Stanisław Morsztyn

Ur.po 1623 r.zm.koniec grudnia 1725 r.wojewoda sandomierski od 1704 r.wojewoda mazowiecki od 1699 r.kasztelan czerski od 1687 r.żołnierz,polityk,poeta i tłumacz.
Życiorys
Urodzony po 1623 r.prawdopodobnie na Podgórzu,może w Raciborsku.Syn Jana i Agnieszki z Arciszewskich.Pochodził z rodziny ariańskiej o poważnych tradycjach literackich.Kształcił się początkowo w ariańskiej szkole średniej w Raciborsku.Znał język francuski.Wraz z krewnym Janem Andrzejem Morsztynem zwiedzał,prawdopodobnie ok.1638 r.Niemcy,Belgię,Francję i Włochy.Być może poznawał wtedy sztukę wojenną z inspiracji wuja Krzysztofa Arciszewskiego.Po powrocie do Polski,przed 1646 r.został wyprawiony przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego nad Morze Czarne celem zakupu broni.Z czasem został generałem regimentu pieszego.Brał udział w walkach za panowania Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego:w obronie Zbaraża,Krakowa i Czehryna;w bitwach pod:Cudnowem,Chocimiem,Żurawnem;uczestniczył w wyprawach na Mołdawię,pod Wiedeń i na Węgry.Przez szereg lat pełnił funkcję komendanta miasta Krakowa.Piastował różne urzędy,m.in.był:podstolim chełmskim(1668 r.)chorążym zatorskim(1676 r.)kasztelanem czerskim(od 1687 r.)Należał do komisji dla rewizji skarbu koronnego.Na sejmie 1672 bronił swego krewnego,Jana Andrzeja Morsztyna.Za Michała Korybuta Wiśniowieckiego w opozycji.11 listopada 1673 walczył pod Chocimiem,gdzie odniósł rany.Współpracował z Janem III Sobieskim.W 1675 r.bronił Lwowa.W 1683 r.brał udział w odsieczy wiedeńskiej.W 1686 r. i 1691 r.uczestniczył w wyprawach na Turcję.W 1695 r.popadł w konflikt ze Stefanem Bidzińskim.W 1697 roku był elektorem Augusta II Mocnego z ziemi czerskiej.W 1699 r.został wojewodą mazowieckim.W czasie wojny północnej najpierw gorąco popierał Sasa,następnie Stanisława Leszczyńskiego.Od 1704 r.wojewoda sandomierski.Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704r.Zainspirował konfederację tarnogrodzką,ale później się z niej wycofał.Zgromadził znaczną fortunę.Przyjaciel Wacława Potockiego,kuzyn Zbigniewa Morsztyna.
Twórczość
Przetłumaczył Fedrę Seneki(pt.Hipolit) i Andromachę Racine'a(między 1696 a 1698).Napisał Smutne żale po utraconych dzieciach(1698 r.wydanie krytyczne oprac.Dariusz Chemperek,Roman Krzywy;Warszawa 2007 r.
Ważniejsze utwory

• Wiersza na cześć Waleriana Otwinowskiego(współautor:Tobiasz Morsztyn),wyd.przy:Owidiusz Księgi Metamorphoseon...Kraków 1638 r.drukarnia A.Piotrkowczyk
• Smutne żale po utraconych dzieciach r.1698 napisane,Kraków 1698 r.drukarnia M.Schedel;wyd.następne:1704 r.(brak miejsca wydania)
• Wiersze drobne,wyd.wśród rzekomych poezji Zbigniewa(w rzeczywistości Andrzeja)Morsztyna,Poznań 1844 r.przedr.P.Chmielowski Poezje Andrzeja Morsztyna,dod.Warszawa 1883 r.

Przekłady

• L.A.Seneca Hipolit,powst.1687-1693,wyd.w zbiorze przekł.J.Andrzeja i Stanisława Morsztynów pt.Psyche...Cid albo Roderik...Hippolit...Andromacha...(powst.1696-1698,wg Estreichera po 1704 r.571;XXVII,378;w tytule tłumacza nie wymieniono);wyd.następne:Lipsk 1752 r.(w rzeczywistości:Supraśl;identyczne,z dobitymi arkuszami;mylnie podano wszystko za dzieła A.Morsztyna);pt.Komedie albo tragedie Hippolita i Roderyka z Andromachą wielce ciekawie opisane,Lipsk 1756 r.fragmenty przedr.S.Szeliga"O Hippolicie Seneki w tłumaczeniu S.Morsztyna,Eos 1937 r. i odb.
• J.Racine Andromacha,powst.1696-1698,wyd.w zbiorze przekł.J.Andrzeja i Stanisława Morsztynów pt.Psyche...Cid albo Roderik...Hippolit...Andromacha...(tom wierszy i przekład S.Morsztyna,przygotowany do druku przez W.Weintrauba,spłonął w 1939 r.)

Listy i materiały

• Listy,rękopisy:Archiwum Radziwiłłowskiego w Archiwum Głównym Akt Dawnych,teka nr 218;fragm.listów do Karola Stanisława Radziwiłła,Warszawa,10 października 1709;do Jerzego Przebendowskiego,23 sierpnia 1713;ogł.Jan Dürr-Durski"Stanisław Morsztyn",Pamiętnik Literacki rocznik 42(1951 r.)
• Fragmenty listów od Augusta II,Jana Szembeka z 1714 r.ogł.J.Dürr-Durski"Stanisław Morsztyn",Pamiętnik Literacki rocznik 42(1951 r.)
• Nominacje i przywileje nadane S.Morsztynowi w latach 1668-1704,wiadomość,t.2,Warszawa 1904 r.s.98-99
• Pokwitowanie odbioru pieniędzy,dat.w Warszawie 9 czerwca 1684 r.ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904 r.s.109(z podobizną podpisu)
• Potwierdzenie królewskie donatywy S.Morsztyna dóbr na rzecz syna,Antoniego Andrzeja,dat.w Warszawie 8 stycznia 1701,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904 r.s.112
• Potwierdzenie królewskie manifestacji S.Morsztyna,dat.w Warszawie 4 czerwca 1701,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904 r.s.112-113
• Sumariusz dokumentów hr.Morsztynów,rękopisy:Biblioteka Narodowa nr 3178/2;akt fundacji szpitala dla ubogich przy kościele w Chorzelowie,dat.w Krakowie 2 sierpnia 1704,ogł.Jan Dürr-Durski"Stanisław Morsztyn",Pamiętnik Literacki rocznik 42(1951 r.)
• Oskarżenie sądowe przeciw S.Morsztynowi,Warszawa 1948 r.s.283

Utwór o autorstwie niepewnym
Na ogród fraszek paraenesis(przedmowa do:W.Potocki Ogród fraszek,sygnowana kryptonimem S.M.)ogł.A.Brückner:wstęp do:J.T.Trembecki Ogród fraszek,t.1,Lwów 1907 r.(uważa autorstwo za niepewne);także(w poprawionej redakcji jako dzieło S.Morsztyna),wyd.J.Dürr-Durski Arianie polscy w świetle własnej poezji,Warszawa 1948 r.