Młodość
Urodzony w 1592 roku w Rogalinie,w Wielkopolsce,w szlacheckiej,ariańskiej rodzinie Eliasza Arciszewskiego herbu Prawdzic i Heleny z Zakrzewskich.Edukację odebrał w szkole ariańskiej w Śmiglu i później(od 1608)we Frankfurcie nad Odrą.W latach 1621-1622 brał udział w wyprawie inflanckiej hetmana polnego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła,na którego dworze służył od 1619.Za zabójstwo dokonane wraz z bratem(na Kasprze Jaruzelu Brzeźnickim,palestrancie,którego rzekome machinacje doprowadziły rodzinę Arciszewskich do ruiny)został skazany na infamię i banicję i wygnany z kraju.
Pobyt w Holandii
W 1623 przybył do Holandii i osiadł w Hadze.Zapewne wtedy przeszedł na kalwinizm,którego wyznawcą został już do końca życia.Dzięki poparciu i pomocy finansowej hetmana Krzysztofa Radziwiłła podjął studia w dziedzinie inżynierii wojskowej i artylerii.Studiował również nawigację na uniwersytecie w Lejdzie.Brał udział w wojnie trzydziestoletniej po obu stronach konfliktu.W końcu 1623 bronił Bredy,pod dowództwem księcia Maurycego Orańskiego.Po kilkumiesięcznym pobycie w Polsce(zima 1625/1626)udał się do Francji i kształcił się w Paryżu w zakresie artylerii.Pełnił funkcję tajnego wysłannika hetmana Radziwiłła na dworze francuskim,czym naraził się królowi Zygmuntowi III Wazie i ponownie uniemożliwił powrót do Polski.W 1629,pod sztandarem francuskim kardynała Richelieu,zdobywał protestancką twierdzę La Rochelle.
Brazylia
W listopadzie 1629 zaciągnął się do służby holenderskiej w Kompanii Zachodnioindyjskiej w stopniu kapitana.Dotarł do Brazylii razem z 7-tysięczną ekspedycją wysłaną przeciw Hiszpanii i Portugalii.13 lutego 1630 wraz z desantem wojsk Kompanii wylądował w Pernambuco.Brał udział w wielu bitwach i potyczkach.Szturmował twierdze Olinda i Recife.Pod jego dowództwem holenderski desant zajął wysepkę Itamaracá.Dzięki odwadze i waleczności,którą wykazywał się w boju,szybko awansował do rangi majora.W 1633 powrócił do Niderlandów,gdzie ponownie zawierzono jego doświadczeniu i po awansowaniu do stopnia pułkownika wysłano do Brazylii.Był tam zastępcą naczelnego wodza Sigismunda von Schkoppego.Arciszewski na czele 366 ludzi obsadził ufortyfikowany przyczółek nazwany Fort Oranje,na cześć rodziny Oranje-Nassau(po odzyskaniu przez Portugalczyków przemianowany na Forte de Santa Cruz).Najsłynniejsze osiągnięcia militarne:zdobycie twierdzy Arrayal(Castello Real) i Porto Calvo(18 stycznia 1636),oblężenie Nazareth.W 1637 został wicegubernatorem holenderskiej Brazylii,podwładnym hrabiego Maurycego de Nassau-Siegen.Przez pewien czas pełnił funkcję wodza naczelnego sił holenderskich w Brazylii.Jednak różnica poglądów na sposób prowadzenia kampanii w Brazylii pomiędzy Arciszewskim a hrabią de Nassau doprowadziła do powrotu Arciszewskiego do Holandii w 1637.W rok później zły obrót spraw na kontynencie południowoamerykańskim skłonił Niderlandy do ponownego wysłania do Brazylii,tym razem już generała Arciszewskiego.Gubernator de Nassau po raz kolejny poczuł się zagrożony i przeforsował w Radzie Politycznej kolonii zwolnienie Krzysztofa Arciszewskiego ze służby i odesłanie go do Holandii.Decyzja Rady nie została uznana przez Stany Generalne(parlament holenderski),jednak ambicja Arciszewskiego nie pozwoliła mu na bierność i osobiście poprosił o dymisję.Przez cały okres pobytu w Ameryce Arciszewski spisywał swoje obserwacje dotyczące plemion indiańskich,z którymi walczył ramię w ramię lub zetknął się na swej drodze.Zaniepokojony o losy tego dorobku w wypadku ewentualnej śmierci na polu bitwy,wysłał go statkiem do Holandii,do znajomego naukowca Gerarda Vossa.W 1642 w Amsterdamie ukazało się dzieło Vossa De theologia gentili et physiologia christiana sive de origine et progressu idolatriae,w którym cytował on z entuzjazmem całe fragmenty przekazanych mu wcześniej notatek Polaka.Etnograficzne obserwacje Arciszewskiego były przyjmowane z wielką atencją przez środowisko naukowe XVII-wiecznej Holandii.Niestety wkrótce zostały zapomniane na z górą 200 lat.
Powrót do Polski
W 1646 powrócił do Polski i przyjął ponowioną przez króla Władysława IV Wazę propozycję objęcia dowództwa artylerii koronnej.Pod panowaniem Jana II Kazimierza Wazy uczestniczył w wojnach z kozaczyzną i Tatarami.We wrześniu 1648 podczas powstania Chmielnickiego dowodził obroną Lwowa,brał udział w odsieczy Zbaraża,walczył w bitwach pod Zborowem i Piławcami.Wykorzystując swoje doświadczenia wyniesione ze służby w Brazylii,wprowadził wiele reform i udoskonaleń w dziedzinie artylerii i budowy fortyfikacji.Ambicja Arciszewskiego po raz kolejny wzięła górę.Na skutek otwartego konfliktu z kanclerzem wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim,podówczas mianowanym generalissimusem,w 1650 złożył dymisję z zajmowanych stanowisk i odsunął się w zacisze rodzinne.Utalentowany poeta,napisał m.in.Wiersze,ktoremi Ich Mość PP.K. i Eliasz Arciszewscy,z ojczyzny in exilium idąc i w okręt wsiadając,rodzice bardzo żałosne żegnali.Zmarł w 1656 i został pochowany w kalwińskim kościele w Lesznie,lecz jego ciało spłonęło wkrótce,ponieważ Leszno za pomoc wojskom szwedzkim podczas potopu zostało podpalone i zniszczone.
Twórczość Arciszewskiego
- Wiersze,ktoremi Ich Mość PP.K. i Eliasz Arciszewscy,z ojczyzny in exilium idąc i w okręt wsiadając,rodzice bardzo żałosne żegnali,1622(utwory poetyckie)
- Epistola de podagra curata per Doctorem Andream Cnoeffelium,Amsterdam 1643,drukarnia J.Blaen(traktat medyczny)
- cykl dwunastu sonetów(rękopis odnaleziony w weneckiej bibliotece,zniszczony podczas II wojny światowej)
- inne pisma(o artylerii,pamiętniki z pobytu w Brazylii,z których korzystał G.Voss)zaginęły
Postaci Krzysztofa z Arciszewa Arciszewskiego poświęcił trzy książki Jerzy Bohdan Rychliński:
- powieść Przygody Krzysztofa Arciszewskiego(1935)
- pracę popularnonaukową Słowo o admirale Arciszewskim(1947)
- powieść Admirał,czart i Cyganka(1973)
- Wiosna admirała
- Muszkieter z Itamariki
- Królestwo pychy
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz