Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie

Pomnik dłuta duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena,wykonany w 1822 r.2,8-metrowy posąg z brązu przedstawia siedzącego Mikołaja Kopernika z cyrklem w prawej dłoni i sferą armilarną w lewej dłoni.Po obu stronach czarnego cokołu są wyryte i złocone napisy:od strony ul.Kopernika po łacinie NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA(pol.Mikołajowi Kopernikowi Wdzięczna Ojczyzna),a od strony Pałacu Zamoyskich MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY.Wierne kopie monumentu znajdują się w Montrealu i Chicago.
Historia
Ufundowany przez księdza Stanisława Staszica,odsłonięty został 11 maja 1830 przez Juliana Ursyna Niemcewicza.Stanął przed Pałacem Staszica w Warszawie,ówczesną siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Nauk.19 września 1863,po nieudanym zamachu na Fiodora Berga,pod pomnik przeniesiono i spalono mienie mieszkańców Pałacu Zamoyskich,splądrowanego w odwecie przez wojska rosyjskie.W 1940 r.w czasie okupacji niemieckiej dokonano zasłonięcia napisów wyrytych na cokole.W miejscu NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA umieszczono tablicę z napisem STA SOL NE MOVEARE,a napis MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY zasłonięto tablicą z napisem w języku niemieckim DEM GROSSEN ASTRONOMEN NICOLAUS KOPERNIKUS.Podczas montażu tablic jeden z pracowników zarządu miasta,artysta-rzeźbiarz Maksymilian Potrawiak,celowo posmarował śruby towatem,aby łatwo było je można odkręcić.11 lutego 1942 Maciej Aleksy Dawidowski„Alek”z Organizacji Małego Sabotażu„Wawer”zdjął z pomnika tablicę z niemieckim napisem i ukrył ją w pobliskiej zaspie śniegu.Tablica trafiła następnie do piwnicy Dawidowskiego,skąd w czerwcu 1942 r.została przewieziona i zakopana w ogrodzie willi należącej do rodziców Jana Rossmana przy ul.Sułkowskiego 29 na Żoliborzu(według innego źródła tablica trafiła do willi Rossmanów bezpośrednio po akcji).Wiosną 1948 r.tablica została odkopana i przekazana przez Jana Rossmana do Muzeum Historycznego m.st.Warszawy.W 1944 r.po powstaniu warszawskim,pomnik został zniszczony i prawdopodobnie jako przeznaczony na złom wywieziony z Warszawy.Po zakończeniu wojny odnaleziono go na złomowisku we wsi Hajduki Nyskie,skąd niezwłocznie,bez naprawy,przeniesiono go na poprzednie miejsce.Restauracja pomnika została wykonana w 1949 r.w warszawskiej odlewni Braci Łopieńskich.W maju 2007 r.na placyku wokół pomnika został umieszczony model Układu Słonecznego uwieczniony w De revolutionibus orbium coelestium.W nawierzchni wyłożonej skandynawskim czerwonym granitem vanga,orbity zostały zaznaczone jaśniejszym kamieniem pochodzącym z Chin,a na nich umieszczono planety odlane z brązu w Odlewni Metali Nieżelaznych na ul.Spokojnej w Warszawie.Autorem projektu jest rzeźbiarz Antoni Grabowski,a początkowo matowe planety mają z czasem zostać wypolerowane stopami przechodniów.Wszystkie planety zamocowane są na 40 cm kotwach,a każda planeta opatrzona jest znakiem autora„Antoni”.W nocy 1/2 lipca 2008 pomnik został zdewastowany.Sprawca dewastacji zerwał z lewej dłoni Kopernika sferę armilarną.Zrabowany element został odzyskany już 3 lipca po dostarczeniu go przez nieznaną osobę do warszawskiej pracowni konserwacji zabytków.Podobna sytuacja miała miejsce we wrześniu 2011 r.gdy trzech nastolatków dokonało kradzieży sfery,jednak po ich zatrzymaniu element znów został przywrócony.
Ciekawostki

• W XIX wieku w Warszawie powstał także drugi pomnik Mikołaja Kopernika.Wykonał go w 1870 r.Faustyn Juliusz Cengler na zamówienie prywatne.Monument znajdował się w ogrodzie Pruchalskiego przy posesji nr 60 na Solcu.Na cokole umieszczono rzeźbę stojącego astronoma oraz napis:POLSKIE WYDAŁO GO PLEMIĘ,WSTRZYMAŁ SŁOŃCE WZRUSZYŁ ZIEMIĘ.Pomnik prawdopodobnie uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej.
• W 1966 r.z inicjatywy Eugeniusza Baranowskiego w Kanadzie powstała kopia warszawskiego pomnika Mikołaja Kopernika.Została odsłonięta 12 listopada 1966 podczas światowej wystawy Expo 67.Później ustawiono ją w Montrealu przed planetarium przy 1000 St.Jacques Street.Jest ona darem Polonii kanadyjskiej dla tego miasta.
• W Warszawie znajduje się także drugi monument Mikołaja Kopernika.Jego autorką jest Ludwika Nitschowa,a pomnik został odsłonięty w 1955 r.przy wejściu głównym do Pałacu Kultury i Nauki.