Korzenie
Feliks był synem nauczyciela fizyki i matematyki,Edmunda Dzierżyńskiego i Heleny z Januszewskich.Poza nim Dzierżyńscy mieli jeszcze 3 córki i 5 synów:Aldonę(1870-1966),Jadwigę(1871-1949),Wandę(1878-1892),Witolda(1867-1868),Stanisława Czesława(1872-1917),Kazimierza(1875-1943),Ignacego(1879-1953) i Władysława(1881-1942)profesora dr nauk medycznych,neurologa.Ojciec zdobył wykształcenie na petersburskich uczelniach.Jako"kandydat nauk",w 1869 r.był doradcą trybunału(ros.надворный советник) i został odznaczony carskim Orderem św.Anny.Matka,również osoba wykształcona,była miłośniczką muzyki,literatury polskiej i światowej,znającą biegle kilka języków.Ojciec z racji słabego zdrowia szybko przeszedł na emeryturę,a stuhektarowy majątek rodzinny wydzierżawiał;rodzinę utrzymywał z dzierżawy i stosunkowo małej emerytury nauczycielskiej.Sytuację materialną rodziny pogorszyła jego śmierć(1882 r.)Utrzymanie rodziny i opieka nad 8 dziećmi spadła na barki matki;ojciec przed śmiercią każdemu z 4 synów zapewnił po 1000 rubli na naukę.Aby umożliwić dzieciom kształcenie,w 1887 r.matka wraz z nimi przeniosła się do Wilna,gdzie Feliks rozpoczął naukę w gimnazjum,którą kontynuował do 1896 r.Powtarzał I klasę,głównie ze względu na język rosyjski,którego nauka przychodziła mu z trudem;z powodzeniem dawał sobie natomiast radę z przedmiotami ścisłymi,szczególnie z matematyką i fizyką;jak większość polskich uczniów tamtego okresu Dzierżyński,obok wykładanej po rosyjsku literatury i historii Rosji,w systemie samokształceniowym uczył się historii i literatury polskiej.Okres gimnazjalny wspominał niechętnie,podobnie jak i jego bracia;raziły w gimnazjum tresura uczniów,szpiclowanie,obowiązek modlitw za cara i jego rodzinę.Przejawiał w gimnazjum buntowniczą postawę,będąc z natury porywczym.Nie uzyskał matury i nie odbył studiów uniwersyteckich.Tłumaczył wiersze Dierżawina,Puszkina,Lermontowa,Niekrasowa,Kolcowa i sam pisał wiersze.Umiał grać na fortepianie,wykonywał utwory Fryderyka Chopina i Stanisława Moniuszk.
Działalność opozycyjna wobec caratu
Jeszcze w gimnazjum(1894 r.)związał się z polską socjaldemokracją(współzałożyciel SDKPiL w 1900 roku).W 1897 r.Litewska Socjaldemokratyczna Partia,w której działał,skierowała go do Kowna,gdzie redagował nielegalną gazetę w języku polskim"Robotnik Kowieński",używając pseudonimu"Jacek".Został aresztowany 29 lipca 1897,był więziony w Kownie i Wilnie,a w następnym roku zesłano go na 3 lata do Nolińska w guberni wiackiej;przeniesiony do Kajgrodu w tejże guberni,28 sierpnia 1899 zbiegł z zesłania i przybył przez Moskwę i Wilno do Warszawy.Został ponownie aresztowany w Warszawie 4 lutego 1900 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej,następnie w więzieniu w Siedlcach,po czym zesłano go do Wierchojańska na Syberii;stamtąd zbiegł 25 czerwca 1902 i przybył do Berlina.Wszedł w skład Komitetu Zagranicznego SDKPiL oraz zaczął wydawać"Czerwony Sztandar".Brał udział w wydarzeniach z lat 1905-1907 m.in.prowadząc demonstrację 1 maja 1905 nazwaną wówczas przez PPS"krwawą awanturą",za co został aresztowany 30 lipca 1905,osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej i skazany na 11 lat zesłania;został zwolniony w następstwie amnestii 2 listopada 1905.26 grudnia 1906 został aresztowany i zwolniony za kaucją,którą dostarczył władzom więziennym jego brat Ignacy.Aresztowany znowu w Warszawie 16 kwietnia 1908 osadzony został jak zwykle w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.W 1909 r.został zesłany na Syberię,skąd pod koniec roku zbiegł.W 1910 r.w celach leczniczych przybył do Włoch,na wyspę Capri.Poznał tam Maksima Gorkiego,który wspomagał go wcześniej finansowo.Po powrocie do Krakowa 10 listopada 1910 w kościele św.Mikołaja poślubił Zofię Julię Muszkat.Zofia Muszkat była córką działacza socjalistycznego Zygmunta Muszkata,wywodzącego się ze środowiska żydowskiego.23 czerwca 1911 urodził im się jedyny syn Jan.1 września 1912 został po raz szósty aresztowany.W wyniku tego spędził dwa lata w znanym mu już X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.Aresztowanie uniemożliwiło współpracę z Leninem,który 1912-14 przebywał w Krakowie i w Białym Dunajcu.Po rozprawie sądowej 29 kwietnia 1914 został skazany na 3 lata katorgi.W związku z wybuchem I wojny światowej 28 lipca 1914 deportowano go z Warszawy do Orła w głębi Rosji,następnie przeniesiono do więzienia w Mceńsku,a w końcu,po ponownym osadzeniu i skazaniu na 6 lat katorgi,osadzono w więzieniu Butyrki w Moskwie.1 marca 1917 rewolucyjne oddziały zdobyły więzienie i uwolniły więźniów politycznych,wśród nich Dzierżyńskiego.Po wyjściu na wolność poparł on nurt bolszewicki rewolucji lutowej.W Moskwie występował przeciwko mienszewikom i eserowcom.Z czasem udał się z Moskwy do Piotrogrodu,gdzie znajdowało się centrum rewolucyjnych zdarzeń;przybył tam także Lenin,przetransportowany przez Niemców specjalnym pociągiem.Jak twierdził Bernard Bromage,Dzierżyńskiego po jego pierwszej ucieczce z Syberii we wrześniu 1899 r.przez kilka dni ukrywał w swoim domu w Moskwie adwokat Aleksander Lednicki(współtwórca rosyjskiej Partii Konstytucyjno-Demokratycznej(tzw.kadetów)).Jak uważa syn Lednickiego Wacław,ojciec nigdy nie wspominał o tym fakcie i mógł nie znać tożsamości uciekiniera z zesłania,którego jak wielu innych potrzebujących pomocy rodaków,zaopatrzył w pieniądze i żywność.Pojawiają się jednak spekulacje,iż Dzierżyński był wdzięczny Lednickiemu za okazaną pomoc;po przejęciu władzy w Rosji przez bolszewików dzięki poparciu Dzierżyńskiego mogło przez jakiś czas istnieć w Moskwie dyplomatyczne przedstawicielstwo Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego(wcześniej Komisja Likwidacyjna do spraw Królestwa Polskiego),którym kierował Lednicki.
Działalność w Rosji radzieckiej i ZSRR
Podczas rewolucji należał do ścisłego kierownictwa partii bolszewików,był bliskim współpracownikiem Lenina.W latach 1917-1926 stał na czele Nadzwyczajnej Komisji ds.Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem(ros.ЧК,Czeka,czerezwyczajka),która była odpowiedzialna za masowe zbrodnie na"wrogach ludu":przeciwnikach politycznych,ale także"obcych klasowo"ziemianach,przedsiębiorcach,duchownych.W 1920 r.członek samozwańczego Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku.W latach 1921-1924 komisarz ludowy komunikacji,od 1924 r.przewodniczący Najwyższej Rady Gospodarczej ZSRR.Po reorganizacji Czeka był szefem powstałych na jej miejsce GPU i OGPU.Był zwolennikiem wprowadzenia NEP-u.Po śmierci Lenina w walce o władzę w partii bolszewickiej opowiedział się po stronie Józefa Stalina.Przyczynił się do zwycięstwa i ugruntowania rządów bolszewickich w Rosji.Jako kierownik Czeka i GPU stosował terror,tępiąc masowo przeciwników.Wraz ze Stalinem i Zinowiewem przeprowadził usunięcie Trockiego.20 lipca 1926 r.podczas posiedzenia plenum Komitetu Centralnego WKP Dzierżyński doznał ataku serca.Wezwany lekarz zaaplikował mu zastrzyk z kamfory oraz krople walerianowe.Po upływie trzech godzin Dzierżyński został przewieziony do swojego mieszkania,gdzie zmarł o godzinie 16.40.W trakcie pogrzebu,który odbył się dwa dni później,trumnę z jego zwłokami nieśli m.in.Stalin i Trocki.Pochowano go pod murem kremlowskim.
Kult Feliksa Dzierżyńskiego
Po śmierci Dzierżyńskiego miasto Kojdanów,znajdujące się blisko jego miejsca urodzenia,nazwano od jego nazwiska("Dzierżyńsk")(w latach 30.XX wieku stolica autonomicznego obwodu polskiego Dzierżyńszczyzny).Jego nazwiskiem nazwano również niezliczoną liczbę ulic,szkół i innych instytucji.Również najwyższe wzniesienie Białorusi otrzymało jego nazwisko(Dzierżyńska Góra,345 m).W Rosji jego imieniem nazwano Stalingradzką Fabrykę Traktorów.26 lipca 1926 jego imię otrzymała 8 Dywizja Strzelców.W latach 1950-1989 imię Dzierżyńskiego nosił plac Bankowy w Warszawie,a na samym placu wznosił się jego pomnik.
Imię Dzierżyńskiego nosiło w latach 1944-1989 szereg zakładów i instytucji:
- Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce„Fablok”Spółka Akcyjna
- Huta Bankowa w Dąbrowie Górniczej
- Akademia Spraw Wewnętrznych
- Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie
- Wojskowa Akademia Polityczna
- Centrum Szkolenia Wojskowej Służby Wewnętrznej
- Fabryka Samochodów Ciężarowych„Star”(obecnie MAN Bus Sp.z o.o.)
- Spółdzielnia Pracy Usług Szklarskich"Pyroflex"
- Szkoła Podstawowa w Łebie
- Szkoła Podstawowa nr 2 w Rogoźnie
- Szkoła Podstawowa nr 10 w Żorach
- Szkoła Podstawowa nr 7 w Częstochowie
- Szkoła Podstawowa nr 24 w Kielcach
a także niezliczona liczba ulic na terenie Polski.W 1978 r.zwodowano masowiec dla Polskiej Żeglugi Morskiej typu B571/I"Feliks Dzierżyński"przemianowany w 1990 r.na"Reduta Ordona",złomowany w Chittagong po 2008 r.Pomnik Dzierżyńskiego na Łubiance w Moskwie przetrwał dwa lata dłużej.W 2006 r.jego pomniejszona kopia została ustawiona na terenie Akademii Wojskowej w Mińsku na Białorusi,gdzie Dzierżyński nadal czczony jest jako bohater narodowy przez reżim Aleksandra Łukaszenki.W dniu 7 października 2004 otwarte zostało muzeum Feliksa Dzierżyńskiego w zrekonstruowanym dworku Dzierżyńskich(oryginalny został spalony przez Niemców w lipcu 1943 r.)W otwarciu uczestniczył prezydent Białorusi Aleksandr Łukaszenka,pozostawiając pierwszy wpis w księdze gości.Przed popiersiem Dzierżyńskiego przy dworku składają przysięgę kursanci Wyższej Szkoły KGB Białorusi.Oprócz Kojdanowa na Białorusi,istniały jeszcze miasta:Dzierżyńsk w Rosji oraz Dzerżynśk i Dnieprodzierżyńsk na Ukrainie,a także kilka wsi i osiedli o tej nazwie.Na jednej z centralnych ulic białoruskiego Mińska i w ukraińskich miastach Dzerżynśk i Ługańsk(dawny Woroszyłowgrad)stoją nadal jego pomniki.W Polsce istniała nosząca imię Feliksa Dzierżyńskiego Organizacja Młodzieżowa Lewica bez Cenzury(założona w 2007 r.)która propagowała komunizm.Jej portal internetowy został zamknięty w październiku 2008 r.co było konsekwencją toczącego się postępowania karnego przeciwko jego twórcom.11 września 2012,w 135-lecie urodzin Dzierżyńskiego,odsłonięto pomnik twórcy sowieckiego aparatu terroru w miejscowości Tiumeń położonej w środkowej Rosji.17 grudnia 2012,w 95.rocznicę utworzenia Czeki,odsłonięto pomnik sowieckich służb bezpieczeństwa w stolicy białoruskiej Mińsku na terenach Instytutu Narodowego Bezpieczeństwa Białorusi,na którym widnieje m.in.płaskorzeźba przedstawiająca Feliksa Dzierżyńskiego.
Wydania pism autorstwa Dzierżyńskiego
- Pamiętnik więźnia,1908 r.(reprint:Książka i Wiedza,Warszawa 1951 r.)
- Miecz,młot i wielki płomień,Centralne Wydawn.Ludów SSSR,Moskwa 1926 r.
- Listy do siostry Aldony,Wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1951 r.
- Pisma wybrane,Wyd.Książka i Wiedza,Warszawa 1952 r.
- Izbrannyje proizwiedienia(2 tomy):T 1:1897–1923;T 2:1924–lipiec 1926,Moskwa Gosud.Izdat.Politiczeskoj Lit.1957 r.(ros.)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz