-Monfils
• Ignacy Tokarczuk
• Władysław Dec
• Tadeusz Niemiec
• Stanisław Zarych
• Bronisław Żołnierczyk
• Henryk Jaskuła

Ciekawostki

• Nazwa miasta Przemyśla pojawia się w jednej z najpopularniejszych rosyjskich piosenek z okresu I wojny śwatowej zatytułowanej Galicyjskije Polja.