Wysokie Mazowieckie

Pierwotnie Wysokie,w zaborze rosyjskim Mazowieck miasto i gmina w województwie podlaskim,w powiecie wysokomazowieckim,na Nizinie Północnopodlaskiej,nad rzeką Brok(dopływ Bugu).Według danych z 30 czerwca 2012 r.miasto miało 9517 mieszkańców.Wbrew pozorom Wysokie znajduje się na Podlasiu,a Mazowsze zaczyna się ok.10 km na zachód.W Wysokiem znajduje się Spółdzielnia Mleczarska„Mlekovita”.
Położenie
Wysokie Mazowieckie leży w południowo-zachodniej części województwa podlaskiego,w mezoregionie Wysoczyzny Wysokomazowieckiej.Miasto położone jest przy głównych szlakach komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i regionalnym:Zambrów Brańsk,Wysokie Mazowieckie Białystok.Wysokie Mazowieckie znajduje się w odległości 50 km od Białegostoku,siedziby województwa,120 km od Warszawy i 100 km od wschodniej granicy.
Powierzchnia miasta wynosi 1520 ha,z czego:

• 700 ha stanowią użytki rolne,
• 130 ha lasy i zadrzewienia,
• 238 ha tereny osiedlowe i komunikacyjne,
• 8 ha wody,
• 440 ha pozostałe.

Miasto jest siedzibą powiatu wysokomazowieckiego i stanowi 1,19% jego powierzchni.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa łomżyńskiego.
Historia miasta

Nieznane są okoliczności powstania osady,która dała początek późniejszemu miastu Wysokie Mazowieckie.Pewnym jest,że kiedy organizowało się państwo Piastów,nie było tu siedzib Jaćwingów,którzy zajmowali tereny na północ od Biebrzy.W początkach polskiej państwowości było to pogranicze Mazowsza z Rusią,a później Polski i Litwy.W rywalizacji o te tereny największą aktywność wykazali książęta mazowieccy którym w okresie od X do XIII wieku udało się stworzyć na tym terenie organizację grodową i przyporządkować te ziemie.Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi to właśnie potomkowie drobnej szlachty mazowieckiej,która osiedliła tu za czasów Księstwa Mazowieckiego.Mazowieckim osadnikom zawdzięcza się powstanie pierwszych osad na tych terenach.Jedną z nich była osada Wysokie.W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku,który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Vysoke(Wysokie).Nazwa Wysokie jest pochodzenia topograficznego i wiąże się z rzeźbą terenu.Pierwotnie osadę wzniesiono na prawej stronie rzeki Brok na wysoczyźnie,która w tej okolicy wznosi się ok.150 m.n.p.m.Jest to osada dawnej ziemi drohickiej leżącej w kasztelanii święckiej,której ślady pozostały do dziś w postaci grodziska w Święcku Strumiany.Zostało zniszczone w XIII i XIV w.W Bibliotece PAN i PAU w Krakowie znajduje się„Notat”po ks.Zygmuncie Kozickim,dzięki tym zapiskom początki Wysokiego(Wyschokye)Mazowieckiego udało się cofnąć o kilka lat do roku 1464 r.kiedy ta osada była jeszcze w posiadaniu Niekrasza.W 1469 roku Kazimierz IV Jagiellończyk założył osadę Wysokie,zaś w 1492 roku osadził miasto Wysokie na czynszu,zaś książę Aleksander aktem z dnia 11 września 1494 roku określił granicę nowo założonego miasta i nadał wójtostwo Janowi Hińczy z Wierzchucy.W Tekach Naruszewicza znajdujących się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie wpisano nieznane nadanie przywileju na targi dla miasta Wysokie,które 6 września 1499 r.w Wilnie uczynił Aleksander Jagiellończyk oraz inny dokument Aleksandra z 24 czerwca 1505 r.potwierdzający wójtostwo Janowi Hińczy.W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się oryginalny akt,którym Aleksander król elekt w Mielniku w 1501 r.nadał Janowi Hińczy,wójtowi dziedzicznemu w mieście Wysokiem browar,na który tenże Hincza już przedtem otrzymał dokument w języku ruskim.4 stycznia 1503 roku ten sam Aleksander,już jako król,wydał w Wilnie przywileje na mocy którego miasto otrzymało prawa magdeburskie.Następstwem czego był szybki rozwój miasta,które w XVI wieku stało się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich na Podlasiu.Miasto znajdowało się w dzierżawie kolejnych starostów drohickich i wysockich:Jakuba Dowojnowicza,Jana Litawora Chreptowicza,Stanisława Olędzkiego,Aleksandra Czosnowskiego i Przecława Gnojeńskiego.W XVI wieku bierze również początek zmiana nazwy miasta na Wysokie Mazowieckie,celem odróżnienia go od miasta Wysokie leżącego na Litwie.W 1569 roku król Zygmunt II August nadał miasto księciu litewskiemu Mikołajowi Radziwiłłowi i od tego czasu Wysokie przestało być miastem królewskim.Już w 1582 roku Radziwiłłowie sprzedali dobra Wysokie Hieronimowi Makowieckiemu.Natomiast od połowy XVII wieku do 1689 roku ziemie te przechodzą na własność Opackich,następnie do Szczuków.Od 1771 roku Wysokie było własnością Jerzego Potockiego,a w 1775 roku dobra te należały do Jana Potockiego.Podczas najazdu szwedzkiego,miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.W XVIII wieku następuje powolna odbudowa miasta.Przywilej Stanisława II Augusta z 24 maja 1780 roku nadaje dobrom Wysokie Mazowieckie będącym w posiadaniu Andrzeja Piotrowskiego,pozwolenie na odbywanie się jarmarków na św.Rocha,św.Antoniego,św.Andrzeja i św.Annę.W kolejnych latach Wysokie znajdowało się w posiadaniu Pudłowskich i Węgierskich.Około 1800 roku liczba mieszkańców wynosiła 864 mieszkańców(o 4 więcej jak w 1580 r.)a liczba budynków wynosiła 134(o 9 mniej jak w 1580 roku).W połowie XIX wieku następuje ponowne ożywienie rynku targowego i cerkwianego oraz 5 ulic:Długiej,Dworskiej,Zarzecznej,Mystkowskiej,Kościelnej.W roku 1854 właścicielem dóbr i lasów Wysokie Mazowieckie i Zawrocie był Ludwik Fiszer.W nocy z 23/24 stycznia 1863 roku miała miejsce bitwa w Wysokiem Mazowieckiem oddziałów powstańczych z Kozakami.Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób powstańców styczniowych.W 1865 r.liczba mieszkańców wzrosła do 2865,a domów 176.W 1869 r.miasto zostało zdegradowane do rzędu osady wiejskiej.Odzyskanie praw miejskich nastąpiło dopiero 4 lutego 1919 roku.W okresie międzywojennym przywrócono miastu historyczną nazwę Wysokie Mazowieckie,które stało się stolicą powiatu mazowieckiego.Ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku powiat został włączony do województwa białostockiego.Na terenie miasta wybudowano remizę,pocztę i stadion.Rozpoczęto rozbudowę i zagęszczenie zabudowy miasta.10 września 1939 r.miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie;spodziewając się oporu,prowadziło ono przed sobą ludność z okolicznych wsi.W wyniku porozumienia niemiecko-radzieckiego Wysokie zostało jednak włączone do Białoruskiej SRR.Niemcy ponownie opanowali miasto wraz z atakiem na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 r.wcielając je później wraz z całym okręgiem białostockim do Rzeszy.Władze niemieckie przystąpiły do realizacji polityki terroru wobec ludności polskiej oraz całkowitej eksterminacji ludności żydowskiej.Szacowane straty,bez ludności żydowskiej,w całym powiecie wysokomazowieckim wyniosły 3892 osoby,w tym znaczną ilość stanowili mieszkańcy miasta.Z 2 tysięcy mieszkańców miasta pochodzenia żydowskiego wojnę przetrwało tylko kilkanaście osób.W 1946 roku miasto liczyło zaledwie 2121 mieszkańców i kilkadziesiąt zrujnowanych budynków.Po wojnie dopiero w 1956 roku miasto zaczyna odżywać.W latach 1956–1980 zbudowano 77 obiektów gospodarczych i użyteczności publicznej,między innymi:zakłady Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej,Maszyn Drogowych,Wiejski Dom Towarowy.Powstaje 8 nowych osiedli mieszkaniowych i 8 ulic,których aktualna liczba wynosi 55.Miasto staje się również znaczącym ośrodkiem szkolnictwa i życia kulturalnego.Funkcjonują Szkoła Podstawowa nr 1,Szkoła Podstawowa nr 2,Zasadnicza Szkoła Zawodowa,Zawodowe Liceum Handlowe,Zespół Szkół Ogólnokształcących,Zespół szkół zawodowych,centrum kształcenia zawodowego.W 1975 roku Wysokie Mazowieckie włączono do nowo powstałego województwa łomżyńskiego.W roku 1999 stało się ponownie miastem powiatowym w województwie podlaskim.

