Jan Krzysztof Kluk

Ur.13 września 1739 w Ciechanowcu,zm.2 lipca 1796 tamże polski przyrodnik i ksiądz katolicki.
Życiorys
Był synem zubożałego szlachcica warmińskiego Jana Krzysztofa Adriana i Marianny Elżbiety.Ojciec był budowniczym,architektem,głównie kościołów.Kształcił się początkowo w Warszawie,następnie w Drohiczynie,a w końcu w szkole pijarskiej w Łukowie.W roku 1761 wstąpił do seminarium duchownego Ks.Ks.Misjonarzy u św.Krzyża w Warszawie,które ukończył w 1763 r.W tym samym roku otrzymał święcenia kapłańskie.W latach 1763-1767 był kapelanem domowym w Nurze u Tomasza Ossolińskiego,starosty nurskiego.Dzięki jego wsparciu,w roku 1767 otrzymał stanowisko administratora i proboszcza bogatej parafii w Winnej(oraz przywilej altarzysty w parafii ciechanowieckiej),a 3 lata później(1770 r.)objął probostwo w Ciechanowcu i na tym stanowisku pozostał do śmierci.Brał udział w pracach Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych.Około roku 1780 otrzymał tytuł doktora nauk wyzwolonych i filozofii Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego w Wilnie oraz"Akademii Wileńskiej Kolegium Fizycznego Towarzysza",za zasługi na polu szerzenia kultury rolnej oraz wiedzy przyrodniczej.W roku 1781 otrzymał również od króla Stanisława Augusta złoty Medal Merentibus.Uzyskał także kilka godności duchownych,był kolejno,m.in.kanonikiem kruszwickim,brzeskim,inflanckim,a następnie dziekanem drohickim.Zmarł 2 lipca 1796 roku w Ciechanowcu i tam został pochowany.
Twórczość
Jako człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach zasłynął przede wszystkim jako przyrodnik badając głównie rejon Podlasia i Mazowsza.Posiadał umiejętność rysowania i rytowania,które umożliwiły mu ilustrowanie swych późniejszych dzieł.Dzięki pomocy księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej miał możliwość korzystać z bogatej biblioteki i zbiorów muzealnych gabinetu przyrodniczego w Siemiatyczach.Opublikował wiele prac,które stanowiły przełom w ówczesnych polskich naukach przyrodniczych i rolniczych.Opisał także kilka taksonów motyli,m.in.południowoamerykański rodzaj Heliconius,rodzaj Danaus z rodziny rusałkowatych i rodzaj Plebejus z rodziny modraszkowatych.Nadzorował też urządzanie ogrodu i parku przy rezydencji biskupów kujawskich w Wolborzu.Zespół parkowy jest obecnie w stanie dzikim.W latach 1777-1779 napisał i opublikował dzieło pt.Roślin potrzebnych,pożytecznych,wygodnych,osobliwie krajowych albo....W latach 1781-1782 został wydany 2-tomowy podręcznik geologii i mineralogii pt.Rzeczy kopalnych osobliwie zdatniejszych szukanie,poznanie i zażycie,a w roku 1789 Zoologia czyli zwierzętopismo...dla Komisji Edukacji Narodowej.W latach 1786-1788 został wydany w Warszawie 3-tomowy Dykcyonarz roślinny...w którym opisał 1536 gatunków roślin krajowych i zagranicznych,ułożonych w alfabetycznym porządku nazw łacińskich z przyporządkowanymi im nazwami polskimi.Odpowiednikiem Roślin potrzebnych...w dziedzinie zoologii było 4-tomowe dzieło pt.Zwierząt domowych i dzikich,osobliwie krajowych,potrzebnych i pożytecznych,domowych,chowanie,rozmnożenie,chorób leczenie,dzikich łowienie,oswojenie,zażycie,szkodliwych zaś wygubienie,które ukazało się w latach 1779-1780.Stanowiło ono pierwszą syntezę fauny krajowej i pełniło przez długi czas funkcję podręcznika w tym zakresie.
Ważniejsze dzieła

• Kazanie o szacunku i miłości kapłanów podczas kongregacji dekanatu drohickiego w diecezji łucko-brzeskiej a oraz podczas pięćdziesięcioletniej rocznicy kapłaństwa...Macieja Święckiego,kanonika łuckiego...miane d.11 listop.1777 r.w parafialnym kościele w Pierlejewie,Warszawa brak roku wydania
• Roślin potrzebnych,pożytecznych,wygodnych,osobliwie krajowych albo które w kraju użyteczne być mogą,utrzymanie,rozmnożenie i zażycie:
  • t.1:O drzewach,ziołach ogrodowych i ogrodach,Warszawa 1777 r.(2 wydania);wyd.następne:Warszawa 1797 r.Warszawa 1808 r.
  • t.2:O drzewach i ziołach dzikich,lasach etc.Warszawa 1778 r.wyd.następne:Warszawa 1781 r.Warszawa 1788 r.(2 wydania);Warszawa 1802 r.Warszawa 1808 r.
  • t.3:O rolnictwie,zbożach,łąkach,chmielnikach,winnicach i roślinach gospodarskich,powst.1778 r.wyd.Warszawa 1779 r.wyd.następne:Warszawa 1781 r.(2 wydania);Warszawa 1802 r.Warszawa 1808 r.Warszawa 1823 r.oprac.S.Inglot,Wrocław 1954 r.
• Zwierząt domowych i dzikich,osobliwie krajowych,historii naturalnej początki i gospodarstwo.Potrzebnych i pożytecznych domowych chowanie,rozmnożenie,chorób leczenie,dzikich łowienie,oswojenie,zażycie,szkodliwych zaś wygubienie:
  • t.1:O zwierzętach ssących,Warszawa 1779 r.wyd.następne:Warszawa 1795 r.Warszawa 1809 r.
  • t.2:O ptastwie,Warszawa 1779 r.wyd.następne:Warszawa 1797 r.Warszawa 1813 r.
  • t.3:O gadzie i rybach,Warszawa 1780 r.wyd.następne:Warszawa 1798 r.Warszawa 1816 r.
  • t.4:O owadzie i robakach,Warszawa 1780 r.wyd.następne:Warszawa 1802 r.Warszawa 1823 r.
    • przekł.litewski:fragmenty t.4 rozdz.o pszczołach:K.Niezabitowski:Surinkimas dasekimu par Mokintus żmonias senowias amziose tikray daritu apey bytes...Wilno 1823 r.wydane pod nazwiskiem brata:C.J.Niezabitowskiego
• Rzeczy kopalnych osobliwie zdatniejszych szukanie,poznanie i zażycie
  • t.1:O rzeczach kopalnych w powszechności,o wodach,solach,tłustościach ziemnych i ziemiach,Warszawa 1781 r.(2 wydania);wyd.następne Warszawa 1797 r.
  • t.2:O kamieniach w powszechności,o klejnotach,kruszcach,ich kopaniu i o górnictwie,Warszawa 1782 r.wyd.następne:Warszawa 1791 r.Warszawa 1802 r.
• Botanika dla szkół narodowych,Warszawa 1785 r.wyd.następne:Wilno 1787 r.pt.Botanika dla szkół publicznych;uzupełn.B.Wierzbicki,Warszawa 1833 r.(podręcznik napisany na zamówienie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych według prospektu P.Czenpińskiego)
• Dykcjonarz roślinny,w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nie tylko krajowe,dzikie,pożyteczne albo szkodliwe:na roli,w ogrodach,oranżeriach utrzymywane:ale oraz i cudzoziemskie,które by w kraju pożyteczne być mogły albo z których mamy lekarstwa, korzenie,farby etc.albo które jakową nadzwyczajność w sobie mają:ich zdatności lekarskie,ekonomiczne,dla ludzi,koni,bydła,owiec,pszczół etc.utrzymywanie,z poprzedzającym wykładem słów botanicznych i kilkorakim na końcu regestrem:
  • t.1,Warszawa 1786 r.wyd. następne:Warszawa 1803 r.Warszawa 1805 r.
  • t.2,Warszawa 1787 r.wyd.następne:Warszawa 1803 r.Warszawa 1808 r.Warszawa 1845 r.
  • t.3,Warszawa 1788 r.wyd.następne:Warszawa 1804 r.Warszawa 1811 r.Warszawa 1875 r.
• Zoologia,powst.w latach 1785-1789;po przeróbce P.Czenpińskiego wydane pt.Zoologia,czyli zwierzętopismo,dla szkół narodowych,Warszawa 1789 r.wyd.następne Warszawa 1800 r.(podręcznik napisany na zamówienie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych,a po przeróbce wydany bez nazwiska autora)
• Myśli nawracającego się grzesznika,Warszawa brak roku wydania
• Kazania z lat 1782-1794,rękopis:Ossolineum,sygn.3285/I.

Przekłady
Tłumaczył z języka niemieckiego podręcznik rolnictwa J.M.Hubego.Przekład powstawał w latach 1778-1779,nie został jednak nigdy wydany.
Materiały

• Testament,rękopis:Ossolineum,sygn.5422/II.

Pełniejszą bibliografię twórczości podaje J.Kołodziejczyk:Ks.K.Kluk.Dzieła i twórczość,Kraków 1932 r."Rozprawy Akademii Umiejętności,Wydział Matematyczno-Przyrodniczy"t.69,oddz. B,nr 10.
Monografie

• J.Kołodziejczyk:Ks.K.Kluk.Dzieła i twórczość,Kraków 1932 r."Rozprawy Akademii Umiejętności,Wydział Matematyczno-Przyrodniczy"t.69,oddz.B,nr 10
• G.Brzęk:K.Kluk,Warszawa 1957 r.

Literatura uzupełniająca(wybrana XVIII-XIX w.)

• "Gazeta Warszawska":1781 r.nr 15
• S.B.Jundziłł:Opisanie roślin w prowincji W.Księstwa Litewskiego,Wilno 1791 r.
• S.Bielski:Wiadomość o życiu i pismach ks.K.Kluka,proboszcza ciechanowieckiego w:Zoologia,czyli zwierzętopismo,dla szkół narodowych,Warszawa 1800 r. i odb.przedr.w:Roślin potrzebnych...utrzymanie,rozmnożenie i zażycie t.1,Warszawa 1808 r.Zwierząt domowych i dzikich,osobliwie krajowych,historii naturalnej początki i gospodarstwo...t.1,Warszawa 1809 r.
• J.Arnold:Rozprawa piąta o hojności królów i panów polskich na lekarzy i rzecz lekarską,"Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk"t.15(1822 r.)
• I.Chodynicki:Dykcjonarz uczonych Polaków t.1,Lwów 1833 r.
• A.Waga:Wzmianka o życiu i dziełach naturalisty naszego,księdza K.Kluka,"Biblioteka Warszawska"1843 r.t.3;"Przyjaciel Ludu"1843 r.t.2
• J.Moszyński:Podróż do Prus,Saksonii i Czech,odbyta w r.1838-1839,Wilno 1844 r.
• A.Waga:Pomnik Klukowi w Ciechanowcu,"Biblioteka Warszawska"1847 r.t.4
• 1.Materiały do biografii ks.K.Kluka,naturalisty;2.Przypis i list dra Jana Wolfganga,b.profesora farmacji w Uniwersytecie Wileńskim,"Pamiętnik Naukowo-Literacki"1850 r.oddział 1,t.2,zeszyt 4
• K.W.Wójcicki:"Encyklopedia powszechna"Orgelbranda,t.14(1863 r.)

Upamiętnienie
Społeczeństwo uczciło jego pamięć fundując(1850 r.)pomnik w Ciechanowcu dłuta Jakuba Tatarkiewicza.Jego imieniem nazwano(1965 r.)szkołę podstawową,plac oraz Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu.