Piotr Skarga(kaznodzieja)

Herbu Pawęża,SJ,inna forma nazwiska:Piotr Powęski,mylnie:Pawęski(ur.2 lutego 1536 w Grójcu,zm.27 września 1612 w Krakowie)polski jezuita,teolog,pisarz i kaznodzieja,czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji,kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy,rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie,pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego.Sługa Boży.
Rodzina
Jego rodzice,Michał i Anna ze Świątków Powęscy,według współczesnych Skardze źródeł pochodzili ze szlachty zagrodowej,wywodzącej swe nazwisko od wsi Powązki k.Mszczonowa w ziemi sochaczewskiej.Piotr był ich najmłodszym dzieckiem;miał 3 braci i 2 siostry.Herb rodu Skargów-Powęskich otrzymał dopiero od króla Zygmunta III,gdy dojrzały już kaznodzieja znalazł się w otoczeniu króla.Niechętny Skardze ogół szlachecki nie bez podstaw podejrzewał,że jezuita pochodził z rodziny zamożnych chłopów.
Życie i działalność
W latach 1552-1555 studiował na Akademii Krakowskiej,uzyskując stopień bakałarza na Wydziale Filozoficznym.W roku 1564 we Lwowie przyjął święcenie kapłańskie i jako kanonik zaczął działalność kaznodziejską m.in.przy katedrze lwowskiej.Po kilku latach udał się do Włoch,gdzie w Rzymie w roku 1569 wstąpił do zakonu jezuitów.Powróciwszy po dwóch latach do kraju zajął się zakładaniem w Polsce kolegiów jezuickich(był m.in.przewidziany na pierwszego rektora Kolegium w Poznaniu,którym ostatecznie został Jakub Wujek),a także działalnością filantropijną(założył w Krakowie Bank Pobożny dla ochrony ludzi przed lichwą i Arcybractwo Miłosierdzia).W Krakowie założył lombard dla ubogich,pierwowzór instytucji charytatywnej,tzw.Komorę Potrzebnych(tj.„potrzebujących”).Był wybitnym duszpasterzem Litwy i Białorusi.Zapisał się jako założyciel wielu kolegiów jezuickich,np.w Połocku,Rydze,Dorpacie.Był pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej(1579-1584).Od 1588 roku przez 24 lata pełnił funkcję nadwornego kaznodziei Zygmunta III Wazy,który cenił go za wyjątkową osobowość i talenty krasomówcze.Stał się zwolennikiem ograniczenia władzy Sejmu i zwiększenia władzy królewskiej.Piętnował wady polskiej szlachty.Był przeciwnikiem przyjęcia przez Zygmunta III korony szwedzkiej.Był współtwórcą Unii Brzeskiej.Skarga został pochowany w kościele św.Piotra i Pawła w Krakowie gdzie jego płyta grobowa znajduje się przed wielkim ołtarzem,a krypta została udostępniona dla zwiedzających.W Skarbcu Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi k.Brzozowa przechowywanych jest wiele pamiątek po nim,a także relikwiarzyk z kością przedramienia o.Piotra Skargi SI.Oględziny zwłok przeprowadzane przez komisję dla celów beatyfikacji wykazały„że Skarga mógł zostać pochowany żywcem,w stanie śmierci klinicznej lub letargu.Świadczyły o tym uszkodzenia kości palców.Te obrażenia sam mógł sobie zadać,oprzytomniawszy w grobie”.
