Tomasz Janiszewski

Tomasz Wiktor Janiszewski(ur.21 maja 1867 w Warszawie,zm.23 lipca 1939 w Broku nad Bugiem w powiecie Ostrów Mazowiecka)polski lekarz,docent higieny społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego,profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego.Od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego.Był naczelnym lekarzem miejskim w Krakowie,zwolennikiem eugeniki.
Okres nauki
W 1886 r.rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.Po trzech latach przeniósł się na Uniwersytet Moskiewski,a po roku studiów został aresztowany,gdyż w czasie rewizji znaleziono w jego mieszkaniu nielegalne broszury i osadzony w więzieniu na Butyrkach.Po kilku tygodniach zwolniony,pozbawiony jednak został prawa studiowania w jakimkolwiek uniwersytecie w Rosji.W 1890 r.wyjechał za granicę i studiował dalej medycynę na uniwersytetach w Bernie,Fryburgu,Zurychu i Wiedniu.W Bernie specjalizował się w chemii fizjologicznej.W 1892 r.wyjechał na pół roku do Fryburgu,aby kształcić się w bakteriologii.Tam wykonał pod kierunkiem prof.Schotteliusa swoją pierwszą pracę naukową,wydrukowaną w 1893 r.w„Münchener Medizinische Wochenschrift”,pt.„Übergang der Typhusbaccillen von der Mutter auf den Fötus”.Z Fryburga przeniósł się do Zurychu,gdzie jeszcze jako student otrzymał w 1892 r.rządową posadę chemika w szpitalu kantonalnym i asystenta chemika w uniwersyteckiej klinice chorób wewnętrznych.Po pół roku wyjechał na studia do Francji,Anglii,Irlandii i Austrii.W Wiedniu specjalizował się w anatomii i embriologii.W 1894 r.przybył do Krakowa,został asystentem w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego,a w 1896 r.otrzymał w Uniwersytecie Jagiellońskim dyplom doktora wszech nauk lekarskich.
Praca naukowa i zawodowa(Zakopane,Lwów)
W 1896 r.przeniósł się ze względu na zły stan zdrowia do Zakopanego,gdzie objął stanowisko lekarza klimatycznego i gminnego oraz był specjalistą chorób płuc.Na tym stanowisku energicznie współdziałał przy planowaniu i wykonywaniu urządzeń kanalizacyjnych i wodociągowych projektowanych jego kosztem przez inżynierów z Wiednia.Zorganizował w Zakopanem służbę dezynfekcyjną,opracował przepisy dotyczące zwalczania gruźlicy w uzdrowiskach.Przedmiotem jego starań było zbudowanie szpitala w Zakopanem.Urządził na własny koszt prowizoryczny szpitalik o 12 łóżkach,którego był kierownikiem w latach 1899–1904.Z jego inicjatywy powstało w Zakopanem Towarzystwo Lekarskie pod nazwą Sekcja Zakopiańska Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich oraz Polskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze.Założył również i przeważnie finansował czasopismo„Przegląd Zakopiański".W Zakopanem poznał Stefana Żeromskiego,który według Jana Majdy uczynił go prototypem głównego bohatera powieści"Ludzie bezdomni"Tomasza Judyma.Działalność Janiszewskiego zwalczała część górali,członków rady gminnej,wójt Zakopanego Andrzej Chramiec,a także miejscowa inteligencja.W jego obronie stanął wówczas Stanisław Witkiewicz w broszurze pt."Bagno".W 1908 r.przeniósł się do Lwowa i założył na jego terenie pierwszą poradnię przeciwgruźliczą i jedną z pierwszych na ziemiach polskich.
Praca naukowa i zawodowa(Kraków)
W kwietniu 1909 r.został mianowany naczelnym lekarzem miejskim w Krakowie.W ciągu 17 lat swego urzędowania zreorganizował miejski urząd zdrowia,powiększył liczbę lekarzy miejskich,opracował ogólne przepisy zwalczania chorób zakaźnych,założył miejską pracownię bakteriologiczną,udoskonalił prowadzenie statystyki lekarskiej,zorganizował pierwsze w Polsce ambulatorium dentystyczne dla dzieci szkół powszechnych.Urządził zakład dezynfekcyjny i dezynsekcyjny.Z jego inicjatywy powstały w Krakowie nowe zakłady sanitarne na Prądniku Białym,m.in.barakowe sanatorium dla chorych gruźliczych na 120 łóżek.Zorganizował ogrody robotnicze,które w czasie pierwszej wojny światowej służyły jako półkolonie letnie dla dzieci.Założył też Krakowskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze i był dwukrotnie prezesem Krakowskiego Towarzystwa Lekarskiego.W 1915 r.został mianowany docentem higieny społecznej w UJ.
Działalność polityczna
Od stycznia 1919 r.był z ramienia PSL„Piast”ministrem zdrowia publicznego w gabinecie Paderewskiego aż do jego upadku.Założył kilka państwowych zakładów badawczych na zakupionym z jego inicjatywy gruncie w Warszawie przy ulicy Chocimskiej.Były to zakłady:epidemiologiczny,farmaceutyczny,badania wody,wyrobu surowic i szczepionek,badania środków spożywczych.Później,po dobudowaniu Szkoły Higieny,zakłady te otrzymały wspólną nazwę Państwowego Zakładu Higieny.Zorganizował masowe dożywianie dzieci w Polsce,a akcja ta objęła 1300000 młodzieży.Tomasz Janiszewski odgrywał kluczową rolę w propagowaniu działań i metod eugenicznych,a także badał zagadnienia ludnościowe.Oceniał,że zadania administracji sanitarnej z obszaru policyjno-sanitarnego przechodziły na teren higieny społecznej,higieny ras i polityki ludnościowej.Domagał się również prowadzenia na szeroką skalę polityki populacyjnej i przeciwstawiał się podejmowaniu działań,które mogły mieć skutki dysgeniczne.Innymi osobami,które należąc do ruchu eugenicznego,pełnili funkcje ministerialne,byli:Witold Chodźko,Leon Wernic,Stefan Kramsztyk,Edward Loth.W wyborach samorządowych z maja 1939 r.uzyskał mandat radnego Rady Miasta Lwowa startując z Listy Katolicko-Narodowej.
Praca naukowa i zawodowa(Kraków)
Po złożeniu urzędu ministra wrócił na stanowisko naczelnego lekarza miejskiego w Krakowie i docenta higieny społecznej.Wykładał także higienę w Akademii Górniczej i higienę szkolną na Studium Pedagogicznym UJ oraz w Wyższym Studium Handlowym.Jako naczelny lekarz miejski przebudował gruntownie,przy pomocy funduszu Rockefellera,poradnię przeciwgruźliczą i urządził poradnię dla osesków i matek ciężarnych.Podjął na nowo dożywianie dzieci i uruchomił łaźnie miejskie.Założył w Krakowie Towarzystwo Higieniczne.W 1925 r.przeszedł na emeryturę.
Praca naukowa i zawodowa(Warszawa)
W 1930 r.objął katedrę higieny na Uniwersytecie Warszawskim jako profesor zwyczajny.W 1933 r.został jako delegat Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego członkiem Najwyższej Rady Zdrowia.
Wybrane publikacje
Ogłosił drukiem przeszło sto publikacji naukowych,m.in.:

• "Miejskie ogrody dzielnicowe"(1914 r.)
• "Polskie Ministerstwo Zdrowia Publicznego(Zadania,zasady organizacji i zakres działania zarządu spraw zdrowotnych w Państwie Polskiem)"(1917 r.)
• "Zwalczanie tyfusu plamistego i masowe oczyszczanie ludności"(1919 r.)
• "Do czego dążyć powinien ruch ludowy"(1923 r.)
• "Sprawy zdrowia publicznego wobec reformy administracji"(1926 r.)
• "Społeczna walka z gruźlicą za granicą i w Polsce"(1927 r.)
• "Zarys higieny szkolnej dla lekarzy,nauczycieli i studentów"(1930 r.)
• "Wojna obronna ze stanowiska eugeniki(1932 r.)
• "Polska idea państwowa a polityka populacyjna"(1933 r.)
• "Obalenie legendy o rzekomej oszczędności,uzyskanej jakoby wskutek zniesienia Ministerstwa Zdrowia Publicznego"(1935 r.)
• "Sprawozdanie z międzynarodowego zjazdu dla naukowego badania zagadnień ludnościowych,odbytego w Berlinie w czasie od 26 VIII do 1 IX.1935"(1935 r.)
• "O potrzebie reaktywowania Ministerstwa Zdrowia Publicznego ze względu na konieczną oszczędność i na obronę państwa"(1936 r.)

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(1936 r.)