Ustroń

Miasto i gmina w południowej części województwa śląskiego,w powiecie cieszyńskim.Uzdrowisko,ośrodek wczasowy i wypoczynkowy na Śląsku Cieszyńskim.Leży w Beskidzie Śląskim nad rzeką Wisłą.Według danych z 31 grudnia 2010 r.miasto miało 15588 mieszkańców.Do 1954 roku był siedzibą gminy Ustroń.

Położenie

Według danych z roku 2002 Ustroń ma obszar 58,92 km²,w tym:

• użytki rolne:41%
• użytki leśne:44%

Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 59,03 km².Miasto stanowi 8,07% powierzchni powiatu.Miejscowość położona jest na północnych stokach Beskidu Śląskiego,u wylotu doliny Wisły.Różnica wzniesień wynosi ponad 500 metrów pomiędzy centrum miasta w dolinie Wisły,a Czantorią Wielką i Równicą.Sąsiednie gminy:Brenna,Goleszów,Skoczów,Wisła.Gmina sąsiaduje z Czechami.
Podział administracyjny
Miasto podzielone jest na 8 jednostek pomocniczych osiedli:

• Polana(nr 1)
• Poniwiec(nr 2)
• Ustroń Górny(nr 3)
• Ustroń Dolny(nr 4)
• Zawodzie(nr 5)
• Hermanice(nr 6)
• Lipowiec(nr 7)
• Nierodzim(nr 8)

Inne:Dobka,Jaszowiec.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	15415	100	8213	53,3	7202	46,7
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)	261,6		139,4		122,2

Nazwa
Zdaniem językoznawców nazwa„Ustroń”pochodzi od miejsca zacisznego,ustronnego,leżącego„na stronie”.Natomiast według przekazów legendarnych właśnie tu,nad brzegiem Wisły,jeden z oddziałów tatarskich miał spalić w 1241 r.kilkuset polskich jeńców,skąd poszła nazwa ustrina lub ustrinum,tzn.pogorzelisko z ciał ludzkich(łac.ustor palący trupy).W łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis(pol.Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego)spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Ustrona.Dokument wymienia również Lipowiec(w 1975 przyłączony do Ustronia)w formie Lyppowetz.
Historia
Po raz pierwszy Ustroń wymieniony był około 1305 roku w księdze uposażeń biskupów wrocławskich.Znajdował się wówczas w granicach utworzonego w 1290 księstwa cieszyńskiego,będącego od 1327 lennem Królestwa Czech.Pierwsi osadnicy założyli Ustroń Dolny(tereny równinne w rejonie dzisiejszej stacji kolejowej Ustroń).W 2 poł.XVI w.zaczął powstawać Ustroń Górny(okolice dzisiejszego centrum),a jeszcze dalej w górę Wisły,„na Polance”(dziś Ustroń Polana),pierwszych 12 zagrodników odnotowano w 1607 r.Ustroń Dolny i część Górnego były od najdawniejszych czasów własnością szlachecką.Pozostała część Górnego Ustronia stanowiła własność książęcą.Z czasem ustrońskie dobra szlacheckie uległy rozdrobnieniu,które starali się przejąć książęta cieszyńscy.Elżbieta Lukrecja w 1633 roku kupiła od Mikołaja Rudzkiego część Ustronia Górnego i Polankę,a w 1637 roku część Ustronia Dolnego,należącą do Tschammera.Pozostałe ostatecznie w 1738 r.zostały wykupione przez księcia cieszyńskiego Franciszka Lotaryńskiego.Obie części Ustronia połączono w jedną wieś w 1839 r.W 1621 r.w czasie wojny trzydziestoletniej Ustroń został spalony przez przebywające tu wojska neapolitańskie,walczące po stronie katolickiej Austrii.Uciekający przed grabieżami chłopi zaczęli osiedlać się coraz wyżej w górach i przestawiać się na gospodarkę hodowlaną.W 2 poł.XVII w.na okolicznych górach istniało już szereg gospodarstw pasterskich,opartych na wzorach wołoskich.W 1788 r.na Równicy,Orłowej i Czantorii 39 gospodarzy ustrońskich wypasało ok.1500 owiec i kilkadziesiąt krów.W 2.połowie XVIII wieku odkryto tu pokłady rudy żelaza,co doprowadziło do otwarcia w 1772 roku pierwszej huty w Księstwie Cieszyńskim.Od tej pory Ustroń rozwijał się jako ośrodek przemysłowy.Inwentarz z 1823 roku wymienia również browar,4 młyny,tartak,cegielnię,piec wapienny i papiernię w Polanie.W 1783 roku powstała drewniana szkoła ewangelicka,nieco później także katolicka.W 1835 roku ewangelicy wybudowali murowaną szkołę.W XIX wieku odkryto też właściwości lecznicze wody,ogrzewanej bogatej w związki siarki żużlem wielkopiecowym.Przy dobrych warunkach klimatycznych spowodowało to popularyzację Ustronia jako miejscowości uzdrowiskowej.Po otwarciu nowej huty w pobliskim Trzyńcu,do której przeniesiono wiele wydziałów z Ustronia,ustrońskie hutnictwo zaczęło podupadać,a w 1897 roku całkowicie wygaszono ostatni wielki piec.Hutę przekształcono w średniej wielkości zakład przetwórstwa żelaza(kuźnię),która jest w trakcie likwidacji.Od tej pory Ustroń rozwijał się wyłącznie jako miejscowość uzdrowiskowa i wypoczynkowa.W 1787 wybudowano kościół św.Klemensa,z murowaną wieżę z 1835(początkowo wieża była drewniana).W 1835 wybudowano kościół ewangelicki.Według austriackiego spisu ludności z 1900 Ustroń miał powierzchnię 4350 hektarów zamieszkałą przez 4683 osób w 479 budynkach,co dawało gęstość zaludnienia równą 107,7 os./km² z tego 1924(41,1%)mieszkańców było katolikami,2649(56,6%)ewangelikami a 110(2,3%)wyznawcami judaizmu,4260(91%)było polsko-,364(7,8%)niemiecko- a 34(0,7%) czeskojęzycznymi.Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 507 a mieszkańców do 4275 osób,z czego 4265 było zameldowanych na stałe,3917(91,8%)było polsko-,333(7,8%)niemiecko- a 15(0,4%)czeskojęzycznymi,1728(40,4%)było katolikami,2439(57,1%)ewangelikami,107(2,5%)żydami a 1 osoba była jeszcze innej religii lub wyznania.Gdyby doliczyć do tego przyłączone później do Ustronia Hermanice,Lipowiec i Nierodzim(bez będących jej częścią Bładnic Górnych)liczba ludności wyniosłaby 6692 osób,z czego 6267(93,9%)polsko-,390(5,8%)niemiecko- a 15(0,2%)czeskojęzycznych,3219(48,1%)katolików,3352(50,1%)ewangelików,120(1,8%)żydów,1 innej religii lub wyznania.W lipcu 1920 roku w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski.W okresie międzywojennym Ustroń był gminą jednostkową w ramach powiatu cieszyńskiego.1 grudnia 1945 roku utworzono wiejską gminę Ustroń,która oprócz samego Ustronia objęła pobliskie wsie Hermanice i Lipowiec.Podczas reformy administracyjnej z września 1954 r.zniesiono gminy,a Ustroń wraz z przyłączonymi do niego Hermanicami uzyskał status osiedla.Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1956 r.z obszaru osiedla utworzono miasto Ustroń.W skład miasta weszły później(1 stycznia 1973 r.)sołectwa:Nierodzim i Lipowiec.Od lat 60.XX w.nastąpił gwałtowny rozwój Ustronia.Zbudowano wiele ośrodków wypoczynkowych i leczniczych oraz pełną infrastrukturę turystyczną,łącznie z dwupasmową drogą do Katowic i regulacją rzeki Wisły do celów wypoczynkowych.Dzięki temu Ustroń jest dziś jednym z najważniejszych ośrodków turystyczno-wypoczynkowych w Beskidzie Śląskim,a jako jedyny posiada status uzdrowiska.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.Od kilku lat w Ustroniu funkcjonuje Młodzieżowa Rada Miasta.
Turystyka i Sport
Piesze szlaki turystyczne
Z uwagi na bliskość gór Równicy,Czantorii czy Orłowej Ustroń stanowi dogodną bazą wypadową dla pieszych turystów.Na otaczające Ustroń góry prowadzi wiele znakowanych szlaków turystycznych.Zaczyna się tu m.in.znakowany kolorem czerwonym Główny Szlak Beskidzki biegnący z centrum Ustronia na Równicę,a następnie schodzący do Ustronia Polany i wspinający się na Czantorię.
Na szczyt gór prowadzą następujące szlaki turystyczne:

• Ustroń dw.PKS Schronisko PTTK na Równicy Ustroń Polana Wielka Czantoria(Główny Szlak Beskidzki)
• Ustroń dw.PKS Ustroń Czantoria Baranowska dojście do czarnego szlaku z Goleszowa na Wielką Czantorię
• Ustroń dw.PKP Schronisko na Czantorii(CZ)Wielka Czantoria
• Ustroń Polana Orłowa Wisła Obłaziec

Oprócz pieszych szlaków turystycznych znajdują się tu m.in.parki linowe na Równicy i Czantorii,park Extreme na Równicy i Leśny Park Niespodzianek.
Sport
Od 30 marca 2011 działa klub koszykarski TRS„Siła”Ustroń,grający w Bielskiej Lidze Koszykówki pod nazwą„T.R.S.Siła Ustroń”.
Leśny Park Niespodzianek w Ustroniu
W Ustroniu znajduje się Leśny Park Niespodzianek,utworzony w środowisku naturalnym.Po ścieżkach w lesie bukowym swobodnie biegają dziki,jelenie,sarny czy też muflony.Park łączy w sobie funkcje:rekreacyjną i edukacyjną,organizuje również pokazy sokolnicze.
W parku znajdują się:

• ścieżka edukacyjna(na jej skraju znajduje się Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej)
• ścieżka bajkowa(przeznaczona dla dzieci,z placem zabaw na końcu)
• ścieżka widokowa(na jej trasie znajdują się m.in.zagroda muflonów,woliera bażantów)
• sokolarnia i sowiarnia(tu odbywają się pokazy sokolnicze)

Komunikacja
Przez miasto przebiega linia kolejowa 191 Goleszów Wisła Głębce,liczne przystanki komunikacji autobusowej PKS.W mieście są 2 stacje kolejowe:Ustroń i Ustroń Polana oraz przystanek kolejowy Ustroń Zdrój,w planach istniał także przystanek Ustroń Poniwiec,jednak nigdy nie został oddany do użytku.
Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące wspólnoty wyznaniowe:
Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki obszar miasta podzielony jest pomiędzy 6 parafii należących do Dekanatu Wisła w diecezji bielsko-żywieckiej

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski parafia w Ustroniu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego zbór w Ustroniu
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP zbór w Ustroniu
• Kościół Zielonoświątkowy zbór w Ustroniu

Inne

• Świadkowie Jehowy,zbory:Ustroń-Nierodzim,Ustroń-Polana,Ustroń-Centrum

Ludzie związani z Ustroniem
Burmistrzowie Ustronia

• Andrzej Broda(zm.1902 r.)(burmistrz)
• Franciszek Zawada 1945–1950(przełożony gminy)
• Jan Jaszowski,1950–1951(przełożony gminy)
• Władysław Richert,1951–1952(przełożony gminy)
• Ludwik Troszok,1954–1964(przewodn.gminnej,potem miejskiej rady narodowej)
• Włodzimierz Gołkowski,1964–1982(1964–1972)przewodn.miejskiej rady narodowej,1973–1982(naczelnik miasta)
• Benedykt Siekierka,1982–1990(naczelnik miasta)
• Andrzej Georg,1990–1992(burmistrz)
• Kazimierz Hanus 1992–1998(burmistrz)
• Jan Szwarc 1998-2001(burmistrz),następnie Poseł na Sejm RP
• Ireneusz Szarzec 2002-nadal(burmistrz)

Inni

• Jan Cholewa chorąży pilot Polskich Sił Powietrznych w okresie II wojny światowej
• Paweł Czudek działacz spółdzielczy i związkowy,polityk PPSD i PPS,urodzony w Ustroniu,tu pracował
• Jan Durczak działacz socjalistyczny i związkowy,poseł na Sejm,urodzony w Ustroniu
• Edward Gierek polski polityk,I sekretarz KC PZPR w latach 1970-1980(ostatnie lata swego życia spędził w Ustroniu)
• Kajetan Kajetanowicz polski kierowca rajdowy,trzykrotny rajdowy mistrz Polski
• Karol Kotschy teolog i botanik,mieszkaniec Ustronia,tu również pochowany
• Theodor Kotschy botanik i podróżnik,urodzony w Ustroniu,syn Karola
• Prof.Ewa Łukaszewicz Córka Ignacego Łukaszewicza,wynalazcy lampy naftowej
• Adam Makowicz pianista jazzowy,od lat regularnie koncertuje w Ustroniu na rzecz Ośrodka Edukacyjno Rehabilitacyjno Wychowawczego w Ustroniu Nierodzimiu
• Adolf Palowicz działacz spółdzielczy i związkowy,polityk PPS,urodzony w Ustroniu,tu całe życie mieszkał i pracował
• Karol Semik działacz spółdzielczy i związkowy,żołnierz PSZ na Zachodzie,mieszkał i pracował w Ustroniu
• Adrian Sikora piłkarz,reprezentant Polski,urodzony w Ustroniu,tu rozpoczynał karierę sportową
• Jan Szczepański wybitny socjolog,urodzony w Ustroniu
• Józef Sztwiertnia działacz spółdzielczy i związkowy,polityk PPSD i PPS,mieszkał i działał w Ustroniu
• gen.Jerzy Ziętek wojewoda katowicki,mieszkaniec Ustronia
• Piotr Żyła skoczek narciarski,wychował się w Ustroniu

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Neukirchen Vluyn
• Budapeszt
• Hajdúnánás
• Pieštany
• Luhačovice
• Frenštát pod Radhoštěm
• Ustronie Morskie
• Kalety