Upamiętnienie
16 września 2011 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2012 Rokiem księdza Piotra Skargi.W 2012 powstał film dokumentalny Skarga w reżyserii Jarosława Mańki.Producentem filmu jest Instytut Ks.Piotra Skargi.Po wcześniejszych zapowiedziach metropolity krakowskiego kardynała Stanisława Dziwisza 12 czerwca 2013 rozpoczął się proces beatyfikacyjny zakonnika.
Twórczość
W swojej twórczości Skarga prezentuje bogaty,ornamentacyjny styl oratorski o kunsztownej konstrukcji z wpleceniem wydarzeń polskich w prozę stylizowaną na biblijne księgi prorockie.Narrator jawi się jako profetyczny obrońca wartości i tradycji narodowej,a także wiary chrześcijańskiej.Wizerunek Skargi jako natchnionego narodowego kaznodziei utrwalili romantycy przede wszystkim Adam Mickiewicz i Cyprian Kamil Norwid,a także malarz Jan Matejko(Kazanie Skargi).Skarga głosił kult ascezy,wskazywał na znaczenie celibatu i pielgrzymek.Reprezentując stanowisko katolickie,swoje argumenty opierał na Piśmie św.wskazując na potrzebę wykorzenienia herezji w celu odnowy silnego państwa.Mimo iż był przeciwny ugodowemu dialogowi międzywyznaniowemu oraz tolerancji religijnej opartej na kryteriach politycznych,sprzeciwiał się nawracaniu kogokolwiek przemocą,gdyż mogłoby to doprowadzić do wojny domowej.Atakował arian(prowadził m.in.dyskusje z pisarzem Hieronimem Moskorzewskim),których wykluczał z grona wspólnot chrześcijańskich i zarzucał im powiązania dogmatyczne z wyznawcami islamu.Polemizował także z kalwinami.Ponadto propagował ideę unii Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym.Najbardziej znane i cenione dzieło królewskiego kaznodziei Kazania sejmowe nie było utworem cenionym za życia twórcy.Już w latach dwudziestych XX wieku Adam Bergi dowiódł,że owe kazania nigdy nie zostały wygłoszone.Mimo kilku wznowień Kazania sejmowe nie doczekały się za życia twórcy samodzielnego wydania(ukazywały się wyłącznie jako dodatek do innych tekstów),nie odbiły się także szerszym echem w ówczesnej opinii publicznej(w przeciwieństwie do innych jego tekstów).Z rzadka wspominali o nich tylko następcy Skargi na dworze królewskim.Utwór jako pomnik polskiego języka literackiego i utwór o istotnej wartości politycznej odkryto dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku,gdy polityczne proroctwa(Skarga stylizował tekst kazań na proroctwo w myśl XVI-wiecznych norm retorycznych)upadku państwa nabrały charakteru rzeczywistego zagrożenia.Niezmiennie od chwili wydania aż do połowy XX wieku ogromną poczytnością i uznaniem cieszyły się dziś już nieco zapomniane Żywoty świętych,prawdopodobnie najpopularniejsza(w przeliczeniu na procentowy udział ludności zalfabetyzowanej w społeczeństwie)polska książka wszech czasów.
Ważniejsze dzieła(chronologicznie)

1. O jedności Kościoła Bożego pod jednym Pasterzem i o greckim od tej jedności odstąpieniu,powst.1574,wyd.Wilno 1577,drukarnia Radziwiłłowska;wyd.następne:zmienione pt. O rządzie i jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem,Kraków 1590;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;wyd.1577 z uzupełnieniami wg wyd.1590 przedr.w:„Pamiatniki polemiczeskoj litieratury”,t.2,Petersburg 1882,Russkaja istoriczeskaja bibbliotieka,t.7,col.486;także wyd.osobne:Kraków 1885
2. Pro Sacratissima Eucharistia contra haeresim Zwinglianam,ad Andream Volanum,Wilno 1576,drukarnia Radziwiłłowska;wyd.następne w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;wyd.osobne:Braniewo 1707
3. Żywoty świętych,Wilno 1579,drukarnia Radziwiłłowska(8 wydań ukazało się jeszcze za życia autora);wyd.następne zmienione(także wybory):Kraków 1585;Kraków 1592-1593;Kraków 1598;Kraków 1601;Kraków 1603;Kraków 1610;Kraków 1612-1613(wyd.niepewne;Estreicher podaje za A.Jocherem i M.Dzieduszyckim;K.Otwinowski przeczy);Kraków 1615;Kraków 1619;Kraków 1626(zawiera także:Kazanie X.Fabiana Birkowskiego na pogrzebie Skargi 1612 r.)Kraków 1644;Poznań 1700-1702;Wilno 1747-1748;Wilno 1780;Połock 1819-1820(edycja nieukończona);Warszawa 1836;Wiedeń 1842-1846(nakład 50 tys.egz.)Piekary Śląskie 1851;Lwów 1851(edycja nieukończona);wyd.K.J.Turowski,Sanok 1855,Biblioteka Polska,zeszyt 9-10;Warszawa 1857;Wiedeń 1859-1860;Petersburg 1862;Wiedeń 1863(edycja nieukończona);Poznań 1866;Warszawa 1879-1880;Kraków 1881-1882;Lwów 1883(1834);Chełmno 1886;Łódź 1900(edycja nieukończona);Kraków 1912;Kraków 1933-1936;przekł.czeski:S.Bodlička Scipion pt.Životy svatých(przełożone w Pradze 1640);rękopis:Biblioteka Uniwersytecka w Pradze;wiadomość podał J.Bečka„Polské pisemnictvi ve svétle českých překladŭ”,Česko-polskýý sbornik védeckých pracĭ,t.2,Praga 1955,s.168;istniał także przekł.rosyjski,prawdopodobnie rękopiśmienny.
4. Siedem filarów,na których stoi katolicka nauka o Przenajświętszym Sakramencie Ołtarza(Wilno)1582,drukarnia Radziwiłłowska;wyd.następne:Kraków 1610(wymierzone przeciwko A.Wolanowi;wymieniana przez poszczególnych badaczy edycja łacińska tego dzieła prawdopodobnie nigdy nie istniała)
5. Bractwo miłosierdzia,Kraków 1588(drukarnia A.Piotrkowczyk);wyd.następne:Kraków 1598;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;Warszawa 1628;Kraków 1653;w tomie Kazania przygodne,Wilno 1738;pt.Cnota miłosierdzia,Poznań 1741;Warszawa 1761;Kraków 1819;Warszawa 1926
6. Upominanie do ewanielików,Kraków 1592,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:Poznań 1592;Kraków 1600;Kraków 1610;Kraków 1691;Wilno 1738
7. Proces konfederaciej(Kraków)1595,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne:pt.Proces na konfoederacją z poprawą i odprawą przeciwnika,brak miejsca wydania 1596;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738(przeciwko konfederacji warszawskiej roku 1573)
8. Kazania na niedziele i święta całego roku,Kraków 1595,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne:pt.Kazania na niedziele i święta całego roku...z przydaniem kilku kazań sejmowych i kazania na pogrzebie Królowej J.M.starej,Kraków 1597,drukarnia A.Piotrkowczyk(a w nich po raz pierwszy Kazania sejmowe traktat polityczny w formie kazań);Kraków 1602;...Przyłączone są do nich kazania o siedmiu sakramentach,Kraków 1618;Pińsk 1734;Pińsk 1735(wyd.okładkowe edycji 1734);Warszawa 1738(wyd.okładkowe edycji 1734);pt.Kazania odświętne...t.1-3,Sandomierz 1792(wraz z poprzednim wydaniem tworzy całość Kazań na niedzielę i święta);t.1-6,Wilno 1793;wyd.J.N.Bobrowicz,Lipsk 1843;Lwów 1883-1884;Lwów 1898;Kraków 1938(jako Dzieła polskie,cz.2);przekł.czeski:F.Klima pt.Kăzăní na svátky svatých Božích,Brno 1822;Brno 1882;Brno 1884;przekł.niemiecki:wyboru kazań wyd.A.Swientek pt.Sonn-Festtags-und Gelegenheits-Predigten,Wrocław 1871
9. Kazania sejmowe,wyd.w tomie Kazania na niedzielę i święta,Kraków 1597;wyd.następne:w tomie Kazania o siedmi sakramentach,Kraków 1600;także Kraków 1618;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610(bez kazania O monarchii);także Wilno 1738;pt.Kazania sejmowe...w obecności Zygmunta III miane.Podług edycyj w Krakowie roku 1600 przedrukowane,Warszawa 1792(drukarnia Pijarów;jest to pierwsze osobne,a piąte z kolei wyd.Kazań sejmowych);Kraków 1831;wyd.K.J.Turowski,Kraków 1857;Poznań 1869;Tarnów 1880;Warszawa 1900;oprac.M.Janik,Brody 1903,Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy,t.16;także wyd.2 Brody 1904;oprac.I.Chrzanowski,Warszawa 1903,Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich,zeszyt 36;także wyd.2 Warszawa 1912;Warszawa 1904;Warszawa 1907;Warszawa 1907;Złoczów(1920),Biblioteka Powszechna nr 1001/1006;oprac.S.Kot,Kraków 1925,Biblioteczka Uniwersytetów Ludowych i Młodzieży Szkolnej nr 52;fragm.kazania wtórego i ósmego przedr.W.Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku,Lwów 1928;także wyd.2 Warszawa 1955;Kraków 1947,Biblioteka Arcydzieł Literatury Polskiej nr 2;„Wtóre kazania sejmowe”(Szkocja 1945-1948),Wydawnictwo Literackie Oddziału Opieki nad Żołnierzem Dowództwa I Korpusu nr 70;przekł.francuski:A.Berga pt.Les Sermons politiques,Paryż 1916;przekł.niemiecki:trzeciego kazania:R.Loewenfeld pt.Peter Skarga’s dritte Reichstagspredigt;w dziele K.Albertiego Die Schule des Redners,Lipsk 1890,s.170-186
10. Synod brzeski,Kraków 1597,drukarnia A.Piotrkowczyk(2 odbicia);wyd.następne:w tomie Kazania o siedmi sakramentach,Kraków 1600;także Kraków 1618;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;Poznań 1874;wyd.P.Hiltebrandt Russkaja istoriczeskaja bibliotieka,t.7(1882);Kraków 1885;Russkaja istoriczeskaja bibliotieka,t.19(1903)razem z przekładem na jęz.białoruski;przekł.białoruski:pt.Opisanie i oborona sobora ruskogo berestejskogo,Wilno 1597(przedłożył najprawdopodobniej H.Pociej)
11. Kazania o siedmi sakramentach,Kraków 1600,drukarnia A.Piotrkowczyk(z Kazaniami sejmowymi i Synodem brzeskim);wyd.następne:Kraków 1609;Kraków 1618(z Kazaniami sejmowymi);Wilno 1737;Kraków 1833;Kraków 1871;Kraków 1891;Kraków 1900
12. Dziękowanie kościelne za zwycięstwo multańskie(Kraków)1600;wyd.następne:Kraków 1615;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;przekł.łaciński:pt.Gratiae Deo actae ab ecclesia pro victoria ex Michaele Multano parta,Kraków 1601(2 odbicia).
13. Wsiadane na wojnę.Kazanie,gdy niezwyciężony i Bogu miły król polski i szwedzki,Zygmunt III...na konia swego do Inflant z wojskiem wsiadać miał,czynione od X.Piotra Skargi Societatis Jesu,kaznodzieje tegoż Króla I.M.w Wilnie...Roku Pańskiego 1601,Kraków 1602,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738
14. Roczne dzieje kościelne...wybrane z rocznych dziejów Cesara Baroniusza,kardynała...nazywanych Annales Ecclesiastici,Kraków 1603(przekład),w zbiorach Opolskiej Biblioteki Cyfrowej;wyd.następne:Kraków 1607;fragmenty pt.Pierwsze 354 lata historyi kościoła świętego wyjęte z„Rocznych dziejów kościelnych”zebrane przez P.Skargę,Poznań 1889(przeróbka pierwszych 10 tomów C.Baroniusza;ostatnie 2 dodał Skarga do wyd.1607);przekł.rosyjski bezimienny pt.Diejanija cerkownyja i grażdanskija...Soczynienija Baronija,cz.1-2,powst.1678,wyd.Moskwa 1719
15. Zawstydzenie arianów,Kraków 1604,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne:Kraków 1608;Kraków 1610;Wilno 1738
16. Pokłon Panu Bogu zastępów za zwycięstwo inflantskie nad Carolusem,książęciem sudermańskim.Kraków 1605,drukarnia A.Piotrkowczyk(razem z Dziękowaniem kościelnym za zwycięstwo multańskie);wyd.następne:Wilno 1605;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738
17. Na artykuł o jezuitach Zjazdu sędomierskiego...odpowiedź,Kraków 1606,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne:Wilno(1606);Kraków 1606;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;w książce Obrona jezuitów,Warszawa 1814;z uwzględnieniem wersji 1. i 3.wydania, J.Czubek Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608,t.3,Kraków 1918
18. Żołnierskie nabożeństwo,Kraków 1606,drukarnia J.Siebeneicher;wyd.następne:w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;Kraków 1618;pt.Żołnierz chrześcijański,Poznań 1677;Oliwa 1688;Wilno 1738;Wilno 1748;Wilno 1759;pt.Żołnierskie nauki i nabożeństwo,Łowicz 1763;pt.Żołnierz chrześcijański,Sandomierz 1789;przekł.czeski pt.Pobožný soldát,Praga 1634
19. Wsiadanie na rokosz P.Uporskiego,któremu odradza P.Rozumowski...złożone 20 Aprilis a.1607,z rękopisu wyd.J.Czubek Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608,t.2,Kraków 1918
20. Otóż tobie rokosz,powst.1606,wyd.J.Czubek Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608,t.2,Kraków 1918
21. Próba Zakonu Societatis Jesu,Kraków 1607,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne: w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;w książce Obrona jezuitów,Warszawa 1814
22. Discurs na Confoederacją,Kraków 1607(2 wyd.wydanie z roku 1572 nie istnieje);wyd.następne:Kraków 1615;w tomie Kazania przygodne,Kraków 1610;także Wilno 1738;wyd.J.J.Załuski Dwa miecze katolickiej...odsieczy,Warszawa 1731(przeróbka Procesu konfederacjej...skierowana przeciw konfederacji warszawskiej roku 1573;por.Proces konfederaciej;J.Wielewicki odmawia bezpośredniego autorstwa Skardze)
23. Wtore zawstydzenie arianow,przeciw...Jaroszowi Moskorzewskiemu z Moskorzowa,Kraków 1608,drukarnia A.Piotrkowczyk
24. Areopagus.To jest wykład słow.ś.Pawła Apostoła...(wygłoszony jako kazania w Krakowie w 1608),wyd.Kraków 1609,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne:Połock 1803;Kraków 1841
25. Kazania przygodne(wybór kazań maryjnych),Kraków 1610,drukarnia A.Piotrkowczyk(razem z poz.1-2,5,7,9-10,12-13,16-18,21-22);wyd.następne:Wilno 1738(razem z poz.1-2,5,7,9-10,12-13,16-18,21-22)
26. Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i W.Księstwa Litewskiego,Kraków 1610,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne:pt.Skarga wzbudzony,wzywający do pokuty,Wilno(1618);także Kraków 1620;Warszawa 1688;Wilno 1715;Wilno 1793;Kraków 1832;Lipsk 1843;Kraków 1857;Paryż 1866;Lwów 1878;Warszawa 1900;Warszawa 1924
27. Na threny i lament Theophila Orthologa,Kraków 1610,drukarnia A.Piotrkowczyk(odpowiedź na M.Smotryckiego Threnos to jest lament,Wilno 1610)
28. Wzywanie do jednej zbawiennej wiary,Wilno 1611,drukarnia J.Karcan;wyd.następne:Kraków 1835
29. Na moskiewskie zwycięstwo kazanie...czynione w Wilnie...1611,Kraków 1611,drukarnia A.Piotrkowczyk;wyd.następne:Kraków 1835(wg F.Birkowskiego Skarga zmarł kończąc pisanie traktatu O cnotach chrześcijanskich)

• Artes duodecim sacramentariorum,Wilno 1582

Wydania zbiorowe

1. Kazania przygodne i pisma różne,t.1-5,Połock 1808-1809
2. Kazania sejmowe i różnej materyi mowy,poszyty 1-10,Kraków 1831-1841
3. Pisma wszystkie,t.1-4,Warszawa 1923-1926
4. Dzieła polskie,cz.2,Kraków 1938(wyszła tylko cz.2,zawartość);
   

Listy i materiały

1. Listy i inne pisma z lat 1566-1610,m.in.do i od:Stefana Batorego,A.Bolognettiego,F.Borgiasza,A.Caligariego,S.Hozjusza,S.Karnkowskiego,M.Kromera,M.Laterny,E.Mercuriano,Jana de Polanco,A.Possewina,M.K.Radziwiłła,H.Rozrażewskiego,J.Zamoyskiego;z autografów wyd.J.Sygański,Kraków 1912;pojedyncze listy polskie z red.J.Sygańskiego ogłosił pt.„z nieznanych listów Skargi”,Przegląd Powszechny 1912,t.1
2. Do Anny Tomaszewiczowej,dat.1566,wyd.W.Łoziński Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII w.Lwów 1892
3. Do M.Kromera,dat.z Krakowa 15 listopada 1568,z Rzymu 26 lutego 1569;z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej ogł.A.Suszko„Epizod z żytia Petra Skargi”,Zapysky Nauk.Tow.im.Szewczenka 1904,t.55(z podobizną autografu)
4. Do J.Chodkiewicza,dat.w Wilnie 14 lipca 1576,ogł.K.Tyszkowski„Skarga a Chodkiewicze.Przyczynek biograficzny”,Pamiętniki Literackie,rocznik 22/23(1925/1926)
5. Do M.Kromera,dat.z Rygi 21 maja 1582;do Jana Stefanowskiego,dat.z Rygi 3 lipca 1582;ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900
6. Do kardynała Jerzego Radziwiłła,dat.z Krakowa 13 stycznia 1588;do Jana Zamoyskiego,dat.z Krakowa z roku 1604;do Karola Chodkiewicza,dat.z Wilna 20 października 1609;ogł.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 dod.Warszawa 1852,s.181-185
7. Do Mikołaja Krzysztofa ks.Radziwiłła,dat.1600;ze zbiorów W.Korotyńskiego;ogł.Kurier Warszawski 1902,nr 303
8. List kardynała Cezarego Baroniusza do Skargi,dat.4 września 1603;ogł.Roczne dzieje kościelne,Kraków 1607

Utwór o autorstwie niepewnym

• Messiasz nowych arianow wedle Alkoranu tureckiego,Kraków 1612,drukarnia A.Piotrkowczyk(wydane pod imieniem Skargi,jest,jak się zdaje,nie jego utworem,lecz prawdopodobnie Marcina Łaszcza).

Bibliografię podaje K.Otwinowski Dzieła X.Piotra Skargi. T.J.Spis bibliograficzny,Kraków 1916.
Kontrowersyjne poglądy Skargi
Jako jezuita,o.Piotr Skarga był wielkim przeciwnikiem na owe czasy liberalnej konfederacji warszawskiej:

Jako ta konfederacyja czyni,jest rzecz przeciw wszystkim prawom Boskim i ludzkim,przeciw dobremu Rzeczypospolitej przeciw sprawiedliwości,przeciw dobrym obyczajom,przeciw samemu przyrodzonemu rozumowi.

Legenda(być może plotka rozpowszechniana przez różnowierczych przeciwników politycznych królewskiego kaznodziei)głosi,że jakkolwiek od przemocy jako sposobu krzewienia wiary odżegnywał się(w przeciwieństwie do m.in.Jakuba Wujka),tak w czasie wygłaszania jednego z kazań miał wykonać ręką ruch sugerujący pożyteczność ścinania heretyków.W swych pismach starał się unikać nawoływania do przemocy wobec różnowierców,co wyróżniało go pośród przedstawicieli polskiej kontrreformacji,ale nie ukrywał swej głębokiej niechęci wobec heretyków.Radykalizm religijny Skargi doprowadził do jego niepopularności wśród mas szlacheckich,w wolności wyznaniowej i prawomocności konfederacji warszawskiej upatrujących jeden z czynników konstytutywnych dla„złotej wolności szlacheckiej”.

Przeciwnik Habsburgów Kaznodzieja był politycznym przeciwnikiem Habsburgów,niechęci do których niejednokrotnie dawał wyraz w swych tekstach publicystycznych.Habsburgowie zaś,konsekwentnie wspierając w dobie reformacji i kontrreformacji Watykan wpływać mogli na decyzje w tej sprawie.W XIX wieku znaczenie negatywne dla procesu kanonizacji mogła mieć patriotyczna działalność Skargi wówczas odczytywana jako prefiguracja tendencji niepodległościowych Polaków,którym ośrodek rzymski był przeciwny.Z kolei XX wiek przyniósł tendencje ekumeniczne,dla których rozwoju niekorzystnym byłoby wyniesienie na ołtarze polemisty tak nietolerancyjnego religijnie według współczesnych nam kryteriów.
Piotr Skarga w kulturze
O.Piotr Skarga jest bohaterem obrazu Jana Matejki Kazanie Skargi.Modelem do postaci Piotra Skargi był Michał Szweycer,powstaniec listopadowy i emigrant.