Stanisław Sokołowski

Herbu Gozdawa,inna forma nazwiska:Socolovius(ur.31 marca względnie 7 lub 8 kwietnia w Krakowie 1537,zm.1593 tamże)polski ksiądz,kaznodzieja,pisarz teologiczny,profesor Akademii Krakowskiej.
Życiorys
Urodził się w Krakowie,w rodzinie niezamożnych mieszczan.Nauki początkowe odbył u Jakuba Bielińskiego,sufragana płockiego Studiował w Akademii Krakowskiej(był uczniem Jakuba Górskiego) i na uniwersytecie w Wittenberdze(bakalaureat w 1561,magisteriat nauk wyzwolonych i filozofii w 1562),gdzie od roku 1564 wykładał filozofię,będąc już profesorem wydziału filozoficznego.Wykładał teologię(jako profesor wydziału teologicznego)na Akademii Krakowskiej,a następnie podjął dalsze,4-letnie studia w Rzymie,Pawii i Bolonii,gdzie w roku 1575 uzyskał doktorat teologii.Przez kolejne lata studiował w Polsce i przyjął święcenia kapłańskie.Był nadwornym kaznodzieją(od wiosny 1576),wkrótce potem królewskim spowiednikiem na dworze Stefana Batorego(do wiosny roku 1580).W roku 1579 został mianowany proboszczem w kościele Św.Floriana w Krakowie,gdzie przebywał od wiosny roku 1580.Od roku 1584 pełnił godność kanonika kapituły krakowskiej,pilnie trudniąc się pracą pisarską.Był wychowawcą wielu młodych filozofów i teologów(m.in.Andrzeja Schoneusa).
Twórczość
Publikacje naukowe i literackie
Pisał po polsku i po łacinie.Teolog katolicki i teoretyk oratorstwa.
Jako wykładowca Akademii Krakowskiej(wykładał retorykę)opublikował szereg prac naukowych z dziedziny teologii,kazań i polemik,wśród nich:

1. De ratione studii ad Nicolaum Volscium Capitaneum Krzepicensem a.1572 oratiuncula,rękopis:Biblioteka Jagiellońska nr 59
2. Hominis cuiusdam privati...de electione regis ad eos,quorum interest,sincera et christiana adhortatio,powst.1572 lub 1573;niewydany rękopis znajdował się w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu,sygn.Lat.F.XVII.55.
3. Concio de vestitu et fructu haereseon,Lwów 1578(drukarnia M.Szarffenberger);inne wyd.Nysa Śląska 1578;przedr.w:Conciones duae;J.Górski Praelectiones...Kraków 1580;De...Ecclesiae discrimine
4. Conciones duae.Altera de vestitu haereticorum et fructu haereseon.Altera de causis supremi excidii Hierosolimitani,Lwów 1578,drukarnia S.Szarffenberger;kazanie drugie osobno pt.Excidium Hierosolimitanum,sive de causis ultimi excidii urbis illius... concio,Kraków 1580,drukarnia Łazarzowa;przedr.w:Orationes...septem;podobiznę karty tytułowej oraz pierwszej i ostatniej stronicy 1.edycji podała H.Jędrzejowska Książka polska...Lwów 1928
5. Epithalamion episcopi cum sua sponsa Ecclesia,sive de consecratione episcopi sermo,Kraków 1580,drukarnia Łazarzowa;inne wyd.Nysa Śląska 1580;wyd.następne:pt.De consecratione episcopi...,Rzym 1602;przedr.w:Orationes...septem
6. Censura Orientalis Ecclesiae,Kraków 1582,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:Dylinga 1582;Kolonia 1583(1582);Paryż 1584;współczesny rękopis z własnoręcznymi dopiskami autora:Biblioteka Watykańska,sygn.Ottob.Lat.Ms.2533,(dzieło to wywołało dłuższą i obszerną polemikę),przekł.niemiecki:J.Fickler pt.Censur oder Urtheil der Orientalischen Kirchen,Kolonia 1582;inne wyd.1583
7. Compositio sive pro dote Ecclesiastica et haereditate Christi ad Ordines Poloniae Regni...concio,Kraków 1582,drukarnia Łazarzowa,wyd.następne:w:Orationes...septem;w zbiorze pt.Opuscula tam ecclesiastici quam equestris ordinis virorum compositionis inter status negotio servientia,Kraków 1632 i osobne odbitki pt.Oratio Ecclesiastica pro dote Ecclesiae Dei et haereditate Christi,Kraków 1632
8. Pro cultu et adoratione Jesu Christi in Eucharistiae Sacramento...concio,Kraków 1582,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:Kraków 1584;w:Censura Orientalis Ecclesiae,Paryż 1584;Orationes...spetem;przekł.polski:M.D.Sigonius pt.O czci i chwale Pana Christusa w Najświętszym Sakramencie...pocieszne kazanie,Kraków 1590
9. De verae et falsae Ecclesiae discrimine...libri tres,Kraków 1583,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:Kolonia 1584;Ingolstadt 1584;Ingolstadt 1586
10. Ultima responsio protestantium ad censuram et iudicium patriarchae Constantinopolitani,de articulis Confessionis Augustanae,Kraków 1583,drukarnia Łazarzowa
11. Ad Wirtembergensium theologorum invectivam...brevis responsio,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:Ingolstadt 1585;Augustae Trevirorum 1586
12. Stanislaus Socolovius...Thomae Natali Rhacusano...episcopi Cracoviensis...medico et canonico Cracoviensi etc.suo observatissimo,Kraków 1584,drukarnia Łazarzowa;przedr.H.Cichowski Ks.S.Sokołowski a Kościół Wschodni.Studium z dziejów teologii w Polsce w w.XVI,Lwów 1929,s.137-139,(list Sokołowskiego oraz 2 wierszyki łacińskie)
13. Justus Joseph,sive in Jesu Christi Domini nostri mortem et passionem...meditationes,Kraków 1586,drukarnia Łazarzowa;przekł.polski:J.Bogusławski pt.Sprawiedliwy Jozeph albo o męce i śmierci Pana naszego Iezusa Krystusa rozmyślania,Kraków 1596,drukarnia Łazarzowa
14. Orationes Ecclesiasticae septem,Kolonia 1587,drukarnia M.Cholinus;tu m.in.ogłoszono po raz pierwszy kazania:Pro vera et catholica libertate(dedykacja 1584) i Pro religione Catholica;
15. Peregrinus sive laesae virtutis quaerela nunc primum ex manuscripto publicae luci exposita, adiecta autoris vita,powst.1587,wyd.C.G.Friese,Warszawa 1759
16. Nuntius salutis,sive de Incarnatione...sermones quinque,Kraków 1588,drukarnia Łazarzowa;przekł.polski:J.Januszowski pt.Poseł wielki o Wcieleniu Syna Bożego...Kraków 1590,drukarnia Łazarzowa
17. Officium militare,Kraków 1589,(według S.Reszki i C.G.Friesego;egz.nieznany)
18. Partitiones Ecclesiasticae,Kraków 1589,drukarnia Łazarzowa,(jedyny w XVI w.polski podręcznik retoryki kościelnej;na końcu wiersz S.Szymonowica na cześć autora);dedykację P.Kostce przedr.T.Glemma"Piotr Kostka.Lata młodzieńcze i działalność polityczna 1532-1595",Toruń 1959,Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu,t.61(1956),cz.2
19. Quaestor,sive de parsimonia atque frugalitate,Kraków 1589,drukarnia Łazarzowa;przekł.polski:J.Januszowski pt.Szafarz abo o pohamowaniu utrat niepotrzebnych dialog,Kraków 1589,drukarnia Łazarzowa;inny przekład pt.Podskarbi,czyli o oszczędności i mierności,rękopis:Ossolineum nr 1317/I
20. Epithalamion sive benedictiones nuptiales ad serenissum Sigismundum III Poloniae regem et Annam Austriacam coniugem eius,Kraków 1592,drukarnia Łazarzowa
21. Officia propria patronorum Provinciae Polonae...conscripta,Kraków 1596,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:(całkowite i częściowe,z niewielkimi odmianami w tytule):Kraków 1599;Kraków 1603;Wenecja 1603;Antwerpia 1604;Antwerpia 1611;Antwerpia 1613;Wenecja 1613;Antwerpia 1615;Kolonia 1629;Wenecja 1629;Antwerpia 1637;Kolonia 1641;Wenecja 1642;Antwerpia 1643;Antwerpia 1649;Wenecja 1653;Kraków 1661;Kolonia 1665;Kraków 1673;Antwerpia 1676;Kolonia 1680;Kolonia 1682;Antwerpia 1683;Wenecja 1695;Antwerpia 1697;Wenecja 1701(2 odmienne odb.)wyd.razem z:Officia propria ss. patronorum Regni Sveciae(dziełko to wydano po raz pierwszy w roku 1618,jest widocznie naśladowaniem pracy Sokołowskiego);Antwerpia 1723;Kolonia 1725;Augustae Vindelicorum brak roku wydania;Augustae Vindelicorum 1728;brak miejsca wydania 1728;Wrocław 1735 i dalsze.
22. In evangelia Matthaei,Marci et Lucae notae,Kraków 1598(na karcie tytułowej mylnie podano:1198),drukarnia Łazarzowa,(dzieło nieukończone;według Estreichera jest to odb.z Opera,t.2,Kraków 1591-1598;zawiera m.in.Odae funebres de laudibus Socolovii...Andreae Schonaei

Wydania zbiorowe

1. Conciones quatuor,Kolonia 1583,drukarnia M.Cholinus(tu poz.3-5,8)
2. Opera,t.1-2,Kraków 1591-1598,drukarnia Łazarzowa(2 edycje tomu pierwszego,względnie ostatnich arkuszy);tu m.in.przedrukowano poz.4-7,9,13,16,18 oraz:Naenia funebris ad S.Socolovium...Simonis Simonidae;Odae tres funebres de laudibus S.Socolovii...Andreae Schonaei;por.także poz.22

Listy i materiały

1. Fragmenty listów z lat 1582-1583 do Stefana Batorego i Wilhelma V,księcia bawarskiego,wyd.E.Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana,t.6,cz.2(1938)
2. Listy do:kardynała W.Sirleto,dat.w Krakowie 30 czerwca 1583;J.Młodziejowskiego,dat.w Krakowie 3 stycznia 1587;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.249,273
3. Do M.Piskorzewskiego,dat.początek roku 1586,wyd.S.Łempicki"Przyczynek do biografii Szymona Szymonowica"(nieznany list ks.S.Sokołowskiego do Macieja Piskorzewskiego),Pamiętniki Literackie,rocznik 15(1917);rękopis w zbiorze z roku 1621 pt.Farrago epistolarum...Biblioteka Jagiellońska nr 2418,s.68v-69.
4. Do biskupa kujawskiego(ws.Akademii Krakowskiej),brak daty,wyd.Athenaeum 1841,t.1,(podane bez imienia nadawcy)
5. Memoriał przedstawiony kard.W.Sirleto względem dzieła Censura Ecclesiae Orientalis,dat.1581,wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.240;rękopis:Biblioteka Watykańska,sygn.Mss Vatic.N°6411,fol.15.
6. 2 listy do P.Kostki,dat.w Krakowie 1589,w Warszawie 21 kwietnia 1589,ogł.T.Glemma"Piotr Kostka.Lata młodzieńcze i działalność polityczna 1532-1595",Toruń 1959,Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu,t.61(1956),cz.2
7. Zbiór ok.120 kopii listów do S.Sokołowskiego z lat 1572-1592(m.in.od:Stefana Batorego,F.J.Commendonego,Grzegorza XIII,S.Herburta,S.Hozjusza,S.Karnkowskiego,M.Kromera,M.Laterny,P.Myszkowskiego,A.Patrycego Nideckiego,A.Possewina,M.K.Radziwiłła,S.Reszki,H.Rozrażewskiego,J.D.Solikowskiego,S.Szymonowica,J.Zamoyskiego)oraz kilka listów Sokołowskiego i inne współczesne mu akta;rękopis:Biblioteka Jagiellońska nr 41;pojedyncze listy z lat 1581-1584 od:Stefana Batorego,A.Bolognettiego,F.J.Commendonego,Grzegorza XIII,A.Possewina,Wilhelma V księcia bawarskiego;wyd.E.Kuntze,C.Nanke Monumenta Poloniae Vaticana,t.5,cz.1(1923/1933);E.Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana,t.6,cz.2(1938);t.7,cz.3,zeszyt 1(1939/1948)zeszyt 3(1950).
8. List od M.B.C.A.L.(zapewne M.Pudłowskiego),dat.w Warszawie 2 września 1570,przytoczony przez J.Brożka w:Żywot Stanisława Grzepskiego;wyd.J.Fijałek"Przekłady pism św.Grzegorza z Nazjanzu w Polsce.Wiadomość bibliograficzna i patrystyczna",cz.2,Polonia Sacra,nr 3(1919),s.156-158 przypis.
9. Listy od S.Reszki,dat.w Rzymie:13 września i 30 października 1577;we Fromborku we wrześniu 1591;w Neapolu w sierpniu 1592;wyd.w:S.Reszka Epistolarum liber unus,Neapol 1594
10. List do H.Rozrażewskiego,dat.w Krakowie 1590,ogł.A.Grabowski Starożytności historyczne polskie,t.1,Kraków 1840,s.98-99
11. Nobilitatio S.Sokołowski,dat.w Warszawie 10 września 1571;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.159
12. List Stanisława Marenniusza do B.Wargockiego ws.S.Sokołowskiego,dat.1572;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.168
13. Receptio...S.Sokołowski,dat.w Warszawie 23 stycznia 1578;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.226
14. Kwity pieniężne(m.in.na 100 talarów otrzymanych dla wydrukowania De verae et falsae Ecclesiae discrimine...libri tres)z roku 1578 i 1582;deklaracja poborowa(brak daty)z podobizną podpisu;wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900,s.223,229,246;zob.także In evangelia Matthaei,Marci et Lucae notae,Kraków 1598