Nazwa
Nazwę miejscowości w zlatynizowanych staropolskich formach Zywyecz oraz Antiqua Zywyecz wymienia w latach(1470-1480)Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.Długosz w dziele tym wymienia również jako osobne miejscowości dzisiejsze dzielnice Żywca,które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto:Zabłocie jako Zablocze oraz Moszczanicę jako Mosczennycza.Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od rzeczownika„żywiec”,staropolskiego określenia żywego inwentarza,co ilustruje głowa tura w herbie.Nawiązuje do powszechnej w Żywcu niegdyś hodowli bydła,owiec i trzody chlewnej oraz ich uboju.Kolejna wersja podaje ten sam źródłosłów ale trochę inaczej go tłumaczy.Wskazuje bowiem,że nazwa miasta wywodzi się od wypasania inwentarza gospodarskiego na żołędziach w pobliskich lasach oraz żywienia ich tym sposobem.Na mapie z 1603 roku autorstwa Abrahama Orteliusa miasto nazwane jest Ziwiecz.Istnieje również lokalna legenda,która głosi,że nazwa miejscowości wywodzi się od imienia słowiańskiej bogini pogańskiej z głową tura Żywii.Cytuje ją Jan Nepomucen Gątkowski w swojej książce"Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego"wydanej we Lwowie w 1867 roku.Podaje,że nazwa pochodzi"(...)od wyrazu Żywie(Szywa)bożyszcza pogańskiego z głową tura czyli woła,jaka jest w herbie miasta.Mieszkaniec bowiem jeden z tej okolicy był tak silny,iż złapawszy tura przebił mu nozdrze gałęzią i przyprowadził go jak cielę na pierścionku do gminy".Legenda ta istnieje również w wersji niemitologicznej podając,że pod miastem złapano żywcem żubra i ofiarowano go księciu oświęcimskiemu,który w zamian nadał miastu herb z głową żubra na niebieskim polu.
Położenie
Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 50,54 km².Miasto stanowi 4,9% powierzchni powiatu żywieckiego.Według danych z roku 2002 Żywiec ma obszar 50,57 km²,w tym:użytki rolne 45%,użytki leśne 17%.Żywiec leży w południowej Polsce,w województwie śląskim,w głębokim obniżeniu śródgórskim Kotlinie Żywieckiej,nad łączącymi się w pobliżu centrum miasta rzekami Sołą i Koszarawą.Miasto graniczy z gminami:Czernichów,Gilowice,Lipowa,Łękawica,Łodygowice,Radziechowy-Wieprz,Świnna.W latach 1945-1974 miasto administracyjnie należało do województwa krakowskiego.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.Miasto jest głównym ośrodkiem miejskim regionu kulturowego Żywiecczyzna.
Warunki naturalne
Centrum znajduje się na wysokości około 345–350 m n.p.m.Najniżej położonymi terenami są okolice zajezdni MZK ok.340 m n.p.m.(poniżej maksymalnego poziomu Jeziora Żywieckiego),a najwyżej północno-wschodnie krańce,w rejonie Jaworzyny w Beskidzie Małym ok.830 m n.p.m.Najbardziej wyróżniające się szczyty górskie widoczne z okolic miasta to pobliski Grojec(612 m n.p.m.)Łyska(614 m n.p.m.)Pilsko(1557 m n.p.m.)Babia Góra(1725 m n.p.m.)Lipowska(1324 m n.p.m.)Wielka Rycerzowa(1226 m n.p.m.)Romanka(1365 m n.p.m.)Wielka Racza(1236 m n.p.m.)oraz Skrzyczne(1257 m n.p.m.)Do 1940 r.miejscem o najniższej zarejestrowanej temperaturze –40,6 stopni Celsjusza był Żywiec.Taka temperatura wystąpiła w 1929 r.Stracił to miano w 1940 r.na rzecz Siedlec,gdzie zarejestrowano temperaturę –41 stopni Celsjusza.
Przyroda
Do obiektów przyrodniczych należą:
- północno-zachodnie fragmenty Grojca stanowiska bardzo rzadkich i ginących gatunków roślin,np.obuwik pospolity najbardziej okazały przedstawiciel rodzimych storczykowatych,tojad lisi roślina znana w Polsce tylko z kilku stanowisk
- torfowisko wysokie na zachodnich zboczach Grojca,ze stanowiskiem owadożernej rosiczki okrągłolistnej
- rezerwat przyrody„Grapa”,chroniący zachowane na stromych zboczach fragmenty lasów grądowych o charakterze naturalnym
- park zamkowy z licznymi okazami sędziwych,rodzimych i egzotycznych drzew,w tym wielu o randze pomników przyrody
Miasto dzieli się na 8 dzielnic:
- Kocurów-Koleby
- Moszczanica
- Oczków
- Podlesie
- Rędzina
- Sporysz
- Śródmieście
- Zabłocie
Dane Urzędu Statystycznego w Katowicach z listopada 2007 roku:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 32242 100 16735 51,9 15507 48,1Gęstość zaludnienia[mieszk./km²] 637,57 330,9 306,6
Historia
Średniowiecze
Kolebka Żywca to wzgórze Grojec(612 m n.p.m.)które zostało zasiedlone w czasach starożytnych przez Celtów.Istniała na nim wczesnośredniowieczna warownia.Na początku XV wieku została ona przekształcona w zameczek myśliwski rozbójniczej rodziny Skrzyńskich herbu Łabędź.W 1462 r.zameczek został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka.Historycznie miejscowość jest częścią Księstwa oświęcimskiego.Żywiec powstał na przełomie XIII i XIV wieku.Najstarsze wzmianki związane są z miejscową parafią katolicką.Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1308 r.Po raz kolejny wzmiankowana została w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 r.pod nazwą Zivicz.Ówczesny Żywiec,będący częścią najpierw księstwa cieszyńskiego,a od od 1315/1316 r.księstwa oświęcimskiego,znajdował się w nieco innym miejscu na terenie późniejszej wioski Stary Żywiec,zalanej w roku 1966 wodami Jeziora Żywieckiego.W 1327 r.książę Jan I Scholastyk oddał księstwo oświęcimskie w lenno Królestwu Czech,a w towarzyszącym dokumencie z dnia 24 lutego wymieniono również miasteczko(oppidum)Żywiec(Zipscha).W 1448 r.w związku z częstymi powodziami,miasto lokowano ponownie na wyżej położonym miejscu,u ujścia Koszarawy do Soły,gdzie obecnie znajduje się jego historyczne centrum.W 1457 r.śląskie księstwo oświęcimskie zostało sprzedane polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi,tracąc swoją niezależność i stając się integralną częścią Polski.Zamek w Żywcu,należący do książąt oświęcimskich,stał się własnością polskiego króla.Odtąd do czasów rozbiorów Żywiec należał do powiatu śląskiego.
Panowanie Komorowskich:1467–1624
W 1467 r.Kazimierz Jagiellończyk nadał dobra żywieckie zwane odtąd Państwem Żywieckim w dziedziczne władanie rodowi Komorowskich herbu Korczak.Była to nagroda za pomoc w ukróceniu rozbójniczej działalności Skrzyńskich i wsparcie w wyprawie króla na Węgry.Piotr Komorowski,pierwszy właściciel Państwa,wkrótce zmienił orientację polityczną i poparł króla Węgier,Macieja Korwina,który sprzymierzył się z zakonem krzyżackim przeciw Polsce.W 1477 r.Kazimierz Jagiellończyk podjął przeciwko Komorowskim akcję zbrojną zakończoną m.in.zniszczeniem zamku w Żywcu.Udało im się jednak uzyskać królewskie przebaczenie i mogli dalej panować na Żywiecczyźnie.W 1512 r.Zygmunt I Stary uwolnił miasto od czopowego,a w 1518 r.nadał mu przywileje organizowania dwóch jarmarków na święto trzech króli oraz na św.Wawrzyńca.W 1447 roku w miejscowości miał miejsce pożar,a drewniana zabudowa została w znacznej części spalona wraz z drewnianym kościołem.W latach 1515-1542 zbudowano w mieście murowany kościół parafialny w Żywcu,którego uposażenie ze środków Jana Komorowskiego zatwierdził w 1550 r.król polski Zygmunt August.W 1542 roku w mieście powstał także pierwszy szpital zorganizowany w domu darowanym miastu na ten cel przez mieszczanina Marcina Halamę,który finansowali później z własnych środków Jan Spytek oraz Wawrzyniec Komorowski.W 1537 r.Komorowscy nadali miastu prawo wyrabiania słodu na piwo oraz wódkę wraz z prawem wyszynku,a w 1548 r.powstał pierwszy miejski browar.W 1558 roku Jan Komorowski ufundował szkołę,którą podpalił w 1676 roku"złośliwy uczeń Kazimierz Świerczkiewicz z Rybarzowic"odbudowaną później przez jego ojca.Od 1564 roku Żywiec wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim leżał w granicach Korony Królestwa Polskiego,znajdował się w województwie krakowskim w powiecie śląskim.Po unii lubelskiej w 1569 r.księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczpospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772 r.Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim i leżała w granicach Austrii,wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii.W 1579 roku król polski Stefan Batory ustanowił w Żywcu jarmarki w ostatnią niedzielę przed zielonymi świątkami oraz targi,które odbywały się w każdą sobotę.Wydał także przywilej zezwalający miastu ustanowienie składów towarów głównie ołowiu,miedzi oraz soli z żup krakowskich jakie szły drogą handlową z Polski,Węgier na Śląsk i odwrotnie.W 1588 r.Krzysztof Komorowski nadał ustawę cechowi kowalskiemu w Żywcu.Komorowscy władali Państwem Żywieckim jako niepodzielnymi dobrami do roku 1608,kiedy zostało podzielone między synów Krzysztofa Komorowskiego na trzy części:suskie,ślemieńskie i największe żywieckie.Właściciel tego ostatniego,Mikołaj Komorowski,okazał się utracjuszem i z powodu problemów finansowych najpierw w 1618 r.sprzedał dobra łodygowickie,a w 1624 r.kiedy okazał się zupełnym bankrutem wystawił całość na sprzedaż.
Panowanie Wazów:1624-1678
Wystawione w 1624 r.na sprzedaż Państwo Żywieckie kupiła za 600000 złotych Konstancja Habsburżanka,żona polskiego króla Zygmunta III Wazy.Królowa Konstancja zasłynęła tym,że w 1626 r.wydała zakaz osiedlania się w granicach Żywca Żydów.Nigdy nie zniesiony i przestrzegany nawet dwa czy trzy wieki później spowodował,że w obrębie miasta nie zamieszkała ani jedna żydowska rodzina.W przeciwieństwie do okolicznych wiosek(a dziś dzielnic)Sporysza,Ispa czy Zabłocia.Po śmierci Konstancji w 1631 r.Państwo Żywieckie odziedziczyli jej synowie,Jan II Kazimierz Waza i Karol Ferdynand Waza.W okresie potopu szwedzkiego Żywiec znalazł się na linii frontu.Posłowie szwedzcy zażądali hołdu i wysokich kontrybucji,grożąc w przeciwnym razie spaleniem miasta.Szlachta wraz z mieszczaństwem i góralami postanowiła nie dopuścić do wkroczenia wojsk szwedzkich.W dolinie Soły w Międzybrodziu i w Bramie Wilkowickiej utworzono fortyfikacje.8 marca 1656 r.w Mikuszowicach Krakowskich miała miejsce wielka polsko-szwedzka bitwa zakończona zwycięstwem Szwedów.Miasto zostało zdobyte,splądrowane i w znacznym stopniu zniszczone.
Panowanie Wielopolskich:1678-1838
W 1678 r.Państwo Żywieckie kupił też za 600000 złotych od Wawrzyńca Wodzickiego,dzierżawiącego dobra Wazów po śmierci Jana Kazimierza w 1672 r.kanclerz wielki koronny Jan Wielopolski herbu Starykoń.Panowanie Wielopolskich obejmujące cały wiek XVIII nie zostało zapamiętane zbyt dobrze.Był to czas gospodarczej stagnacji i pogarszania się sytuacji chłopstwa.Państwo Żywieckie dwukrotnie uległo uszczupleniu w wyniku podziałów spadkowych.W połowie XVIII wieku składało się z miasta Żywca i sześciu kluczy:sporyskiego,jeleśniańskiego,wieprzskiego,starożywieckiego,lipowskiego i węgierskogórskiego.Na plus można Wielopolskim zaliczyć dbałość o żywiecki zamek.Rozbudowali go oni w stylu barokowym i założyli 25-hektarowy park zamkowy.W 1772 r.w wyniku I rozbioru Polski,cały obszar Państwa Żywieckiego,znalazł się w granicach Austrii,wchodząc w skład kraju koronnego Galicja i Lodomeria.Postacią XVII- i XVIII-wiecznego Żywca był żyjący w latach 1658–1729 Andrzej Komoniecki przez czterdzieści lat pełniący funkcję wójta.Stworzył on monumentalną kronikę miejską,„Chronografia albo Dziejopis Żywiecki”,w której szczegółowo opisał dzieje miasta i regionu od 1400 do 1729 r.„Dziejopis”jest głównym źródłem historycznym dot.czasów średniowiecznych i nowożytnych.Jego rękopis znajduje się w Muzeum Miejskim,trzykrotnie w 1938,1987 i 2005 r.został też wydany drukiem.
Panowanie Habsburgów:1838-1944
W 1838 r.nie mogący zapanować nad ubożeniem majątku Adam Wielopolski wystawił Państwo Żywieckie na sprzedaż.Kupił je książę cieszyński,arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg i włączył w skład Komory Cieszyńskiej.Przedsiębiorczość cieszyńskich Habsburgów,którzy tworzyli wiele zarządzanych przez Komorę zakładów przemysłowych i rozwijali gospodarkę leśną,spowodowała,że Księstwo Cieszyńskie wraz z Państwem Żywieckim należało do najbardziej dochodowych majątków szlacheckich w Austrii.XIX wiek to okres szybkiej industrializacji okolic Żywca.W samym mieście żadne większe zakłady nie powstały centrum przemysłowym regionu były wsie,dzisiejsze dzielnice,Zabłocie i Sporysz.W 1856 r.z inicjatywy Albrechta Fryderyka Habsburga na południowych krańcach Zabłocia powstał Browar Arcyksiążęcy wizytówka miasta i obecnie drugi co do wielkości producent piwa w Polsce.Inne wielkie zakłady tamtych czasów to założona w 1837 r.w Sporyszu Huta Fryderyka przekształcona w 1910 r.we fabrykę śrub(obecnie Żywiecka Fabryka Śrub"Śrubena"),założona w 1885 r.w Zabłociu Fabryka Wyrobu Masy z Drzewa na Papier(dziś Fabryka Papieru„Solali”),założona w Zabłociu w 1902 r.Fabryka Maszyn braci Wróblów(obecnie Ponar Żywiec) i założona w Zabłociu w 1921 r.Fabryka Skór i Pasów„Siła”(później Południowe Zakłady Przemysłu Skórzanego,upadłość w 1999 r.)W 1878 r.Żywiec uzyskał połączenie kolejowe z Bielskiem i Czechowicami-Dziedzicami poprzez odnogę Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda.W 1884 r.miasto zostało połączone Koleją Transwersalną ze wszystkim ważniejszymi miejscowościami po północnej stronie Karpat.Stację,ze względu na sprzeciw żywieckich radnych,ulokowano w Zabłociu.Był to też czas gwałtownej urbanizacji.Większość zabudowy mieszkalnej centrum pochodzi z II poł.XIX i początku XX wieku.Powstały też liczne gmachy użyteczności publicznej,jak ratusz,Zarząd Dóbr Arcyksiążęcych,c.k.Wyższa Szkoła Realna czy Szkoła Panieńska.Habsburgowie zmienili oblicze zespołu zamkowego przebudowali zamek w stylu neogotyckim,zbudowali neoklasycystyczny pałac zwany Nowym Zamkiem i przekomponowali park w stylu angielskim.W 1867 r.powstał powiat żywiecki,do 1920 r. i w latach 1932-1951 obejmujący również znaczną część ziemi suskiej.W 1895 r.Państwo Żywieckie odziedziczył Karol Stefan Habsburg,który zapoczątkował żywiecką linię Habsburgów.Zaskakująca jest ich przynależność narodowa.Mimo,że Habsburgowie są rodem niemieckim,przedstawiciele linii żywieckiej konsekwentnie deklarowali swoją polskość i prowadzili propolską politykę.Karol Stefan był prezesem Polskiej Akademii Umiejętności,a przed i w czasie I wojny światowej był głównym pretendentem do tronu niepodległego Królestwa Polskiego,które miałoby powstać.Po 1918 r.żywieccy Habsburgowie wystąpili o obywatelstwo polskie,dzięki czemu mogli zachować swoje posiadłości(w 1919 r.trafiły automatycznie pod zarząd państwowy).W okresie międzywojennym część z tych terenów podarowali państwu(np.stoki Babiej Góry,gdzie powstał park narodowy,czy majątek w Lipowej,z którego do dziś korzysta PAN).W 1929 r.do Żywca włączono wieś Stary Żywiec,w 1939 r.na niecałe 5 lat częścią miasta stało się również Zabłocie.W okresie II wojny światowej znalazł się w granicach III Rzeszy,w prowincji górnośląskiej.Ostatni właściciel Państwa Żywieckiego,Karol Olbracht Habsburg,odmówił podpisania volkslisty.W efekcie dobra przeszły pod zarząd państwowy,a sam arcyksiążę został internowany w Cieszynie,skąd dzięki interwencji władz Szwecji(jego żona była Szwedką)wyjechał do Skandynawii.W 1940 r.na Żywiecczyźnie przeprowadzono Aktion Saybusch wysiedlenie ok.20000 osób do Generalnego Gubernatorstwa.Ich miejsce mieli zająć koloniści niemieccy przesiedlani ze wschodu i południa Europy w ramach akcji kolonizacyjnej zwanej Heim ins Reich(pol.Dom w Rzeszy).Jednak mimo akcji propagandowej nie znalazło się zbyt wielu chętnych do zamieszkiwania w ubogich,wiejskich chałupach.Po wojnie większość mieszkańców powróciła w okolice Żywca.W 1944 r.na podstawie dekretu o reformie rolnej Państwo Żywieckie po 477 latach istnienia definitywnie przestało istnieć.
Dzieje po 1944 r.
W marcu 1945 r.miały miejsce krwawe walki o miasto.Walki i ostrzał artyleryjski Armii Czerwonej spowodowały poważne zniszczenia w dzielnicach Rudza i Stary Żywiec.Wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most kolejowy i dwa mosty drogowe,a także podpaliły dworzec kolejowy.W 1950 r.granice Żywca rozszerzono o Zabłocie,Sporysz i Kocurów.W 1976 r.częścią miasta stała się Moszczanica i Rędzina,w 1991 r.Oczków,a w 2001 r.Podlesie.W 1966 r.na poprzez spiętrzenie wód Soły zaporą w Tresnej utworzono zbiornik retencyjny Jezioro Żywieckie.Decyzję o jego budowie podjęto po katastrofalnej powodzi w 1958 r.kiedy pod wodą znalazło się m.in.centrum Żywca.Powstanie jeziora spowodowało zalanie dzielnicy Stary Żywiec,wsi Zadziele i części wsi Zarzecze oraz Tresna.Zarówno w okresie przed jak i powojennym Żywiec należał do województwa krakowskiego.W latach 1975–1999 miasto i okolica wchodziły w skład województwa bielskiego,następnie zostały włączone do województwa śląskiego.W 2000 r.do Żywca powróciła Maria Krystyna Altenburg,urodzona w 1923 r.córka Karola Olbrachta Habsburga ostatniego właściciela Państwa Żywieckiego.Zamieszkała w wydzielonym jej przez władze mieszkaniu w Nowym Zamku.
