Niem.Kulmer Recht,łac.Jus Culmense vetus odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1233 w Chełmnie i Toruniu,używana głównie na Pomorzu,Prusach,Mazowszu,Warmii i Podlasiu.Na skutek zarządzenia Kazimierza Jagiellończyka od 1476 obowiązywało wszystkich mieszkańców Prus Królewskich(także szlachtę).Najstarsze dokumenty to Kulmer Handfeste Hermanna von Salza z 1232 i Alte Kulm z XIV wieku.Nigdy nie uzgodniono oficjalnej kodyfikacji.W praktyce stosowano głównie wydane drukiem projekty kodyfikacji z lat 1566,1580 oraz 1594.Na Warmii w początkowym okresie kolonizacji oraz na wschodnich
obrzeżach dominium biskupiego(bardziej narażonego na najazdy Litwinów)nadawano ziemię ludności pruskiej,tworząc wsie służebne na prawie pruskim.Zazwyczaj nadania takie były niewielkie po kilka włók(mniejsze niż w przypadku wsi czynszowych na prawie chełmińskim).Mieszkańcy wsi na prawie pruskim zobowiązani byli do służby zbrojnej(na
rzecz biskupa)oraz płacili niewielki czynsz re kognicyjny(wosk,6 denarów chełmińskich oraz płużne).Dopiero za takim„ochronnym”pasem wsi służebnych na prawie pruskim
prowadzono akcję kolonizacyjną,zakładając wsie czynszowe na prawie
chełmińskim.Czasem w nowo założonej wsi na prawie chełmińskim
wyodrębniano majątek służebny na prawie pruskim(np.Zawidy).Właściciele majątków na prawie pruskim(wieś pruska,dwór pruski)w dominium warmińskim stanowili trzon siły zbrojnej biskupa.Na prawie chełmińskim jedna służba zbrojna przypadała na 20-40 włók ziemi,na prawie pruskim
jedna służba zbrojna przypadała na 2-4 włóki.Prawo pruskie dopuszczało
do dziedziczenia tylko synów,w przeciwieństwie do prawa chełmińskiego,w którym dziedziczyły także córki i krewni linii bocznej.Dla osadników
korzystniejsze było lokowanie wsi na prawie chełmińskim(mniejsze
obciążenie wojskowe i większe prawa dziedziczenia).W wieku XV i XVI,po wyludnieniu wielu wsi na Warmii,w czasie ponownej
kolonizacji wsi(głównie ludnością polską z ziemi chełmińskiej i
północnego Mazowsza),wsie nadawano na prawie magdeburskim różniło się od prawa chełmińskiego tym,że dopuszczało do
dziedziczenia jedynie w linii męskiej(w razie braku męskiego potomka
ziemia wracała do nadającego na Warmii do biskupa).W Prusach Książęcych sądowe prawo chełmińskie uchylono landrechtem w 1620.W Prusach Królewskich obowiązywało aż do rozbiorów.Prawo chełmińskie dawało duże korzyści i zapewniało wiele swobód,było na początku m.in.narzędziem ściągnięcia osadników niemieckich na tereny zakonu krzyżackiego.Jego łamanie przez zakon było jedną z głównych przyczyn powstania Związku Pruskiego i jego poddania się Polsce,w wyniku czego Polska odzyskała dostęp do morza w roku 1466. Miasta założone na prawie chełmińskimW państwie zakonu krzyżackiego
Chełmno 1233
Kwidzyn 1233
Toruń 1233
Grudziądz 1291
Gniew 1297
Królewiec 1300
Iława 1305
Brodnica 1317
Nowe Miasto Lubawskie 1325
Lubawa 1326
Morąg 1327
Prabuty 1330
Reszel 1337
Działdowo 1344
Bytów 1346
Tuchola 1346(powtórna lokacja,pierwotna w XIII w.)
Gdańsk(Główne Miasto)1343 wcześniej w 1263 został założony na prawie lubeckim,w 1346 wielki mistrz krzyżacki,Henryk Dusemer,wydał dokument,który
likwidował resztki działania prawa miejskiego wg wzoru lubeckiego i
zastępował je prawem chełmińskim.
Olsztyn 1353
Kętrzyn 1357
Biały Bór 1382
Sztum 1416
Kłajpeda 1475(powtórna lokacja,pierwotna w 1254 na prawie lubeckim)
W Księstwie Mazowieckim
Płock 1237
Warszawa około 1300
Różan 1378
Gostynin 1382
Czersk 1386
Ciechanów 1400
Łomża 1418
Kolno 1425
Tykocin 1425
Przasnysz 1427
Piaseczno 1429
Mława 1429
Mszczonów 1437(obdarzenie miasta prawem chełmińskim przez Ziemowita V-go)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz