Czyżew

Do 2010 r.Czyżew-Osada miasto w Polsce położone w województwie podlaskim,w powiecie wysokomazowieckim,w gminie Czyżew nad rzeką Brok,oddalone o 2,5 km od granicy z województwem mazowieckim.W latach 1738-1870 miejscowość posiadała prawa miejskie(potwierdzone w 1775 roku),które odzyskała 1 stycznia 2011.Równocześnie do Czyżewa przyłączono wsie Czyżew-Stacja i Czyżew-Złote Jabłko.Do końca 2010 roku obowiązywała nazwa Czyżew-Osada.Miejscowość jest siedzibą gminy Czyżew(do 2010 r.jako gmina Czyżew-Osada).
Historia
Nazwa Cisow występuje w dokumencie z 1187 roku Cisow..cum ecclesia wspomniane jako własność kanoników płockich(Kod.dypl.pol.I,14).Wymieniona wśród wsi kasztelanii święckiej w inwentarzu wsi biskupstwa płockiego.W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku,który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Cysevo.Prawdopodobnie zniszczona w XIII w.Ponownie zasiedlona pod koniec XIV w.Od XV w.w posiadaniu Czyżewskich herbu Pobóg.W tym czasie uzyskała prawa niemieckie potwierdzone w 1476 r.W drugiej połowie XVI w.rozpadła się na kilka wsi drobnoszlacheckich o wspólnej nazwie Czyżewo.W większości nazwy wiosek i osad wywodziły się od nazwisk ich założycieli.I tak na przykład Czyżewo zostało założone przez Czyża.W późniejszym okresie funkcjonowania wspomnianych wsi i osad,od ich nazw wywodziły się nazwiska najbardziej znanych i wpływowych rodzin zamieszkujących określony teren.Zatem w Czyżewie mieszkali między innymi Czyżewscy.Właścicielami Czyżewa była Anna Czyżewska,a od 1596 r.w posiadaniu Godlewskich herbu Gozdawa.W 1738 r.staraniem Marka i Karola Godlewskich,starościców nurskich miejscowość uzyskała przywilej na prawa miejskie,od króla Augusta III.Na prośbę kolejnej właścicielki części Czyżewa Eleonory z Godlewskich Wodzińskiej potwierdzony został przez sejm w roku 1775.Kolejnym właścicielem miejscowości została w 1779 r.Anna z Wodzińskich Brzostowska.Od końca XVIII wieku w posiadaniu Tadeusza Skarżyńskiego herbu Bończa,sędziego Królestwa Polskiego i posła ziemi łomżyńskiej.W 1838 r.w miejscowość przeszła na własność Doroty z Ośmiałowskich,która z mężem Leopoldem Sokołowskim wykupiła kolejne działy oraz folwark Czyżewo Kościelne.W końcu XIX wieku wieś znajdowała się w powiecie ostrowskim,gmina Dmochy-Glinki,parafia Czyżewo.Osada Czyżewo posiadała w tym czasie kościół parafialny murowany,sąd gminny III okręgu,urząd gminny,szkołę początkową,synagogę i stację pocztową.W 1827 r.w osadzie znajdowały się 74 domy i 811 mieszkańców.Przeprowadzenie w 1854 roku linii kolejowej Warszawa Petersburg przyczyniło się do wzrostu liczby osób.W 1860 r.było 1508 mieszkańców,w tym 1462 żydów,a w 1890 r.1984 mieszkańców i 121 domów.W 1899 roku Czyżew liczył 2300 mieszkańców w tym 94% narodowości żydowskiej.Uwłaszczenie miejscowości nastąpiło w roku 1864,a w roku 1870 utrata praw miejskich.W tym czasie istniały dwie synagogi.Na prostokątnym rynku,obecnie przeciętym drogą krajową 63,do około roku 1900 znajdowały się drewniane kramnice.
W 1921 r.wyszczególniono:

• osadę miejską Czyżewo.Naliczono tu 199 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym i 3 inne zamieszkałe oraz 1835 mieszkańców(847 mężczyzn i 988 kobiet).Narodowość polską zgłosiło 240 osób,a 1595 żydowską
• stację kolejową Czyżewo,gdzie znajdowało się 37 budynków mieszkalnych z 311 mieszkańcami(132 mężczyzn i 179 kobiet).Narodowość polską podało 211 osób,a 100 żydowską
• Czyżewo Kościelne:osadę młynarską i wieś.Łącznie było tu 21 budynków mieszkalnych i 200 mieszkańców(100 mężczyzn i 100 kobiet).Narodowość polską podało 141 osób,a 59 żydowską

Do 1948 roku miejscowość była siedzibą gminy Dmochy-Glinki.W latach 1954-1972 miejscowość znajdowała się w Gromadzie Czyżew-Osada.31 grudnia 1959 r.do gromady tej przyłączono wsie z Gromady Czyżew-Stacja.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.13 października 2007 honorowe obywatelstwo gminy odebrał podczas specjalnej uroczystości Prezydent RP Lech Kaczyński.W 2008 r.w miejscowości mieszkało 2670 osób,po chwilowym spadku liczby ludności,liczba mieszkańców zaczęła ponownie rosnąć i wynosi aktualnie 2643 osoby.1 stycznia 2011 po ponad 140 latach Czyżew odzyskał prawa miejskie.Do 3 maja 2012 był jedynym miastem w Polsce bez herbu.Szczegółowa historia dotycząca miejscowości znajduje się na stronie Urzędu Miasta.
Historia kościoła
Pierwotna parafia pod wezwaniem św.Jakuba Apostoła i Anny erygowana w 1.połowie XV w.W 1487 r.w związku z remontem wzmiankowany cieśla Grzegorz z Ciechanowca.Kolejny kościół drewniany około 1590 r.Następny wzniesiony w 1697 r.przez proboszcza Aleksandra Godlewskiego,konsekrowany w 1710 r.dotrwał do roku 1800.W jego miejsce powstała drewniana kaplica zrujnowana i zapieczętowana w roku 1855,zawalona przez wichurę w roku 1858.W tym samym roku poświęcenie kamienia węgielnego pod murowany neorenesansowy kościół parafialny(1869-1874),według projektu Leonarda Markoniego.Kościół zbudowany staraniem proboszcza Tomasza Godlewskiego,dzięki pomocy materialnej kolejnych dziedziców Gostkowa Stanisława Budziszewskiego i Józefa Małowieskiego.Konsekrowany w 1883 r.W tym czasie zmieniono patronów parafii na św.św.Piotra i Pawła.
Obiekty zabytkowe

• kościół par.pw.św.św.Piotra i Pawła,Rynek,1874 r.
• synagoga,ul.Piwna/Polna,4.ćw.XIX w.
• park dworski,2.poł.XIX w.
• drewniana willa,ul.Mazowiecka 12,pocz.XX w.
• cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej
• cmentarz grzebalny założony w roku 1860
• kaplica cmentarna z roku 1868 jako grobowa Józefa Małowieskiego
• grobowiec Stolzmanów z trzeciej ćwierci XIX w.
• grobowiec Godlewskich z 1863 r.
• krypta Sutkowskich z końca XIX w.z herbem Pobóg
• inne nagrobki z końca XIX w.
• krzyż przydrożny 1895 r.fundacji Jana Brulewskigo

Tranzyt
Czyżew leży na trasie drogi krajowej 63 oraz drogi wojewódzkiej 690.
Z Czyżewa można dojechać do miejscowości:

• Zaręby Kościelne
• Andrzejewo
• Wysokie Mazowieckie(przez Rosochate Kościelne)
• Kołaki Kościelne(przez Rosochate Kościelne i Jabłonkę Kościelną)
• Klukowo
• Brulino-Lipskie

W dzielnicy Czyżew-Stacja znajduje się dworzec PKP,skąd można dojechać do Warszawy,Białegostoku,Katowic czy innych miast linia kolejowa nr 6.Połączenie drogowe zapewnia komunikacja autobusowa PKS.