Niemcza

(niem.Nimptsch)miasto w woj.dolnośląskim,w powiecie dzierżoniowskim,siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Niemcza.Położone nad rzeką Ślęzą,na obszarze Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich.Historycznie leży na Dolnym Śląsku.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.wałbrzyskiego.Według danych z 31 marca 2011 miasto liczy 3145 mieszkańców.Obecnie ośrodek usługowy regionu turystycznego.Niewielkie zakłady przemysłu maszynowego,odzieżowego,drzewnego,dziewiarskiego i spożywczego.

Toponimia

Nazwa miasta,nadana przez Słowian,przybyłych na Śląsk w VI wieku n.e.wywodzi się prawdopodobnie od starosłowiańskiego słowa Niemiec(nemz=niemy),które to oznaczało obcą osobę.Według zapisów z kroniki Thietmara z Merseburga nazwa grodu pochodzi od tego,że została zbudowana przez Niemców.Wg.jednej z teorii budowniczymi grodu byli niemieccy jeńcy wojenni,którzy zbudowali go za czasów Mieszka I lub dawniej.Według legendy Niemcza została odbudowana przez Niemców osoby spoza grodu.W 1154 roku wymieniona jest jako Nemechi,w 1238 Zlemech,a w dokumencie łacińskim z 1290 wymieniona we fragmencie"in territorio Nympczensi".Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje polską nazwę w formie Niemcz oraz zgermanizowaną Nimptsch.

Historia

• 990 r.zdobycie przez Mieszka I Niemczy wraz ze Śląskiem kosztem państwa czeskiego.Kronikarz czeski Mnich Sazawski napisał wtedy:"Nemci perdita est",tj.Niemcza została stracona.
• 1017 r.Niemcza zasłynęła w Europie zwycięską bitwą,kiedy to za panowania Bolesława Chrobrego odparto najazd zbrojny cesarza niemieckiego Henryka II wraz z oddziałami czeskimi i lutyckimi.Bardzo szczegółowo fakt ten opisał niemiecki kronikarz Thietmar.
• 1155 r.Papież Hadrian IV wymienia Niemczę jako jeden z grodów kasztelańskich należących do Biskupstwa wrocławskiego.
• 1213-1216 r.na zamku w Niemczy przebywa Jadwiga,księżniczka pochodząca ze starego arystokratycznego rodu Andechs-Meran,żona Henryka Brodatego i matka Henryka Pobożnego,późniejsza święta,patronka Śląska,fundatorka kościołów w Niemczy.Zamek ten do czasów przedwojennych znany był jako Zamek Jadwigi.
• 1244 r.w kościele Św.Wojciecha w Starej Niemczy podpisany zostaje dokument wydany przez księcia Bolesława Rogatkę dotyczący budowy katedry we Wrocławiu wraz z otrzymanymi przywilejami na tę okoliczność.Uczestniczył w tym ważnym momencie biskup Tomasz z Wrocławia i pięciu kasztelanów.Kopia tego dokumentu istnieje w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu.
• 1282 r.Niemcza otrzymuje prawa miejskie z rąk Henryka IV Probusa.Istnieje jednakże duże prawdopodobieństwo,że Niemcza mogła posiadać je już wcześniej.
• 1288 r.zostaje wzniesiona na zamku niemczańskim kaplica.
• 1295 r.budowa w Niemczy fortyfikacji,przebudowa zamku i murów obronnych,które zaopatrzone są w dwie bramy i cztery furty.Taki stan pozostał do dziś.
• 1329 r.wraz z hołdem lennym złożonym we Wrocławiu przez ks.legnickiego,Bolesława III Rozrzutnego,Niemcza przechodzi pod zwierzchnictwo korony czeskiej
• 1331 r.Niemcza odpiera skutecznie ataki wojsk króla czeskiego Jana Luksemburskiego,który oblegał miasto.Obrona ta uniemożliwiła połączenie się wojsk Jana Luksemburskiego z wojakami krzyżackimi,co z kolei przyczyniło się do zwycięstwa króla Władysława Łokietka w wojnie z Krzyżakami.
• 1393-1675 r.Niemcza jest własnością książąt legnicko-brzeskich.
• 1419-1430 r.Niemcza jest ostoją ruchu husyckiego na Śląsku.Po poddaniu się grodu zostają zburzone mury obronne.
• 1585 r.przebudowa średniowiecznego zamku na styl renesansowy.
• 1635 r.urodził się w Niemczy poeta barokowy,późniejszy syndyk Wrocławia,Daniel Casper von Lohenstein.Jedna z jego posiadłości,pałac w Kietlinie,do dziś jest dobrze zachowana.
• 1675 r.21 września umiera bezpotomnie w wieku 15 lat,ostatni potomek dynastii Piastów Śląskich Jerzy Wilhelm,władca Niemczy.Miasto przechodzi na okres prawie 70 lat pod bezpośrednie panowanie Habsburgów.
• 1741 r.Niemcza wchodzi w skład państwa pruskiego
• 1790 r.przebywa w Niemczy Johann Wolfgang von Goethe,słynny poeta niemiecki zaprzyjaźniony z Adamem Mickiewiczem m.in.w Restauracji Rycerskiej(dziś Łabędź),co upamiętnia miedziana tablica).
• 1871 r.Niemcza częścią zjednoczonych Niemiec
• 1945 r.
  • styczeń zbliżanie się Armii Czerwonej spowodowało ucieczkę i ewakuację ludności niemieckiej z terenów Pomorza i Śląska zarządzonej przez władze niemieckie bez przygotowania.Z tego powodu wielu ludzi zginęło bądź to w wyniku działań frontowych,bądź wskutek wysokich mrozów.
  • 9 maja Niemcza zostaje zajęta przez wojska radzieckie
  • włączenie miasta wraz z Dolnym Śląskiem do państwa polskiego
  • zaczęli przybywać Polacy z obszarów,które po konferencji jałtańskiej znalazły się poza nową wschodnią granicą Polski.Polaków tych wysiedlano na podstawie narzuconych przez rząd ZSRR umów,które podpisał marionetkowy i podporządkowany Stalinowi Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego(PKWN.)
  • początek wysiedlenia niewielu pozostałych jeszcze po zimowej ucieczce i ewakuacji dotychczasowych mieszkańców miasta do Niemiec;przybywają emigranci z Kresów Wschodnich
  • napływ uciekinierów z Grecji.Prawie do końca lat 90.XX wieku Grecy stanowili znaczącą część mieszkańców Niemczy m.in.w latach 70. i 80.dysponowali własną szkołą podstawową.
• 1996 r.700-lecie kościoła w Niemczy.
• 1997 r.wielka powódź,która swoim zasięgiem objęła również Gminę Niemcza,m.in.zalany został stadion miejski.
• 1998 r.20 marca podpisanie układu o partnerstwie z niemieckim miastem Gladenbach,leżącym w północnej Hesji.
• 2008 r.23 października podpisanie układu o partnerstwie z czeskim miastem Letohrad.
• 2009 r.22 maja podpisanie układu o partnerstwie z francuskim miastem Monteux

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:

• ośrodek historyczny miasta z rynkiem o wydłużonym,wrzecionowatym kształcie
• kościół ewangelicki pw.św.Jerzego,ob.nieczynny,ul.Gumińska, z 1612 r.przebudowany w 1888 r.
• gotycko–renesansowy zamek z końca XVI-XIX w.ul.Królowej Jadwigi 6
• mury obronne,z XV w.fragmenty kamiennych fortyfikacji
• baszta Bramy Górnej,ul.Bolesława Chrobrego 3,z XVI w.przebudowana w 1936 r.
• neoromański ratusz z l.1853-62,Rynek 10
• kamienica,ul.Królowej Jadwigi 1,z 1870 r.
• plebania,pl.Mieszka I 6,z 1840 r.przebudowana w 1900 r.
• dom,ul.Piastowska 13,po 1870 r.
• kamienica,Rynek 5,z XVI w.przebudowana w 1861 r.
• kamienica,Rynek 6,z XVI w.przebudowana po 1860 r.
• dom,Rynek 8,po 1860 r.
• kamienica,Rynek 9,z XVI w.przebudowana po 1860 r.
• dom,Rynek 16,z XVIII w.przebudowany w XIX/XX w.(dec.pl.Wolności)
• dom,Rynek 14,z 1865 r.
• kamienica,Rynek 15,z 1865 r.
• hotel,ob.dom,Rynek 17,z 1860 r.przebudowany w 1945 r.
• dom,Rynek 18,po 1860 r.
• dom,Rynek 19,po 1860 r.
• dom,Rynek 20,po 1860 r.
• dom,Rynek 24,z ok.1700 r.przebudowany w pocz.XX w.
• dom,Rynek 25,z 1800 r.przebudowany pocz.XX w.
• dom,Rynek 31,z 1887 r.
• dom,Rynek 33,z XVIII w.przebudowany w XIX/XX w.(dec.pl.Wolności)
• dom,Rynek 34,z poł.XVIII w.przebudowany po 1920 r.
• dom,Rynek 35,z pocz.XIX w.przebudowany w XIX/XX w.(dec.pl.Wolności)
• dom,Rynek 37,z XVI w.przebudowany w l.1730-40
• dom,Rynek 38,z XVIII w.przebudowany po 1920 r.
• dom,Rynek 49,z 1870 r.
• dom,pl.Stary 1,z pocz.XIX w.

inne zabytki:

• kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z 1865 roku,z 60-metrową wieżą
• kościół pod wezwaniem św.Wojciecha z 1612 roku

Transport

Międzynarodowa trasa E67(DK8)Wilno Praga przebiega w granicach administracyjnych miasta,ale faktycznie jest traktowana jako jego obwodnica,gdyż nie przecina terenów zamieszkanych.Ponadto istnieje część trakcyjna linii kolejowej Kobierzyce Piława Górna wybudowanej w 1884.Odcinek do Kobierzyc zamknięto w 1995,a 5 lat później odcinek do Piławy Górnej(od 2006 cała linia kolejowa jest nieprzejezdna).

Rozrywka

• cykliczne Dni Niemczy odbywające się na rynku w połowie maja
• PAF Ogólnopolski Przegląd Amatorskich Filmów o zabytkowych miastach
• ogólnopolskie zawody w staniu na materacu dmuchanym umieszczonym na wodzie
• imprezy okolicznościowe oraz czasowe wystawy oraz galerie
• nieWagary z Marzanną
• Dzień Otwarty Szkół Niemczańskich
• Festyn Parafialny organizowany od 2008 roku przez ks.Tadeusza Pitę

Ciekawostka

W 2006 roku w Niemczy, która"grała"filmowe Maciejowice Bogusław Linda nakręcił część swojego filmu pt.Jasne błękitne okna.

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Gladenbach
• Letohrad
• Monteux