Rozwój szkolnictwa
W 1838 roku na polecenie biskupa rozpoczęto budowę szkoły,którą ukończono w roku 1842 dzięki dużemu zaangażowaniu Jana Dąbrowskiego.Naukę w szkole,utrzymywanej przez parafię i mieszkańców,pobierało 115 dzieci.Brak funduszy uniemożliwił utrzymanie dwóch nauczycieli,stąd zajęcia prowadził wikariusz Jan Dąbrowski.W 1904 roku w Wysokiem Mazowieckiem wybudowano nowy,bardziej obszerny budynek szkoły gminnej.Przeznaczono na ten cel 5000 rubli.Szkoły wiejskie utrzymywali sami rodzice,pozostałe korzystały z pomocy państwa.W 1898 roku szkoła w Wysokiem Mazowieckiem otrzymała również z kasy państwowej 162 ruble na pensje dla stróża,zakup drewna na opał,bibliotekę i korespondencję z władzami.W latach trzydziestych powstało Towarzystwo Przyjaciół Miasta Wysokie Mazowieckie,z którego inicjatywy powstały później Szkoła Zawodowa o kierunku ekonomicznym i Czteroletnia Szkoła Handlowa w Wysokiem Mazowieckiem,która otrzymała numer 106 H.Była to pierwsza szkoła średnia w dziejach miasta.Do pierwszej matury w 1937 roku przystąpiło 30 abiturientów.Świadectwo maturalne uzyskało 10.Poziom organizacyjny Publicznej Szkoły Powszechnej podniesiono do pełnej siedmioklasowej.W 1926 roku powstała w szkole drużyna harcerska im.Tadeusza Kościuszki,której opiekunem był E.Jagusik.Podczas II wojny światowej tajne nauczanie na terenie miasta,na poziomie szkoły powszechnej prowadzili:Zofia Dworakowska,Ludwik Wiśniewski,Pelagia Plonskowa,Pelagia Murawska.Po wyzwoleniu Polski spod okupacji powstaje średnia szkoła ogólnokształcąca i odtworzona zostaje szkoła zawodowa.Utworzone zostaje też Gimnazjum Koedukacyjne Powiatowej Rady Narodowej,której dyrektorem zostaje Halina Łapińska.W szkole pracowało 6 nauczycieli kształcąc 72 uczniów.W 1949 roku rozporządzeniem Ministra Oświaty z dnia 14 marca zmieniono nazwę szkoły na Państwową Szkołę Ogólnokształcącą stopnia licealnego.W roku 1953 zamknięto szkołę zawodową.Dorobek nauczycieli i mieszkańców miasta został zmarnowany po raz drugi,a wszelka dokumentacja o szkole została zniszczona.W 1966 roku utworzono szkołę podstawową nr 2 przy ulicy Ludowej w miejscu dotychczasowego Liceum Ogólnokształcącego.Liceum,ze względu na swój szybki rozwój otrzymało nowy budynek przy ulicy 1000-lecia,gdzie funkcjonuje do dziś.Absolwentami liceum byli między innymi:Hanna Kowalewska,Andrzej Janeczko,prof.Henryk Skarżyński.W 1961 roku reaktywowano Zasadniczą Szkołę Zawodową o kierunku gastronomicznym.W 1974 roku szkoła otrzymała budynek i plac przy ulicy Jagiellońskiej,gdzie w latach 1975–1983 zbudowano kompleks budynków z salą gimnastyczną i boiskiem.Przekształcono również nazwę szkoły na Zespół Szkół Zawodowych,gdzie naukę pobierało 660 uczniów w 16 specjalnościach(w 1980 r.ta ilość wzrosła do 30,a liczba uczniów do 1000).Placówka stała się jedną z największych w województwie łomżyńskim,kształcąc młodzież w 24 specjalnościach.W 2000 roku w związku z reorganizacją szkolnictwa,trzyletnie szkoły zawodowe przeniesiono do nowego kompleksu szkolnego przy ulicy Pelca,natomiast w Zespole Szkół Zawodowych im.Stanisława Staszica młodzież uczy się w czteroletnich technikach.
Historia kościoła

Parafia pw.św.Jana Chrzciciela
Parafia pw.św.św.Aleksandra,Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych erygowana i uposażona w roku 1496,z fundacji wielkiego księcia litewskiego Aleksandra i Jakuba Dowoynę,starostę drohickiego.W Zbiorze Zygmunta Glogera znajdującym się w wawelskim oddziale Archiwum Państwowego w Krakowie znajduje się przywilej Aleksandra Jagiellończyka potwierdzający fundację parafii w mieście Wysokie.Akt sporządzono 5 października 1496 roku w Drohiczynie.Jak na fundację książęcą otrzymał stosunkowo niewielkie uposażenie:dwie włóki ziemi z ogrodem i łąką,plac na miejsce pod budowę kościoła oraz dziesięciny od mieszczan z Wysokiego,swego rodzaju wyjątkiem wśród innych fundacji było prawo posiadania przez plebana kotła do warzenia piwa.Kościół w Wysokiem był drugim i zarazem ostatnim w ziemi drohickiej pochodzącym z fundacji książęcej do końca XV w.W roku 1577 kościół odnowiony sumptem Radziwiłłów.W czasie wojen szwedzkich,w roku 1657 spalony.Kolejny drewniany kościół spłonął w roku 1772.W następnym roku,z fundacji Jerzego Potockiego,starosty tłumackiego,wzniesiono kościół drewniany.Obecny,neobarokowy,murowany,zbudowano w latach 1875-1878 według projektu Stanisława Kucharzewskiego.Obecnie istnieje możliwość skorzystania z wyszukiwarki osób zmarłych,pochowanych na przyległym cmentarzu.
Kościół filialny pw.Narodzenia NMP
Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się drewniana cerkiew prawosławna,uposażona w 1553 roku przez króla Zygmunta Augusta.Usytuowana była w obrębie dawnego cmentarza cerkiewnego.Po roku 1596 cerkiew stała się świątynią unicką.W 1798 roku w miejscu drewnianej wzniesiono późnobarokową cerkiew murowaną.Po skasowaniu unii brzeskiej w roku 1875,świątynia stała się z powrotem cerkwią prawosławną.W 1896 roku do istniejącego budynku cerkwi dostawiono prostokątną nawę z wieżą.Była to cerkiew św.św.Kosmy i Damiana.Podczas I wojny światowej w kościółku urządzono magazyn zboża,a po wojnie skład sprzętu strażackiego.W 1928 roku przeprowadzono remont świątyni,będącej najstarszym budynkiem murowanym w mieście.Przekazana miejscowej parafii rzymskokatolickiej,służy odtąd jako kościół filialny pw.Narodzenia NMP.
Parafia pw.św.św.Ap.Piotra i Pawła

W roku 1994,w południowej części miasta,staraniem ks.Piotra Bondziula,wikariusza parafii pw.św.Jana Chrzciciela,zbudowano tymczasową drewnianą kaplicę.Pobłogosławiona 22 maja 1994 roku,była kościołem rektorskim do czasu utworzenia parafii.Parafia pw.św.św.Ap.Piotra i Pawła,wydzielona z obszaru parafii pw.św.Jana Chrzciciela,została erygowana 24 grudnia 1995 roku przez Biskupa łomżyńskiego Juliusza Paetza.W 1997 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła staraniem ks.prob.Piotra Bondziula.Budowa dokończona przez proboszcza Edwarda Łapińskiego.Znajdująca się obok drewniana plebania została wybudowana trzy lata wcześniej.
Architektura

Obiekty zabytkowe:

• zespół kościoła parafialnego,nr rej.A-236 z 18.11.1986:
• kościół pw.św.Jana Chrzciciela,1875 r.
• kostnica,3 ćw.XIX w.
• ogrodzenie z bramą i 3 kapliczkami,3 ćw.XIX w.
• plebania,ul.Kościelna,1898 r.
• dawna cerkiew unicka,obecnie rzymskokatolicki kościół filialny pw.Narodzenia NMP,1798 r.1896 r.nr rej.A-226 z 5.09.1986
• cmentarz rzymskokatolicki(część),nr rej.367 z 20.04.1988
• nowy cmentarz żydowski,ul.Żwirki i Wigury,nr rej.371 z 20.04.1988
• istniał też stary cmentarz żydowski,lecz został zniszczony i obecnie brak po nim jakiegokolwiek śladu(nie jest zabytkiem).

Sport i rekreacja
W mieście działa od 1955 roku klub piłkarski Freskovita Wysokie Mazowieckie.W 2010 roku powrócono do historycznej nazwy Ruch Wysokie Mazowieckie.W sezonie 2011/12,po spadku związanym z nieprzyznaniem licencji,klub występował w piłkarskiej IV lidze(grupa podlaska).
Demografia
Dane z 30 czerwca 2012:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	9517	100	4917	51,38	4600	48,62
powierzchnia	15,24 km²
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)	624,48		322,64		301,84

Urodzeni w Wysokiem Mazowieckiem

• Piotr Bańkowski,historyk literatury,archiwista,redaktor Archeionu
• Jacek Bogucki,poseł na Sejm RP V kadencji,były starosta powiatu wysokomazowieckiego
• Marta Dobecka,polska aktorka
• Andrzej Janeczko,lider zespołu Trzeci Oddech Kaczuchy
• Mieczysław Kierlewicz,polski lekkoatleta,członek Wunderteamu
• Hanna Kowalewska,polska pisarka.
• Jan Kucharzewski,polski historyk,polityk,premier w latach 1917-1918
• Bolesław Mościcki,pułkownik Wojska Polskiego,dowódca 1 Pułku Ułanów Krechowieckich,pośmiertnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari.
• Dorota Krystyna Rembiszewska,dr hab.językoznawca,pracownik PAN
• Konrad Srzednicki,malarz i grafik
• Łukasz Załuska,polski piłkarz,bramkarz,obecnie gracz szkockiego klubu Celtic Glasgow.

Komunikacja i transport

Wysokie Mazowieckie położone jest przy drodze 66(Zambrów Wysokie Mazowieckie Bielsk Podlaski Połowce)oraz 678(Wysokie Mazowieckie Białystok).Najbliższa kolejowa stacja pasażersko–towarowa znajduje się w pobliskim mieście Szepietowie,dokąd można dojechać autobusem PKS.Zapewnia ona połączenia z Warszawą,Białymstokiem,Wrocławiem,Krakowem,Suwałkami i innymi miastami.Komunikację autobusową zapewnia przedsiębiorstwo PKS Zambrów.Utrzymywane są linie do Warszawy,Łomży i Białegostoku oraz lokalne do Ciechanowca,Brańska,Czyżewa,Szepietowa,Zambrowa i innych.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

• Alpiarça Portugalia data podpisania umowy:29 maja 2001 r.
• Mejszagoła Litwa data podpisania umowy:12 września 2010 r.

Współpraca miast:
Wysokie Białoruś data podpisania umowy:11 marca 1994 r.