Maksymilian Nowicki

Maksymilian Nowicki(Siła-Nowicki)(ur.9 października 1826 w Jabłonowie w powiecie kołomyjskim,zm.30 października 1890 w Krakowie)zoolog,profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,badacz fauny i flory tatrzańskiej,pionier ochrony przyrody w Polsce,współtwórca Towarzystwa Tatrzańskiego.Ojciec Franciszka Henryka Nowickiego,poety,taternika i działacza socjalistycznego,projektodawcy Orlej Perci.
Biografia
Pochodził z rodziny szlacheckiej,był prawdopodobnie synem Feliksa,leśniczego lasów państwowych w Jabłonowie na Pokuciu.W roku 1846 ukończył we Lwowie gimnazjum,a po dwóch latach dodatkowy kurs filozoficzny,po którym rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim.Z powodów politycznych w okresie Wiosny Ludów brał udział w manifestacjach zmuszony był do przerwania studiów i wyjazdu ze Lwowa.Został nauczycielem,uczył w okolicach Lwowa i Tarnopola,w roku 1850 zdał egzamin na nauczyciela szkół ludowych,dwa lata później awansował na zastępcę nauczyciela gimnazjum w Samborze.Gromadził już wtedy zbiory entomologiczne,obdarowywał nimi gimnazja.Wtedy też rozpoczął wieloletnią współpracę z Włodzimierzem Dzieduszyckim,w wyniku której przyczynił się znacznie do rozwoju niektórych kolekcji Muzeum Przyrodniczego im.Dzieduszyckich we Lwowie.W roku 1854 zdał egzamin na nauczyciela rzeczywistego,w roku 1863 uzyskał na Uniwersytecie Lwowskim doktorat z filozofii i został profesorem zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim,gdzie wykładał do końca życia.Z żoną Antoniną z domu Kasparek(siostrą prawnika i rektora UJ Franciszka Kasparka)miał dwóch synów:Franciszka Henryka i Władysława oraz córki:Karolinę,Janinę,Wandę i Jadwigę.
Działalność naukowa
Do około 1875 roku zajmował się aktywnie badaniem chrząszczy i motyli Galicji oraz fauny tatrzańskiej.Po tym okresie zajął się głównie ichtiologią i rybołówstwem.Jako pierwszy entomolog polski zwiedził w 1859 roku Czarnohorę owocem tego była praca Enumeratio lepidopterorum Haliciae orientalis,katalog motyli wschodniej Galicji,wydana we Lwowie w 1860 roku.W roku 1865 opublikował także we Lwowie pracę Motyle Galicyi,a w 1868 r.Wykaz motylów tatrzańskich według pionowego rozsiedlenia.Badania naukowe zaprowadziły go na szczyty i do wnętrza gór wraz z ks.Eugeniuszem Janotą i przewodnikiem Maciejem Sieczką był uczestnikiem pierwszego odnotowanego wejścia turystycznego na Wołoszyn w 1867 roku.Wraz z Jędrzejem Walą starszym odbył wiele górskich wycieczek w poszukiwaniu okazów motyli.Z nim też wszedł na Łomnicę w 1865 r. i na Przełęcz koło Drąga(II wejście,1866 r.)oraz podjął nieudaną próbę zdobycia Gerlacha.Interesował się również speleologią w roku 1866 spenetrował Jaskinię Magurską i odkrył w niej kości niedźwiedzi jaskiniowych.W roku 1868 opracował prawdopodobnie jako pierwszy na świecie monografię plenia kopalińskiego(Sciara militaris),był także autorem monografii świstaka,kozicy,niezmiarki paskowanej(szkodnika pszenicy) i in.W tym też czasie opublikował w Krakowie Zoologię dla Szkół Niższych Gimnazjalnych i Realnych w trzech współoprawnych częściach:„Zwierzęta Ssące”,„Ptaki.Płazy.Ryby”oraz„Bezkręgowce”(1868–1869).Od około 1875 roku poświęcił się unowocześnieniu rybołówstwa słodkowodnego.W aparatach wylęgowych z pozyskanej ikry dokonał wylęgu łososia i pierwszego(wiosną 1879 roku)w wodach polskich zarybienia Wisły,a następnie zarybił rzekę Białą pod Tarnowem wylęgiem lipienia.Był współzałożycielem(13 lipca 1879 roku w Krakowie)Krajowego Towarzystwa Rybackiego(istniejącego do powstania Polskiego Związku Wędkarskiego w 1950 roku),którego został pierwszym prezesem.W roku 1880 opublikował m.in.prace Krainy rybne Wisły oraz Ryby i wody Galicyi pod względem rybactwa krajowego,traktowane dziś jako przewodniki wędkarskie.Spowodował wydanie nowoczesnej ustawy rybackiej(1887 r.) i wydał mapę rozsiedlenia ryb w wodach Galicji według dorzeczy i krain rybnych,a także,w roku 1889,atlas ryb galicyjskich:O rybach dorzeczy Wisły,Styru,Dniestru i Prutu w Galicyi.Był członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego(późniejsza Akademia Umiejętności) Jego uczniami byli m.in.Marian Łomnicki geolog i zoolog oraz Władysław Kulczyński arachnolog i taternik.
Ochrona przyrody tatrzańskiej
Walczył w Sejmie Galicyjskim wspólnie z Eugeniuszem Janotą o ochronę gatunkową kozicy,świstaka,a także nietoperza.Czynili to także anonimowo,w roku 1865 ogłaszając broszurę Upomnienie Zakopianów i wszystkich Podhalanów,aby nie tępili świstaków i kóz.Wynikiem ich starań było objęcie ustawową ochroną kozic i świstaków prawdopodobnie pierwszy na świecie tego typu akt prawny,uchwalony w 1868 roku(wszedł w życie w połowie 1869 r.)Dla upamiętnienia go Nowicki ufundował żelazny krzyż,który umieszczono na Waksmundzkiej Polanie.Wkrótce potem,w roku 1873,wraz z Eugeniuszem Janotą,Walerym Eljaszem oraz Feliksem Pławickim(pomysłodawcą całego przedsięwzięcia)rozpoczął pracę nad statutem powstającego„Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z siedzibą w Nowym Targu”,które już w następnym roku przemianowano na Towarzystwo Tatrzańskie.Jako pierwszy pełnił obowiązki sekretarza Towarzystwa.W roku 1875 z jego inicjatywy pod patronatem TT powstało w Kuźnicach muzeum przyrodnicze,którego zbiory przeniesiono później do budynku TT na Krupówkach(nie przetrwały jego pożaru w 1900 roku).
Pamięć
Na przełęczy Krzyżne do roku 1915 użytkowana była dla celów turystycznych niewielka kamienna chatka jego imienia.Obecnie odnaleźć można jedynie ślady jej fundamentów.W Podgórzu(obecnie dzielnica Krakowa),na Plantach im.Floriana Nowackiego wzniesiono w roku 1898 nad brzegiem Wisły obelisk na jego cześć,a w roku 1971 w Muzeum Rolnictwa w Szreniawie ustawiono jego popiersie.W jego rodzinnym Jabłonowie odsłonięto w roku 2005 pomnik z napisem(po ukraińsku i po polsku)o treści:Maksymilian Siła-Nowicki 1826–1890,zoolog,ichtiolog,entomolog,profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,urodzony w Jabłonowie.Mieszkańcy Pokucia i Rodacy z Kraju.A.D.2005 r.
W 2005 roku na jego cześć nazwano nowy rodzaj koralowca kopalnego:Maksymilianites.