Położenie
Ćmielów położony jest na skraju Przedgórza Iłżeckiego i Wyżyny Sandomierskiej,około 10 kilometrów na wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego,przy drodze wojewódzkiej nr 755.Miasto leży na trasie zielonego szlaku rowerowego im.Witolda Gombrowicza oraz czerwonego szlaku rowerowego im.Mariana Raciborskiego.Ćmielów usytuowany jest nad rzeką Kamienną,do której uchodzi tutaj rzeka Przepaść.
Historia
Początki osadnictwa na terenie dzisiejszego Ćmielowa datuje się na okres późnego neolitu.Sprzyjały temu urodzajne ziemie lessowe prawobrzeżnej wyżyny i bezpośrednie sąsiedztwo lasów usytuowanych na lewym brzegu rzeki.Według przeprowadzonych badań archeologicznych wynika,iż na Gawrońcu(lokalna nazwa wzgórz położonych na krawędzi doliny rzeki Kamiennej)mieszkali ludzie,którzy zajmowali się między innymi wyrobem narzędzi kamiennych z krzemienia pasiastego wydobywanego w pobliskich Krzemionkach,gdzie znajdowała się duża kopalnia tego surowca.Narzędzia z krzemienia pasiastego wytwarzane na Gawrońcu,eksportowane były na tereny ówczesnej Europy.W pierwszych wiekach naszej ery wzdłuż rzeki Kamiennej przebiegał rzymski szlak handlowy,który prowadził do świętokrzyskich dymarek,gdzie przetapiano rudy żelaza.Z powodu małej ilości źródeł historycznych i archeologicznych,trudno jest dzisiaj zrekonstruować najdawniejsze dzieje Ćmielowa i jego najbliższej okolicy,ale bezspornym faktem jest to,że dogodne warunki przyrodnicze skłaniały ludzi do osiedlania się w dolinie rzeki Kamiennej.Obok rolnictwa i wyrobu narzędzi krzemiennych,od najdawniejszych lat zajmowano się tu garncarstwem,a to dzięki pokładom gliny oraz lessu nadających się do wykonywania tego rzemiosła.Pierwsze historyczne wzmianki o Ćmielowie pochodzą z XIV wieku.W 1388 bracia Marcin i Mikołaj z Baruchowa,herbu Doliwa,sprzedali zamek i wieś Gniewoszowi z Dalewic a ten przekazał całe dobra ćmielowskie swojemu synowi,który tak jak ojciec nosił imię Gniewosz.W 1425 roku Ćmielów zakupił Jan z Podlodowa,herbu Janina.Wartym wspomnienia jest,że w tym czasie obok położonej pod zamkiem wsi Ćmielów,istniała również wieś Szydłów,znajdująca się na miejscu obecnego kościoła parafialnego.Koniec XV wieku to początek świetności wsi a następnie miasta Ćmielów,które stało się własnością rodu Szydłowieckich.Córka Stanisława Szydłowieckiego,Katarzyna poprzez małżeństwo ze Stanisławem z Grocholic herbu Syrokomla w 1473 roku zwróciła uwagę swojej rodziny na włości położone w dolinie rzeki Kamiennej.Na początku XVI wieku podskarbi wielki koronny Jakub Szydłowiecki,brat Katarzyny rozpoczął akcję wykupu dóbr leżących nad Kamienną nabywając także włości ćmielowskie.Kolejnym krokiem Szydłowieckiego była rozbudowa istniejącego tam zamku oraz założenie na gruntach wsi Ćmielów i Szydłów miasta.Prawa miejskie nadane zostały Ćmielowowi na mocy przywileju lokacyjnego z 19 maja 1505 roku,wydanego w Radomiu przez króla Aleksandra Jagiellończyka.Po śmieci Jakuba Szydłowieckiego w 1509 roku,Ćmielów przeszedł chwilowo w ręce przyrodniego brata Jakuba Mikołaja a następnie Krzysztofa Szydłowieckiego,kanclerza wielkiego koronnego właściciela pobliskiego Opatowa.To właśnie za rządów tego człowieka Ćmielów stał się prężnym miastem ze piękną rezydencją magnacką na europejskim poziomie powstałą z rozbudowania miejscowego zamku w latach 1519-1531.Po śmierci kanclerza,która nastąpiła w 1532 roku,dobra ćmielowskie odziedziczyła jego żona,Zofia z Targowiska,a po niej jej wnukowie.W wyniku podziałów majątkowych,spory rodzinne o miasto,zamek i inne włości między Tarnowskimi,Radziwiłłami a później Zborowskimi trwały kilkadziesiąt lat i dziś trudno precyzyjnie ustalić jak przebiegało dziedziczenie.Sytuacja własnościowa ustabilizowała się dopiero w 1606 roku,kiedy dobrami ćmielowskie przeszły w ręce Janusza Ostrogskiego.Przez cały niemal XVII wiek,dziedziczyli jego potomkowie,a później spokrewnieni z nimi Zasławscy.Kres świetności Ćmielowa położył Potop szwedzki w czasie którego miejscowy zamek był przez jakiś czas rezydencją księcia siedmiogrodzkiego.12 kwietnia 1657 roku doszło pod Ćmielowem do spotkania armii Jerzego II Rakoczego oraz Karola X Gustawa.Połączone wojska rozpoczęły trzecią fazę"Potopu".Żołnierze nie oszczędzili również miasta i warowni paląc je oraz mordując znajdujące się tam rodziny szlacheckie,które w Ćmielowie schroniły się szukając azylu.W 1709 roku Ćmielów przeszedł w ręce Aleksandra Dominika Lubomirskiego a w 1753 roku stał się własnością kanclerza wielkiego koronnego hrabiego Jana Małachowskiego.Kolejnym sukcesorem miasta i należących do niego dóbr został Jacek Małachowski,a po jego śmierci majątek dziedziczył syn Jan a następnie jego siostra Franciszka,która w 1828 roku,przekazała Ćmielów swoim dzieciom Kazimierzowi i Annie.Ci zaś w dwa lata później sprzedali miasto Teresie del Campo Scypionowa i jej szwagrowi Wojciechowi Pusłowskiemu.W 1845 roku hrabina stała się wyłączną właścicielką dóbr,a po jej śmierci w 1848 roku majątek odziedziczyła córka Maria.Następnie Ćmielów otrzymali w spadku jej synowie.W 1896 roku ćmielowskie włości należały do księcia Aleksandra Druckiego Lubeckiego.W XVIII wieku Ćmielów stał się ośrodkiem garncarstwa.W 1750 roku król August III Sas wydał miejscowym garncarzom przywilej sprzedaży swoich wyrobów na terenie całego kraju.Uprawnienie to w 1768 roku potwierdził król Stanisław August Poniatowski.Natomiast w 1804 lub według innych źródeł 1809 roku hrabia Jacek Małachowski założył tutaj fabrykę fajansu i porcelany.Podczas powstania styczniowego,przywódcą ruchu w tej okolicy,był miejscowy proboszcz ks.Kacper Kotkowski.W Ćmielowie przebywał krótko jeden z przywódców powstania Marian Langiewicz.Po powstaniu,w 1869 roku Ćmielów utracił prawa miejskie.W 1915 miasteczko zostało połączone linią kolejową z Ostrowcem Świętokrzyskim i Sandomierzem.W czasie okupacji niemieckiej istniało tutaj getto w którym przetrzymywanych było około 2 tysięcy Żydów.31 grudnia 1959 do Ćmielowa włączono wsie Przepaść i Skała oraz kolonię Wióry-Przepaść.W 1962 roku Ćmielów odzyskał prawa miejskie.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.tarnobrzeskiego.
Zabytki
- Ruiny zamku nad Kamienną.
- Kościół parafialny pw.Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,wybudowany na początku XIV wieku w stylu późnogotyckim,przebudowany w XVIII wieku w stylu barokowym,wyposażenie barokowe i rokokowe
- Figura świętego Floriana z 1704 roku na rynku,ufundowana przez małżeństwo Gajewskich.Odnowiona przez Bartłomieja i Małgorzatę Myśliwskich 4 maja 1906 roku.Najnowsza renowacja przeprowadzona została w 2011 roku.
- Kapliczka przy ulicy Zamkowej z połowy XIX wieku.Wg miejscowej tradycji,pod kapliczką pochowany jest powstaniec kościuszkowski,zabity przez żołnierzy rosyjskich.W okresie powstania styczniowego dawała ona schronienie powstańcom,natomiast w czasie rewolucji 1905 roku,była wykorzystywana przez bojowników PPS,którzy wykopali pod nią kryjówkę do której wchodziło się przez odsunięcie płyt w posadzce.Oprócz przechowywanej tam broni,służyła za sypialnię.
- Kapliczka z rzeźbą św.Jana Nepomucena na ulicy Opatowskiej(droga do Krzczonowic),odnowiona w 2008 roku po dokonanej kilka lat wcześniej dewastacji przez chuliganów
- Kaplica cmentarna Długoszewskich znajdująca się na cmentarzu parafialnym przy ulicy Zacisznej.Na zachodniej ścianie kaplicy znajduje się Krzyż Pamięci Narodowej u stóp którego umieszczono porcelanowe tabliczki z nazwiskami poległych żołnierzy Armii Krajowej a także Mariana Raciborskiego i ks.Kacpra Kotkowskiego.
- Pomnik Bojowników o Niepodległość w formie kolumny znajduje się na ćmielowskim rynku.Wykonany został z bloków kamiennych.Odsłonięty w dwudziestą rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę,11 listopada 1938 roku.Obecnie jedno z głównych miejsc(zaraz po kościele parafialnym),gdzie odbywają się gminne uroczystości państwowe.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz