Brok

Miasto w województwie mazowieckim,w powiecie ostrowskim.Jest to siedziba gminy Brok położoną nad rzekami Bug i Brok.Był miastem duchownym.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.ostrołęckiego.Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 1882 mieszkańców.

Historia
Pierwsza wzmianka o Broku pojawia się w 1203.We wczesnym średniowieczu powstała tu osada,na szlaku handlowym łączącym Pomorze z Rusią Kijowską.Osada uzyskała prawa miejskie z nadania biskupa płockiego w 1501 r.z woli biskupa Wincentego Przerębskiego.Wiek XVI i XVII,aż do 1657 roku podczas potopu szwedzkiego,to okres wyjątkowo pomyślnego rozwoju miasta.W 1578 r.w ponad 450 domach,w większości murowanych zamieszkiwało około 2700 osób,a ponadto odnotowano 2 piece hutnicze,obecność rzemieślników,rybaków,kupców itp.Brok był ważnym portem spełniającym wówczas istotne funkcje komunikacyjne Bugu,centrum tzw.„Klucza złotoryjskiego”,ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym,miejscem urzędowania Zgromadzenia Bartników Starosty Bartnego,których„obowiązkiem było zawiadywanie barciami całej puszczy biskupiej”.Rozwój Broku trwał aż do najazdu szwedzkiego.Miejscowość była ulubionym miejscem wypoczynku pasterzy diecezji płockiej,którzy wznieśli przy ujściu Turki do Bugu okazały pałac spełniający funkcję letniej rezydencji.W 1854 roku Brok liczył 175 domów.Miasto zamieszkiwało wówczas 1755 osób,w tym 1068(60,9%)chrześcijan i 687 Żydów(39,1%).W połowie XIX wieku prof.Wojciech Bogumił Jastrzębowski stworzył w pobliskim Feliksowie Zakład Leśno-Praktyczny ze szkołą leśników i leśnym gospodarstwem doświadczalnym.Jednym z uczniów szkoły był Ludomir Benedyktowicz(ur.5 sierpnia 1844 we wsi szlacheckiej Świniary,zm.14 grudnia 1926 we Lwowie)leśnik,polski malarz,uczestnik powstania styczniowego.W okresie II Rzeczypospolitej Brok odzyskał prawa miejskie utracone po powstaniu styczniowym.Mieszkańcy podjęli szereg działań mających na celu podniesienie rangi i znaczenia miejscowości.W 1935 roku powstało Towarzystwo Przyjaciół Broku,którego działacze wysunęli program rozwoju Broku jako miejscowości letniskowej.Powstały liczne pensjonaty,kwatery prywatne,ratusz,szkoła,przystań wodna,kilka zakładów drobnego przemysłu,sieć elektryczna.Brok stał się znanym i popularnym wśród mieszkańców Warszawy letniskiem.Kwitnęło życie kulturalne miejscowości:działały amatorskie zespoły artystyczne,teatralne,chór,orkiestra dęta Ochotniczej Straży Pożarnej.W latach 30.XX wieku w Broku mieszkał wraz z rodziną Tomasz Janiszewski(ur.21 maja 1867 w Warszawie,zm.23 lipca 1939 w Broku)polski lekarz,docent higieny społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego,profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego.Od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie Ignacego Jana Paderewskiego.Po zakończeniu II wojny światowej zniszczony w 80% Brok dźwigał się do życia przez długi czas.Dopiero w końcu lat 50.zaczął się szybszy rozwój,związany z budową na terenie miejscowości ośrodków wypoczynkowych przez zakłady pracy oraz ożywionym ruchem turystyczno-wypoczynkowym.Ogólnokrajowy kryzys społeczno-gospodarczy,który wystąpił w końcu lat 80.dotknął w szczególny sposób Brok.Zakłady pracy zmuszone były do likwidacji ośrodków wypoczynkowych,a co za tym idzie zaczęło powoli zamierać życie turystyczne na terenie miejscowości.
Zabytki

• Kościół gotycko-renesansowy z lat 1542-1560 roku projektu Jana Baptysty Wenecjanina.Kościół jest siedzibą parafii św.Andrzeja Apostoła.W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej,diecezji łomżyńskiej,dekanatu Ostrów Mazowiecka Chrystusa Dobrego Pasterza.
• Zamek biskupów płockich(w ruinie)Biskup płocki Henryk Firlej w 1607 roku przy ujściu rzeczki Turki do Bugu rozpoczął budowę letniego pałacu z cechami obronnymi.Przebywali w nim poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski,pisarz Stanisław Łubieński,a nauki pobierał w młodości Michał Korybut Wiśniowiecki.W czasie Potopu szwedzkiego zamek został zniszczony w 1657 roku.Odbudował go w 1716 roku biskup Ludwik Załuski.W 1822 roku pałac został odebrany władzom kościelnym,a w 1831 roku spłonął,a na pocz.XX wieku został częściowo rozebrany przez okolicznych chłopów,w związku z czym do dzisiaj zachowały się tylko pozostałości wieży i fundamenty.W kościele znajduje się marmurowa tablica z 1716 r.która była umieszczona nad wejściem do pałacu,z napisem:„Ante istas fores l Quisquis antea fores/Yidisses interfavillas/hoc palatium,civitatem et villas”
• Cmentarz żydowski z końca XVIII wieku
• Ratusz zbudowany w 1 poł.XIX wieku w stylu klasycystycznym i przebudowany w 1929 roku.
• domy z XIX wieku przy Placu Kościelnym(nr 5,nr 11)

Miejsca pamięci
Cmentarz przy Przysiece

Na trasie Brok Poręba znajduje się odrestaurowany w roku 2008 tzw.cmentarzyk przy przesiece.W zbiorowej mogile spoczywają szczątki żołnierzy różnych narodowości poległych w latach 1914-1918.W 2010 r.w ramach programu„Katyń ocalić od zapomnienia”na terenie cmentarza została odsłonięta tablica poświęcona pamięci leśników:por.Juliana Doboszyńskiego,por.Stefana Kowalewskiego,por.Witolda Mackiewicza oraz por.Stanisława Podgórskiego zamordowanych przez NKWD w Charkowie i Katyniu w 1940 roku.Dla uczczenia ich pamięci posadzono również cztery dęby.
Kurhan grzebalny

Kurhan grzebalny zwany dawniej żydowską górką położony jest obok cmentarza żydowskiego.Kiedyś kurhan był znacznie wyższy i znajdował się na nim drewniany tzw.„krzyż choleryczny”.Pochowano w nim około 1500 zmarłych podczas epidemii dżumy(według starszych okolicznych mieszkańców byli to zmarli na cholerę)na przełomie XVII i XVIII wieku.Obecnie na kurhanie ustawione jest pięć krzyży a przed nim umieszczono tablicę pamiątkową.
Transport
W mieście krzyżuje się droga krajowa nr 50 oraz droga wojewódzka nr 694.Przez miasto przepływa rzeka Bug.Najbliższa stacja PKP znajduje się w Małkini Górnej.