Żory

Śl. i czes.Žory,niem.Sohrau miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce,w województwie śląskim,historycznie na Górnym Śląsku.Według danych z 31 marca 2011 r.miasto miało 62094 mieszkańców.Jest jednym z miast należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego.Siedziba dekanatu.Obecnie miasto spełnia funkcję handlową,usługową,logistyczną.

Położenie

Żory leżą na Górnym Śląsku na Płaskowyżu Rybnickim nad rzeką Rudą.Według danych z 30 czerwca 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 64,64 km².Żory graniczą z powiatami mikołowskim,pszczyńskim i rybnickim oraz miastami Jastrzębie-Zdrój i Rybnik.W latach 1945-1954 siedziba gminy Żory i ponownie,w latach 1977-1982 gminy Żory.W latach 1975-1998 Żory administracyjnie należały do województwa katowickiego.
Nazwa miasta
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295-1305 miejscowość wymieniona jest jako Zary civitate miasto Zary.W kronice wymienione zostały również wsie założone na prawie polskim iure polonico,które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto.Są to obecne dzielnice lub części miasta Żory jak Rogoźna we fragmencie Rogosina in una parte decima solvitur more polonico,Rowień we fragmencie Rovona[Hs.Ronoua.]decima solvitur more polonico,Rój jako Ray,Brodek we fragmencie Brodek similiter solvitur decima more polonico.Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880-1902 notuje nazwę miasta pod polską nazwą Żary oraz niemiecką Sohrau.Polską nazwę Żary oraz w gwarze śląskiej Żory,a także niemiecką Sohrau wymienia również w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku.Wymienia również zlatynizowane nazwy zanotowane w łacińskich dokumentach jak Sary oraz Sari.
Administracja
Miasto jest członkiem Związku Subregionu Zachodniego.
Podział administracyjny
Żory składają się z 9 dzielnic oraz 7 osiedli,które z uchwałą z dnia 29 czerwca 2007 roku są również dzielnicami.Oprócz nich istnieją także 2 inne,które nie posiadają żadnego statusu i wchodzą w skład danej dzielnicy gdzie się znajdują.Wszystkie sołectwa w tym dniu utraciły swój statut i uzyskały miano dzielnicy.

Dzielnice Zachód Śródmieście Kleszczówka Rowień-Folwarki Osiny Kleszczów Baranowice Rogoźna Rój

Osiedla(będące również dzielnicami) Księcia Władysława Powstańców Śląskich 700-lecia Żor Władysława Sikorskiego Wojciecha Korfantego Władysława Pawlikowskiego Broniewskiego

Osiedla wchodzące w skład dzielnic Osiedle Gwarków(dzielnica Rój) Osiedle Fadom(dzielnica Kleszczówka)

Historia
W okresie tworzenia się polskiej państwowości ziemie dzisiejszych Żor zamieszkiwało lechickie plemię Golęszyców.W drugiej połowie IX wieku ziemie te znajdowały się w granicach państwa wielkomorawskiego,a następnie,ok.921 r.czeskiego.Po raz pierwszy nazwa wsi Żory pojawiła się w 1258 r.24 lutego 1272 książę opolsko-raciborski Władysław podpisał umowę,zawierającą postanowienie o przejściu wsi pod jego władzę oraz o lokacji miasta(na prawie magdeburskim).Miało ono obowiązujący do dziś owalny kształt z prostokątnym rynkiem,dwiema bramami(krakowską i cieszyńską) i murami.Prawdopodobnie już w 1292 r.książę raciborski Przemysław stał się lennikiem króla czeskiego,ale przyjmuje się,że okres lenny rozpoczyna się w 1327 r.W 1336 roku księstwo przechodzi w ręce Przemyślidów.W latach 1345,1433 i 1473 Żory były oblegane odpowiednio przez wojska polskie,husyckie i węgierskie.W latach 1521–1532 księstwo po raz ostatni znajdowało pod władaniem Piasta,po czym władzę na 20 lat przejęli Hohenzollernowie.W 1526 roku Żory stały się częścią państwa Habsburgów.W roku 1627 podczas wojny trzydziestoletniej wojska protestanckie zajęły Żory.Następnie wojska katolickie zdobyły i zrabowały miasto.W latach 1645–1666 Żory były rządzone przez Wazów(w ramach zastawu całego księstwa).W 1742 roku miasto po pierwszej wojnie śląskiej stało się częścią państwa pruskiego.XIX wiek zaznaczył się industrializacją(huta„Waleska”,odlewnia żeliwa„Pawła” i młyn parowy),zbudowano połączenia kolejowe do Orzesza(1884) i Gliwic(1888).W latach 1919–1921 miały miejsce trzy powstania śląskie,w których brali udział również mieszkańcy Żor.W III powstaniu śląskim miasto zostało zajęte w nocy z 2/3 maja 1921 roku poprzez zwarty atak oddziałów powstańczych z kierunku północno-wschodniego przeprowadzony przez 2.batalion Nikodema Sobika z pułku żorskiego Antoniego Haberki oraz z kierunku zachodniego przeprowadzonego przez 3.batalion Feliksa Michalskiego z pułku żorskiego.Oddziały te wspierał także batalion dowodzony przez Józefa Szenderę z pułku pszczyńskiego Franciszka Rataja,który atakował miasto od południa.Powstańcy opanowali dworzec,pocztę,budynek Policji Plebiscytowej oraz zdobyli 11 karabinów maszynowych.Po Plebiscycie w 1922 roku miasto znalazło się w granicach Polski jako część województwa śląskiego,chociaż w samych Żorach zdecydowanie zwyciężyła opcja niemiecka(2353 do 1036).1 września 1939 miasto zajął Wehrmacht,a w październiku Żory zostały bezpośrednio włączone do III Rzeszy.W mieście utworzono polenlager nr 95 Sohrau(1942–1945).Przez Żory ewakuowano w styczniu 1945 roku więźniów obozu koncentracyjnego Birkenau w ramach tzw.marszu śmierci.Od stycznia do marca tego roku trwały walki sił Armii Czerwonej z wojskami niemieckimi o Żory,w czasie których 80% zabudowy miasta zostało doszczętnie zniszczone.Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta.W latach 70. i 80.XX wieku miał miejsce intensywny przyrost demograficzny Żor,związany z rozwojem górnictwa węgla kamiennego i budową osiedli w technologii wielkiej płyty.Po 1989 roku górnictwo zostało objęte restrukturyzacją,co wpłynęło na gwałtowny wzrost bezrobocia w Żorach.W ramach walki z tym zjawiskiem utworzono podstrefę Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i Żorski Park Przemysłowy,a miasto zmieniło charakter z przemysłowego na handlowo-usługowy.
Pożary
Specyficzną częścią historii miasta są liczne pożary,w tym m.in.:

• 1552 r.spłonęła połowa miasta
• 1661 r.spłonął drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
• 1702 r.spłonęła doszczętnie drewniana zabudowa miasta
• 1807 r.spłonął średniowieczny drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny

Na pamiątkę pożaru z 1702 r.w jego rocznicę(11 maja),od ponad 300 lat obchodzone jest jedyne w Europie Święto Ogniowe.
Zabytki

• Kościół gotycki pw.św.św.Filipa i Jakuba
• Fragmenty murów obronnych
• Kapliczka przy ul.Murarskiej
• Kamienne krzyże pokutne na starym cmentarzu przy ul.Męczenników Oświęcimskich oraz w dzielnicy Rogoźna na posesji przy ul.Wodzisławskiej
• Niskie kamieniczki powstałe z cegieł muru obronnego przy ul.Murarskiej
• Pałac klasycystyczny z XVII/XVIII w.w dzielnicy Baranowice
• Stare miasto
• cmentarz żydowski 1818 r.
• Kapliczka przy ul.Rybnickiej w Rowniu

Komunikacja i infrastruktura
Przez Żory(dzielnice:Rowień-Folwarki i Rój)przebiega autostrada A1 łącząca południe z północą kraju. Przez miasto przebiegają następujące drogi:

• Autostrada A1(Gdańsk Toruń Łódź Częstochowa Gliwice Żory Gorzyczki)
• Droga krajowa nr 81(Katowice(A4)Mikołów Łaziska Górne Żory Skoczów(S1)Harbutowice)
• Droga wojewódzka nr 924(Kuźnia Nieborowska Knurów Czerwionka-Leszczyny Żory)
• Droga wojewódzka nr 932(Wodzisław Śląski Świerklany Żory)
• Droga wojewódzka nr 935(Racibórz Rybnik Żory Pszczyna)

Komunikacja miejska w Żorach jest organizowana przez MZK Jastrzębie-Zdrój.W mieście działają też linie miejskie ZTZ Rybnik oraz MZK Tychy.
Miasto posiada bezpośrednie połączenia kolejowe z:

• Bielsko-Biała
• Czechowice-Dziedzice
• Kędzierzyn-Koźle
• Kołobrzeg(sezonowe)
• Opole
• Pszczyna
• Rybnik
• Świnoujście(sezonowe)
• Szczecin Główny(sezonowe)
• Wodzisław Śląski
• Wrocław Główny

Edukacja
Żory oferują pełną gamę usług z zakresu edukacyjnego od form przedszkolnych aż do wydziałów zamiejscowych uczelni wyższych.Znajduje się tu 13 publicznych przedszkoli oraz liczne placówki oświatowe.
Kultura
Miasto posiada Miejski Ośrodek Kultury,w którym znajduje się sala widowiskowa gdzie dzieją się spektakle teatralne w Żorach,na pierwszym piętrze można podziwiać galerie na wybrany temat,a na drugim piętrze muzeum pokazujące kulturę Afryki choć nie tylko.Oprócz tego ośrodka działają też inne działające na terenie całego miasta.Miejska Biblioteka Publiczna znajduje się na osiedlu Pawlikowskiego i posiada 9 filii(z czego jedna w szpitalu).Kina:Scena„Na Starówce”jedna sala kinowa.W Żorach działa Miejska Biblioteka Publiczna,która posiada także 7 filii.
Sport
Kluby

• LKS Jedność Rogoźna(piłka nożna)
• MTS Żory(piłka ręczna)
• Hawajskie Koszule(koszykówka)
• KS Żory(piłka nożna)
• LKS Rój Żory(tenis stołowy,piłka nożna)
• Iskra Rowień(piłka nożna)
• MKS Polaris Żory(piłka nożna)
• LKS Baranowice(piłka nożna)
• Gepardy Żory(baseball)
• KS Ogniwo Rogoźna Żory(tenis stołowy)
• MOSIR MUKS Sari Żory(siatkówka)
• UKS Czwórka Żory(lekkoatletyka)
• Ks Kleszczów(piłka nożna)
• MMA Sozo Żory(mieszane sztuki walki)

Działalność Sportowa

• MOSiR Żory
• OLPN Żory

Orlik 2012
Obecnie na terenie Żor znajdują się trzy boiska wybudowane w ramach programu Orlik 2012.Planowana jest budowa kolejnych dwóch obiektów.
Wspólnoty religijne

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św.Jadwigi Śląskiej w Baranowicach(Żory)
  • Parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Kleszczowie(Żory)
  • Parafia św.Brata Alberta na Kleszczówce(Żory)
  • Parafia św.Józefa Robotnika w Osinach(Żory)
  • Parafia NMP Matki Kościoła w Rogoźnej(Żory)
  • Parafia Niepokalanego Serca NMP w Rowniu(Żory)
  • Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Roju(Żory Rój)
  • Parafia św. Maksymiliana Marii Kolbego w Rudziczce
  • Parafia św.Stanisława Biskupa i Męczennika w Suszcu
  • Parafia Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Żorach
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Żorach
  • Parafia św.Stanisława Biskupa i Męczennika w Żorach
• Kościoły protestanckie
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska pw.Zbawiciela w Żorach
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego zbór w Żorach(dzielnica:Osiny)
  • Kościół Zielonoświątkowy,zbór„Elim”
  • Kościół Wolnych Chrześcijan
  • Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego
• Inne
  • Świadkowie Jehowy,Sala Królestwa

Demografia
Największą populację Żory odnotowały w 1994 r.67107 mieszkańców.
Struktura ludności

• Ogółem 60774(stan na 31.03.2010)
• Mężczyźni 29769(48,99%)
• Kobiety 31005(51,01%)
• Bezrobocie 9,9%(1938 osób,stan na 31.07.2011)

Gospodarka
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto(2007)w PLN 2132,51 zł,czyli 74,4% średniej krajowej.W końcu stycznia 2011 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Żorach obejmowała ok.2,3 tys.mieszkańców,co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 11,4% do aktywnych zawodowo.
Infrastruktura techniczna

• hotspot na Rynku i w jego najbliższej okolicy

Miasta partnerskie

• Kamp-Lintfort(Niemcy)
• Mezőkövesd(Węgry)
• Pasvalys(Pozwoł)(Litwa)
• Montceau-les-Mines(Francja)