Historia
Już na początku wieku XV była tu niewielka wioska,którą król Kazimierz Jagiellończyk w roku 1447 odłączył od starostwa Parczewskiego,województwa lubelskiego i przyłączył do ziemi brzeskiej,a więc Litwy.Wywołało to niezadowolenie panów polskich w stosunku do króla i zarzuty,że król bardziej sprzyja Litwie,niż Koronie.Łomazy są pamiętne w naszych dziejach sejmowych,gdyż dostąpiły zaszczytu,że tu właśnie odbyły się dwa sejmy Polski i Litwy.
Powody tego były następujące:
W roku 1451 król Kazimierz Jagiellończyk zwołał sejm Polaków i Litwinów do Parczewa.Na sejm ten jednak nie chciał przybyć żaden z Litwinów dopóki im glejt bezpieczeństwa nie będzie wydany.Król chcąc przełamać upór i nieufność Litwinów sam wyjechał z Parczewa do Łomaz i tu sprowadził z Brześcia posłów litewskich i namówił ich do zjechania się z Polakami w Brześciu.Podobnie było w roku 1464.Posłowie litewscy do Parczewa,a polscy do Brześcia nie chcieli się zebrać na wspólny sejm.Dlatego też zjechali się po pewnych targach posłowie tak polscy,jak i litewscy w listopadzie do Łomaz,gdzie odbywały się obrady.Z powodów wzajemnych niechęci zjazd nie dał spodziewanych nadziei w sprawie pogodzenia Korony i Litwy.Specjalne zasługi dla Łomaz,gdy chodzi o ich rozbudowę,położył Mikołaj Radziwiłł,starosta brzeski,a późniejszy wojewoda wileński oraz marszałek i kanclerz wielki litewski,który otaczał Łomazy specjalną opieką i doprowadził je do znacznego wzrostu.W roku 1568 otrzymały Łomazy,jako istniejące już wówczas miasto,od króla Zygmunta Augusta prawo magdeburskie oraz herb wilczą głowę i orle nogi.W tym też roku otrzymały Łomazy,jako miasto królewskie,uwolnienie od wszelkich opłat i powinności do roku 1570,prawo do pobierania mostowego i targowego myta.Miasto otrzymało prawo do posiadania własnej miary,wagi,woskodajni i kramów oraz prawo do targów miejskich tygodniowych co niedziela i czwartek,a następnie jarmarków na św.Piotra i Wszystkich Świętych.Mieszczanie zostali zobowiązani do budowy mostu na gościńcu wileńskim,utrzymania grobli i mostów oraz wybudowania własnym kosztem ratusza.Miasto było wówczas dość obszerne,gdyż jak podaje Dymitr Sapieha,rewizor królewski,w 1566 r.liczyło kilka ulic,z których należy wymienić:Brzeską,Wileńską,Międzyrzecką,Parczewską,Podręczną i Ku Mostowi.Były w tym czasie Łomazy dość dużym osiedlem żydowskim,gdyż w pobliskiej Białej Radziwiłłowie wydali zakaz osiedlania się Żydów ponad ściśle określoną ilość.W protokóle lustracji,królewszczyzn z roku 1682 wymieniono,że w skład starostwa brzeskiego wchodziły m.in.dobra klucza łomaskiego z miastem Łomazy oraz wójtostwem ortelskim.Na potrzeby tutejszych Rusinów w 1570 r.erygowano parafię prawosławną,po unii brzeskiej w 1726 r.notowana cerkiew unicka pw.św.św.Piotra i Pawła,drewniana,1890-91 budowa murowanej cerkwi prawosławnej wg proj.arch.Wiktora Iwanowicza Syczugowa,w okresie międzywojennym przejęta w ramach akcji rewindykacyjnej i zburzona.
Konfederacja barska
W bitwie m.in.poległ Franciszek Ksawery Pułaski brat Kazimierza.Według inwentarza ekonomii brzeskiej z 1784 r.w mieście Łomazach znajdowały się:fara,cerkiew unicka i bożnica poza innymi budynkami. Powstanie styczniowe
W roku 1863 Łomazy biorą czynny udział w powstaniu styczniowym.St.Zieliński w swym dziele Boje i potyczki 1863-1864 podaje,że
|
dnia 23 stycznia 1863 r.Aleksander Szaniawski wraz z ks.Nawrockim i
Czapińskim wpadli w nocy na 23 stycznia:na czele oddziału z 250
powstańców złożonym do Łomazi.Ułani pułku:smoleńskiego,którzy stali
w sile 200 koni w miasteczku,nieprzygotowani,zostali tak nagle wśród
ciemnej i dżdżystej nocy zaatakowani,że nie zdążywszy nawet osiodłać
koni,zbiegli się na rynku.Tu powstańcy uderzyli na nich z kosami,co
taki wśród jazdy popłoch wywołało,że pędem,w rozsypce wymknęła się z
miasta i uciekła do Międzyrzeca.Szaniawski zabrał do niewoli
wachmistrza i trzech żołnierzy,wziął rzędy na 70 koni oraz broń i
amunicję.Strat w ludziach nie było”.Nieco dalej Zieliński podaje:„Dnia 26 stycznia 1863 roku formujący się oddziałek powstańczy,liczący pół setki ochotników,zatrzymał się przed kościołem.Tutaj
oczekując błogosławieństwa,napadnięty przez 60 ułanów pod dowództwem
rotmistrza Zjachtanowa wysłanego celem zabrania rzeczy po ułanach,którzy pierwszej nocy byli uciekli;powstańcy wytrzymawszy dwie salwy,ustawili się poza ogrodzeniem cmentarnym i stamtąd poczęli prażyć
Moskali ogniem tyralierskim.Moskale,nie mogąc zdobyć cmentarza,odpędzeni celnym ogniem pierzchli w nieładzie,zostawiając na placu,boju 7 trupów i amunicję oraz broń w budynku,w którym się byli zebrali.Zjachtanow na drugi dzień,mszcząc się za porażkę,napadł na procesję.
|
XX wiek
W dwudziestoleciu międzywojennym działał tu aktywnie ruch ludowy ZMW„Wici”.Podczas II wojny światowej Łomazy były ośrodkiem ruchu oporu.Na początku 1940 roku Niemcy utworzyli w Łomazach żydowskie getto.Jego likwidacja nastąpiła 17 sierpnia 1942 roku(niektóre źródła podają datę 18 lub 19 sierpnia).Tego dnia w pobliskim lesie„Hały”niemieccy policjanci wsparci przez oddział wschodnich kolaborantów rozstrzelali blisko 1700 Żydów mieszkańców Łomaz oraz sąsiednich miejscowości(Międzyrzeca Podlaskiego,Podedwórza,Rossosza,Serocka i Sławatycz).W 1949 roku ciała pomordowanych przeniesiono na żydowski cmentarz w Łomazach.
Historia kościoła i parafii rzymskokatolickiej
Już w roku 1451 istniał w Łomazach kościół parafialny,który spłonął w r.1657.Następny powstał w r.1657,lecz również spłonął w r.1783.W tymże roku ufundował w Łomazach kościół król Stanisław August Poniatowski,ale i ten spalił się w r.1795.Wybudowany w roku 1852 kościół drewniany uległ kasacie w r.1875 i został zamieniony na cerkiew.Obecny kościół murowany pod wezwaniem św.Piotra i Pawła powstał w latach 1906-1911 kosztem parafian i staraniem księdza Antoniego Śliwińskiego.W roku 1991 przy ulicy Budzyń w miejscu dawnego kościoła i cmentarza została zbudowana grota.Na grocie jest tablica o treści:„W tym miejscu stał kościół katolicki rozebrany z rozkazu władz carskiej Rosji w 1888 r.Rok 1991”.Po powstaniu styczniowym,w czasie kampanii carskiej administracji zmierzającej do kasaty unickiej diecezji chełmskiej i przymusowego włączenia jej wiernych do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego,unici z Łomaz czynnie protestowali przeciwko konwersji,za co zostali poddani represjom wojskowym(kontrybucje,kary więzienia).
Położenie
Gmina Łomazy położona jest w powiecie bialskim,województwie lubelskim.Zajmuje obszar 200,43 km².Geograficznie przynależy do Zaklęsłości Łomaskiej(zachodnia część Polesia Lubelskiego).Są to tereny równinne z dość gęstą siecią wód powierzchniowych.Największymi rzekami są:Zielawa,Grabarka i Lutnia.Lasy zajmują 25 proc.powierzchni gminy,a użytki rolne prawie 70 proc.
Zabytki
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:
- zespół kościoła par.pocz.XX,nr rej.A/424 z 18.11.1997:
- kościół pw.śś.Apostołów Piotra i Pawła,1907 r.
- cmentarz przykościelny
- ogrodzenie
- plebania
- kaplica cmentarna pw.św.Jana,drewn.1 poł.XIX w.nr rej.A/19 z 22.03.1966
Z Łomaz wywodzi się znany teolog,profesor KUL ks.Wacław Hryniewicz oraz Edward Bańkowski Profesor doktor habilitowany nauk medycznych,wieloletni kierownik Zakładu Biochemii Lekarskiej Akademii Medycznej w Białymstoku.W Łomazach urodził się Aleksander Derlukiewicz żołnierz Batalionów Chłopskich,komendant Obwodu Biała Podlaska Okręgu Lublin tej organizacji.
Osoby związane z Łomazami
- Aleksander Derlukiewicz
- Abraham Ezofowicz
- Wacław Hryniewicz
- Franciszek Ksawery Pułaski
- Henryk Jackiewicz
Łomazy wymieniane w Zemście Aleksandra Fredry przez Cześnika w kontekście bitew konfederacji barskiej:
CZEŚNIK dobywając szabli
He,he,he!Pani barska!Pod Słonimem,Podhajcami,Berdyczowem,Łomazami Dobrze mi się wysłużyła.
Zemsta,akt.IV scena 1
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz