Gdów

Wieś w Polsce położona w województwie małopolskim,w powiecie wielickim,w gminie Gdów.W miejscowości krzyżują się droga wojewódzka nr 966 z drogą wojewódzką nr 967.Miejscowość jest siedzibą gminy Gdów.

Położenie

Gdów jest położony w dolinie utworzonej przez rzekę Rabę,od północy znajduje się Pogórze Wielickie z którego spływają Ruda i Lipnica,która stanowi wschodnią granicę miejscowości.Od południa Gdów granicy z Pogórzem Wiśnickim.
Komunikacja
Komunikację publiczną zapewniają prywatne linie mikrobusowe oraz nieliczne kursy PKS(m.in.połączenie Kraków Limanowa).Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w oddalonej o 15 km Wieliczce.
Historia
Wykopaliska archeologiczne prowadzone w okolicach Gdowa poświadczyły,że osadnictwo na tym terenie miało miejsce już w paleolicie,neolicie i w epoce brązu.Z zapisów Jana Długosza wynika,że pierwsza stała osada została założona w X wieku przez Gedkę herbu Gryf.Prawdopodobnie był on fundatorem kościoła,którego istnienie odnotowano po raz pierwszy w 1272 r.(jest to najstarszy dokument potwierdzający istnienie Gdowa).Gdy siła Gryfitów zaczęła słabnąć Gdów dostał się we władanie Drużynów,co miało miejsce ok.1270 r.Na rozwój Gdowa miało zasadniczy wpływ jego położenie na skrzyżowaniu szlaków kupieckich prowadzących na Węgry(obecnie Kraków Limanowa) i Bochnia Myślenice.Mieszkańcy średniowiecznego Gdowa zajmowali się rybołówstwem,rzemiosłem i kupiectwem.Rozwój osady był hamowany przez przepływającą od południa Rabę,która często występowała z brzegów,niszcząc zabudowę.W 1417 r.przez Gdów przeszedł orszak Władysława Jagiełły zmierzający z Halicza do Niepołomic.W 1444 r.król Władysław Warneńczyk jako wotum dziękczynne nadał gdowskiemu kościołowi pw.Najświętszej Marii Panny prawo dożywotniego czerpania dochodu,które jest przypisane do zajmowania określonego urzędu kościelnego i nosi nazwę beneficjum(prawa tego przestrzegano jeszcze w XIX wieku).Legenda głosi,że król zgubił podczas polowania drogę do zamku w Niepołomicach,uratowała go Matka Boża Gdowska,która wskazała mu prawidłowy kierunek jazdy.Gdów został przez króla przekazany sekretarzowi dworu Fihauserowi.W późniejszych latach Gdów często zmieniał właścicieli,byli nimi m.in.Stanisław II(Wielopolski)oraz Mikołaj II,ostatnimi właścicielami pod koniec XVII wieku zostali Lubomirscy.To stąd marszałek Hieronim Lubomirski wyruszył na czele rycerstwa szczyrzyckiego na odsiecz wiedeńską.August III Sas nadał dobrom gdowskim przywilej organizowania czterech jarmarków rocznie i cotygodniowego targu.Od tego czasu uważano Gdów za miasto.W 1772 r.miał miejsce I rozbiór Polski,Gdów wraz z ziemiami położonymi na prawym brzegu Wisły dostał się pod panowanie Austrii.Podczas powstania krakowskiego pod Gdowem miała miejsce jedna z najważniejszych bitew,26 lutego 1846 wojska austriackie dowodzone przez gen.Ludwiga von Benedeka rozbiły oddział pułkownika Suchorzewskiego.Po odzyskaniu niepodległości Gdów był ośrodkiem administracyjnym gminy leżącej w powiecie wielickim.W 1933 r.przeprowadzono w kraju reformę administracyjną,na podstawie ustawy scaleniowej Gdów stał się gromadą,która była częścią gminy zbiorowej.W Gdowie działał młyn,tartak i cegielnia,powszechnie też było koszykarstwo.Po 1945 r.miejscowość stała się lokalnym ośrodkiem handlowym i usługowym pełniącym funkcję lokalnego ośrodka obsługi rolnictwa.Okolice Gdowa charakteryzują się rozwiniętą agroturystyką.
Etymologia
Podobnie jak Gdańsk i Gdynia od prasłowiańskiej podstawy*gъd(lit.gudē,chorw.gdinjica=mały las,żupa serbska Gacka,u Konstantyna Porfirogenety w„De administrando imperio”Gutzeka,łac.Goduscani,żupa chorwacka Gacko zamieszkiwana przez plemię Gadczan,w kronikach frankijskich łac.natio Guduscanorum pod rządami księcia Borny dux Guduscanorum oraz kilka nazw miejscowych w Serbii Gacko[Gъd-ьsko],nazwa rzeki w Słowenii Gacka,chorwacki Gdinj na Hvarze,Dinjiška w Dalmacji,czeska Kdyně,po niem.Gedein)oznaczającej„mokry,wilgotny,bagienny” i równocześnie„zarośnięty”.Jest to nazwa topograficzna o budowie Gd-ów,*gъd+przyrostek pierwotnie topograficzny -ów jak w Krak-ów(wieloznaczne słowiańskie krk),Tarn-ów(psł.tьrnъ=cierń,stąd tarnina)Max Vasmer w odniesieniu do dwóch innych Gdowów,tj.rosyjskiego Gdowa i Gdowa ukraińskiego,a kiedyś leżącego w województwie lwowskim,odrzucał teorię Mikkoli rzekomego pochodzenia tej nazwy od Gotów oraz teorię Brücknera wywodzącą ją od hipotetycznie mającego przynależeć do zgodności bałto-słowiańskich staropruskiego gude„krzaki,las”,ze względu na brak(wg niego)takiego słowa.
Zabytki

• Kościół pw.Narodzenia Najświętszej Marii Panny(Sanktuarium Matki Bożej Gdowskiej)z przełomu XIII i XIV w.znacznie rozbudowany ok.1790 r.z cudownym obrazem Matki Boskiej Gdowskiej.W wyposażeniu rokokowe ołtarze i renesansowe tabernakulum ścienne
• Dzwonnica z początku XIX w.z ważącym dwie tony dzwonem z 1462 r.noszącym imię Franciszek Bernard
• Zabudowa plebanii(eklektyczny dom księdza,bramka z XIX w. i dom katolicki Zorza z 1930 r.)
• Dwór z XIX w.drewniany(modrzew),wybudowany przez rodzinę Habichtów.Przy wjeździe do dworu obelisk pamięci Bartosza Głowackiego

Cmentarz
W Gdowie znajduje się cmentarz rzymskokatolicki.Pierwsze zapiski pochodzą jeszcze z czasów rozbiorów,kiedy Gdów był pod panowaniem austriackim.Najstarsze groby pochodzą z poł.XIX wieku.Na cmentarzu znajduje się kopiec-mogiła powstańców 1846 roku,który usypano w 1906 r.Jest on mogiłą zbiorową 154 powstańców poległych w bitwie pod Gdowem.Na szczycie rzeźba przedstawiająca personifikację Ojczyzny fundacji rodziny poległego Michała Rottermunda.Znajduje się tam także groby bezimiennych żołnierzy z I wojny światowej Cmentarz wojenny nr 375 Gdów,oraz wspólny grób wojskowych i cywili z okolicznych miejscowości zabitych w czasie kampanii wrześniowej w 1939.
Sport
W miejscowości tej działa jeden klub sportowy:

• Ludowy Klub Sportowy Gdovia Gdów(najsławniejsi piłkarze Gdovii to Tadeusz Zastawniak,Franciszek Zastawniak,byli reprezentanci Polski.)

• 15 września 2008 roku w Gdowie,otwarty został kompleks sportowy wchodzący w skład rządowego projektu ORLIK 2012.

Kultura
We wsi działa Zespół Regionalny"Gdowianie".
Miasta partnerskie
Od 31 sierpnia 2007 roku miastami partnerskimi Gdowa są niemiecki Bad Nenndorf oraz ukraiński Perszotraweńsk.
Sławni ludzie związani z Gdowem

• Ludwik Solski aktor,reżyser,dyrektor Teatru Słowackiego w Krakowie
• Michał Grażyński działacz wojskowy,społeczny,polityczny i harcerski,doktor filozofii i prawa
• Franciszek Zastawniak piłkarz Cracovii Kraków,reprezentant Polski,doktor chemii,gemmolog ekspert kamieni szlachetnych
• Tadeusz Zastawniak piłkarz Cracovii Kraków,Polonii Warszawa,reprezentant Polski,absolwent prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim,prokurator i adwokat
• Andrzej Zieliński muzyk,kompozytor,pianista i założyciel zespołu Skaldowie
• Alina W.Chechelska aktorka Teatru Śląskiego w Katowicach
• Alfred Majewski architekt
• Piotr Kornecki snycerz,twórca ołtarzy barokowych dla wielu kościołów w Małopolsce
• Jan Fitzke archeolog,kustosz Muzeum Wołyńskiego w Łucku.Podporucznik rezerwy zamordowany w Katyniu
• Franciszek Jarecki podporucznik pilot.Zapoczątkował„wielkie ucieczki”lądując na wyspie Bornholm najnowszym typem samolotu odrzutowego MIG