Pospolite ruszenie

(fr.levée en masse)polegało na powoływaniu pod broń całej męskiej ludności państwa lub tylko pewnej części uprawnionej i zobowiązanej do tego rodzaju służby.Mobilizacja pospolitego ruszenia była powszechnym sposobem prowadzenia wojny w średniowiecznej Europie i innych rejonach świata przed wprowadzeniem armii zawodowych zaciężnych lub z poboru.Członkowie pospolitego ruszenia zobowiązani byli sami dbać o swoje wyposażenie i uzbrojenie regulowały to osobne przepisy.
Pospolite ruszenie w Turcji
Pospolite ruszenie lenników tworzyli feudałowie,którzy w zamian za użytkowanie lenn nadanych przez sułtana zobowiązani byli do służby wojskowej.Konnica pospolitego ruszenia(topraki)zorganizowana była na zasadach terytorialnych.W jej skład wchodziły oddziały 21 prowincji zwanych wilajetami i 250 sandżaków.Liczebność tureckiego pospolitego ruszenia była początkowo bardzo wysoka w połowie XVI wieku dochodziła do 200000 żołnierzy.Z czasem,gdy system lenny podlegał rozkładowi,siła liczebna pospolitego ruszenia malała.Pod koniec XVII wieku w całym Imperium Ottomańskim było 3192 zaimów i 50160 timariotów obowiązanych do wystawiania 126292 żołnierzy.Na wyprawy wojenne brano nie więcej jak połowę tych wojsk.Wartość bojowa tureckiego pospolitego ruszenia była mała.
Pospolite ruszenie w Polsce
W Polsce od 1454 roku(przywilej cerekwicko-nieszawski)powołanie pospolitego ruszenia wymagało zgody sejmików ziemskich,a od 1493 roku sejmu walnego.W Koronie pospolite ruszenie podlegało rozkazom króla,w Wielkim Księstwie Litewskim hetmana.W Polsce siedemnastowiecznej pospolite ruszenie szlacheckie całego kraju było traktowane raczej jako ostateczny środek obrony Rzeczypospolitej,niż jako aktywna siła militarna;zwoływano je tylko kilkakrotnie,w roku 1621,1649,1651,w latach 1655–1657(wzięło udział m.in.w Bitwie pod Warszawą(1656)),wreszcie po raz ostatni w roku 1672.Częściej powoływano pospolite ruszenie z jakiegoś regionu najczęściej z województw południowo-wschodnich dla ich obrony przed Tatarami.Po odzyskaniu Smoleńska w wyniku wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618 wprowadzono specjalny rodzaj pospolitego ruszenia dla Smoleńszczyzny,Siewierszczyzny i Czernihowszczyzny,gdzie szlachta oraz mieszczanie posiadający dobra ziemskie obowiązani byli stawiać się w twierdzach ujezdu(zachowana rosyjska jednostka administracyjna będąca częścią powiatu),w którym posiadali swe dobra.Szlachcic,który pełnił służbę w wojsku zaciężnym obowiązany był wystawić zastępcę.Ponieważ do obrony tych ziem przywiązywano ogromną wagę,tylko tam groziła konfiskata dóbr za niestawienie się na pospolite ruszenie(co po wojnie polsko-rosyjskiej 1632-1634 spotkało 13 obywateli).Również tylko na tych obszarach obowiązek pospolitego ruszenia obowiązywał całą szlachtę bez względu na posiadany majątek.Pospolite ruszenie przedstawiało sobą bardzo różną wartość bojową i wyszkolenie,które zależały przede wszystkim od stopnia doświadczenia zdobytego w walkach.I tak pospolite ruszenie z obszarów gdzie często toczyły się wojny(np.pogranicze południowo-wschodnie)było wartościowe.Pospolite ruszenie z Wielkopolski,które stanęło naprzeciwko Szwedom pod Ujściem w 1655 roku,stanowiło początkowo mało wartościową masę.W toku wojny to samo pospolite ruszenie z Wielkopolski nabrało doświadczenia i potem praktycznie nie ustępowało regularnym chorągwiom komputowym.W Polsce początkowo pospolite ruszenie wynikało z obowiązku lennego,zatem dotyczyło przede wszystkim szlachty.Byli nim również objęci mieszczanie którzy posiadali dobra ziemskie,a z chłopstwa jedynie sami wójtowie i sołtysi.Dopiero w 1794,podczas insurekcji kościuszkowskiej,rozszerzono to pojęcie na wszystkich mężczyzn.