Bardo

(tuż po wojnie Byrdo,niem.Wartha,dial.Woarthe)miasto w woj.dolnośląskim,w powiecie ząbkowickim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bardo,położone w Górach Bardzkich nad Nysą Kłodzką.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.wałbrzyskiego.Według danych GUS z 31 marca 2011 miasto liczyło 2794 mieszkańców.
Przynależność administracyjna

• X wiek 1322 polski gród graniczny na Śląsku
• 1322 r.nadanie praw miejskich,znajduje się w granicach księstwa świdnickiego
• 1322-1548 w granicach księstwa ziębickiego
• 1548-1565 należało do księstwa legnicko-brzeskiego
• 1565-1742 w księstwie ziębickim
• 1742-1945 w Królestwie Pruskim,następnie w Niemczech
  • 1816-1945 miasto należało do Powiatu Ząbkowickiego
• od 1945 r.w granicach Polski
  • 1945-1954 miasto w powiecie ząbkowickim w województwie wrocławskim
  • 1954-1969 osiedle w powiecie ząbkowickim w województwie wrocławskim
  • 1969-1973 miasto w powiecie ząbkowickim w województwie wrocławskim
  • 1973-1975 miasto i gmina w powiecie ząbkowickim w województwie wrocławskim
  • 1975-1990 miasto i gmina w województwie wałbrzyskim
  • 1990-1998 miasto i gmina w rejonie ząbkowickim w województwie wałbrzyskim
  • od 1999 r.miasto i gmina w powiecie ząbkowickim w województwie dolnośląskim

Historia

Założone w X w.jako gród obronny w Górach Bardzkich nad przełomem Nysy Kłodzkiej.Gród wymieniony był po raz pierwszy przez kronikarza Kosmasa pod rokiem 1096 jako zniszczone przez czeskiego księcia Brzetysława II.O polskości tego terenu świadczy fakt,że kasztelanami bardzkimi byli wyłącznie rycerze polscy(Sobiesław w 1203 r.Dzierżko-Peregryn w 1223 r.Bogusław Jarosławowic w 1261 r.Jan syn Żerzucha w 1269 r.Jarosław Mroczkowic z Owiesna w 1283),a okoliczne miejscowości w większości już istniały i były zamieszkane przez ludność słowiańską.Gród po czeskim najeździe został odbudowany o czym świadczą wzmianki z 1155 i 1245 r.Na terenie grodu istniała już wówczas kaplica,wymieniona po raz pierwszy w 1189 r.jako przekazana przez biskupa Żyrosława II zakonowi joannitów.W 1210 roku biskup Wawrzyniec przekazał kościół kanonikom regularnym z Kamieńca.Według tradycji już ok.1200 r.szerzył się tutaj kult maryjny,związany z cudowną figurką Matki Boskiej,która jest do dzisiaj największym skarbem Barda.Około 1290 r.Bardo przestało być kasztelanią.W związku z budową przez Bolka II nowego murowanego zamku na Kalwarii(Góra Bardzka)teren grodu w 1301 r.kupili cystersi i od tego momentu do 1810 r.byli właścicielami miejscowości.Od połowy XIV w.Bardo rozwijało się dzięki swojemu położeniu i coraz częściej przyjeżdżającym tutaj pątnikom.Prawa miejskie od początku XIV w.W 1874 r.wybudowano linię kolejową Wrocław Kłodzko.W 1945 r.miejscowość znalazła się w granicach Polski i ze względu na niewielki rozmiar utraciła prawa miejskie.Dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec.Bardo uzyskało status osiedla w 1954 r.Ponownie miasto od 1969.Obecne Bardo jest niewielkim letniskiem,specjalizującym się w koloniach dziecięcych oraz ważnym ośrodkiem turystyki.Zlokalizowany jest też tu drobny przemysł papierniczy i meblarski.
Rozwój terytorialny
Najstarsza część miasta położona jest na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej.W 1808 r.w wyniku reorganizacji granic do Barda przyłączono Radkowice,Brune oraz część Przyłęku(ul.Fabryczna).W latach 1808-1969 przynależały do niego część Opolnicy i Dębowiny.
Zabytki
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• miasto,obręb Starego Miasta,z 1300 r.
• kościół par.pw.Nawiedzenia NMP,z XV w.l.1686-1704,przebudowany XVII i XVIII w.teraz barokowa bazylika sanktuarium maryjne
• plebania,pl.Wolności 5,z l.1712-16
• klasztor ss.jadwiżanek,ul.Główna 19,z poł.XVIII w.1835 r.
• klasztor Zgromadzenia Sióstr Marii Niepokalanej,ul.1 Maja 12,z 1935 r.
• klasztor ss.urszulanek,ul.Krakowska 30,z 1916 r.
• zespół kaplic drogi różańcowej na Górze Różańcowej,z l.1905-39
• kaplica NMP położona na szczycie Góry Bardzkiej w Górach Bardzkich, z XVIII w.
• zespół fortów ziemnych,z 1813 r.:fort nr 3,4,6
• ratusz i szkoła parafialna,obecnie dom mieszkalny,pl.Wolności 4,z XVIII w.XIX w.
• dawna gospoda„Pod Złotym Lwem”,ul.Główna 4(d.21),z XVII w.druga połowa XIX w.XX,
• domy,ul.Główna 6,z 1887 r. i nr 23
• zajazd„Pod Czarnym Niedźwiedziem”,obecnie dom mieszkalny,ul.Główna 25,z XVII w.druga połowa XIX w.
• hotel„Pod Gwiazdą”,ob.dom mieszkalny,ul.Główna 27,z XVII w.druga połowa XIX w.
• dom,ul.Główna 31,z XVIII w./XIX w.
• park przy pensjonacie,ul.Polna 10,z 1913 r.
• zajazd„Pod Złotym Kubkiem”,obecnie dom mieszkalny,pl.Wolności,z XVIII w.druga połowa XIX w.
• kamienny most na Nysie Kłodzkiej,z XV w.1515 r.

Bardo Opolnica

• zespół zameczku myśliwskiego,z poł.XIX w.1884 r.:
• zameczek
• dwie oficyny

Honorowi obywatele miasta

• Józef Zych polski prawnik i polityk,poseł na Sejm nieprzerwanie od 1989(X,I,II,III,IV,V i VI kadencji),były marszałek i wicemarszałek Sejmu.
• o.Michał Reinke CSsR redemptorysta,m.in.wieloletni duszpasterz i proboszcz w Bardzie.
• Jerzy Widzyk polski polityk,poseł na Sejm III kadencji,minister w rządzie Jerzego Buzka,samorządowiec.
• Carl Hamerling i Wiel Rutjens Holendrzy prowadzący fundację pomocy Polsce i mieszkający w Bardzie Śląskim.Wielokrotnie przywozili do kraju niezliczoną ilość darów w postaci sprzętu rehabilitacyjnego,mebli,odzieży,sprzętu gospodarstwa domowego i sprzętu szkolnego.
• ks.kard.Henryk Gulbinowicz polski biskup rzymskokatolicki,administrator wileński w Białymstoku w latach 1970–1976,arcybiskup metropolita wrocławski w latach 1976–2004,od 2004 arcybiskup senior wrocławski,kardynał prezbiter od 1985.
• o.Stanisław Golec CSsR proboszcz m.in.w Bardzie i we Wrocławiu.Twórca muzeum klasztornego w Bardzie i Golgoty Wschodu we Wrocławiu.
• Olga Tokarczuk polska pisarka,eseistka,autorka scenariuszy,poetka,psycholog,laureatka nagrody literackiej Nike.Autorka wiersza Bardo.Szopka nawiązującego do ruchomej szopki znajdującej się w klasztorze redemptorystów w Bardzie.
• o.Roman Wantuch CSsR jeden z twórców ruchomej bardzkiej szopki,wieloletni duszpasterz i mieszkaniec klasztoru w Bardzie.
• Lech Wierzchowski prezes zarządu firmy Donako S.A.sponsora Domów Opieki Społecznej Zamek i Oleńka.
• Waldy Dzikowski polski polityk i samorządowiec,chemik,poseł na Sejm IV,V i VI kadencji.
• ks.bp.Ignacy Dec polski biskup rzymskokatolicki,biskup diecezjalny świdnicki od 2004,teolog,uczestnik koronacji Cudownej Figurki Matki Bożej Bardzkiej w 1966.Przy jego wsparciu kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Bardzie otrzymał tytuł Bazyliki Mniejszej.

Transport
Przez miasto przebiega:

• droga krajowa nr 8:Kudowa-Zdrój Budzisko
• linia kolejowa nr 276:Wrocław Główny Międzylesie,w mieście znajduje się stacja kolejowa Bardo Śląskie

Ciekawostki

• W Bardzie i jego okolicach toczy się część akcji powieści historycznej Andrzeja Sapkowskiego Narrenturm.
• Na terenie Barda kręcono film Marcowe migdały(w filmie wyraźnie widać charakterystyczne budynki miasta,a także dworzec kolejowy i Górę Bardzką z kapliczkami drogi krzyżowej).

Miasta partnerskie

• Česká Skalice
  
• Tarnowo Podgórne