Zwyczaje miejskie
Stroje miejskie.Obyczaje miejskie wywodzą się z lat prosperity miasta w XV i XVI w.Żywiec jako lokalne miasto handlowe miał prawo urządzania jarmarków i pobierania myta przy przekraczaniu rzeki Soły.Także handlarze ciągnący tędy na Węgry lub do Krakowa musieli wystawiać w mieście swoje towary.Z okresu tego datują się stroje miejskie różniące się całkowicie od stroju górali żywieckich.Należy pamiętać,że stroje miejskie są reliktem ustroju stanowego miejskiego i jako takie nie mają odpowiednika w ogólno ludowych strojach opisywanych przez Kolberga czy innych etnografów.Nie jest to strój góralski i nie jest on także strojem regionalnym.Jest to strój związany z jednym tylko miejscem:z Żywcem i jest to strój wyłącznie miejski to znaczy używany przez mieszczan tego miasta.Przywiązanie do niego zaś wskazuje na wielkie przywiązanie i siłę lokalnych tradycji.Strój męski jest ascetycznie skromny i prosty i obejmuje czarny lub brązowy płaszcz wełniany,rogatywkę z błękitnym lub czerwonym otokiem,koszulę,czarne spodnie,buty skórzane w kolorze czarnym do połowy łydki.Częścią stroju jest pas,którym przepasywano mężczyznę,zwykle jedwabny i bardzo długi i drogi,choć pozbawiony dodatkowych ozdób.Używano pasów w kolorach żółtym,zielonym,czerwonym lub niebieskim.Pomimo skromnego wyglądu pas o którym mowa był najdroższym elementem stroju męskiego,jego wartość przewyższała cały koszt stroju kobiecego.Strój żeński jest niezwykle reprezentacyjny i bogaty.Kobieta ubierała na siebie wielką rozmaitość spódnic,ostatnią zwykle jedwabną lub brokatową w kolorze zielonym,czerwonym lub niebieskim oraz białą bluzkę.Na taki„podkład”nakładano koronkową spódnicę,koronkową kryzę i kamizelkę.Na głowie noszono czepek wyszywany perłami,cekinami i innymi ozdobami,obrębiony koronką kolorze takim jak spódnica.Do dzisiaj zachowały się takie stroje i można je oglądać zwykle przy okazji uroczystości miejskich lub kościelnych.Szczególnie mocne przywiązanie do tradycji i konserwatyzm mieszczan żywieckich,a zwłaszcza ich duma przejawia się w stosowanej terminologii wobec mieszkańców miasta.Mieszkańcami tymi w czasach historycznych mogli być tylko wybrani,wykluczano więc Żydów,Romów czy po prostu ludzi biednych,nie posiadających fachu czy szczególnych umiejętności.
Tym,których dopuszczono do zamieszkania w obrębie miasta,nadawano następujące nazwy:
- Putosze dawny patrycjat miejski.Były to rody bogate i zwykle piastujące urzędy miejskie.Nazwa putosz pochodzi od słowa puta,czyli duma lub buta jak w słowie butność i doskonale charakteryzuje osoby uważające się za putoszy.Strój miejski żywiecki jest właśnie strojem putoszów.Do najbardziej znanych rodzin mieszczańskich należeli Studenccy,Jeziorscy,Miodońscy,Obtułowiczowie,Staszkiewiczowie i wielu innych
- Szczupok określenie osób mieszkających w Żywcu,lecz nie posiadających znacznego majątku lub nie piastujących urzędów.Szczupokiem mógł być każdy,kto nie był putoszem,lecz mieszkał w mieście na tyle długo,aby nie pamiętano,że jest obcy,co zwykle wymagało kilku pokoleń.Możliwy i do pomyślenia w razie wielkiej miłości byłby mezalians pomiędzy rodziną szczupacką a putoszowską
- Przystoc to każda osoba obca zamieszkująca w mieście.Pamiętano obce pochodzenie zwykle przez kilka pokoleń,po czym zależnie od majątku i znaczenia rodziny takie stawały się bądź częścią patrycjatu(wymagało to jednak większej liczby pokoleń)bądź szczupokiem
- gorol lub górol to każdy z mieszkańców wsi żywieckich tłumnie zjeżdżających do miasta na jarmarki i w poszukiwaniu zarobku
Zabytki
- zespół zamkowo-parkowy:
- Stary Zamek wzniesiony przez Komorowskich w latach 1485-1500,kilkukrotnie przebudowywany,obecny neogotycki wygląd efektem przebudowy przez Habsburgów w latach 1850-1870,siedziba Muzeum Miejskiego
- Nowy Zamek neoklasycystyczny pałac Habsburgów z lat 1893-1895,rozbudowany w latach 1906-1910
- Park Zamkowy założony przez Wielopolskich w końcu XVII w.przekomponowany w stylu angielskim przez Habsburgów na przełomie XIX i XX w.
- Domek Chiński dwukondygnacyjna XVIII-wieczna altana na parkowej wyspie
- konkatedra Narodzenia NMP powstała w połowie XV wieku,wskutek licznych przebudów mieszana stylowo(dominuje gotyk i renesans)
- dzwonnica wolno stojąca,kamienna,wzniesiona w latach 1723-1724
- kościół św.Krzyża gotycki,powstały w 1428 r.wieża z 1910 r.
- kościół św.Marka neogotycki,wzniesiony w 1885 r.w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni
- cmentarz przy starym kościele św.Marka założony w 1591 r.zamknięty w 1797 r.
- cmentarz Przemienienia Pańskiego założony w 1705 r.
- kościół cmentarny Przemienienia Pańskiego barokowy,zbudowany w 1701 r.
- zespół dworski w Moszczanicy:
- dwór powstał w stylu klasycystycznym w 1828 r.przebudowany w latach 1907-1910
- stajnia z 1907 r.
- kaplica z 1908 r.
- park założony na przełomie XIX i XX w.
- kaplica św.Floriana neogotycka,zbudowana na początku XIX w. i rozbudowana w 1894 r.
- Siejba klasycystyczny budynek z końca XVIII w.obecnie siedziba Żywieckiej Biblioteki Samorządowej
- cmentarz żydowski założony w połowie XIX w.
- ratusz zbudowany w 1868 r.swoją architekturą łączącą neorenesans i neomauretanizm przypomina synagogę
- zabudowania browaru Żywiec neorenesansowe,wzniesione w końcu XIX wieku
- dworzec kolejowy powstał w 1878 r.przebudowany w stylu secesyjnym w 1912 r.
- Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych gmach neorenesansowy zbudowany w 1880 r.pierwotnie siedziba szkoły podstawowej
- Szpital Powiatowy zbudowany w 1888 r.w stylu neorenesansowym
- Sąd Rejonowy gmach neorenesansowy,z końca XIX w.pierwotnie siedziba Zarządu Dóbr Arcyksiążęcych
- gmach„Sokoła”secesyjny z 1904 r.
- Gimnazjum nr 2 gmach neobarokowy,wzniesiony w latach 1907-1909,pierwotnie siedziba Szkoły Panieńskiej
- I Liceum Ogólnokształcące gmach neorenesansowy,zbudowany w latach 1905-1911 dla c.k.Wyższej Szkoły Realnej
- Pomnik Grunwaldzki odsłonięty w 1910 r.zburzony w 1939 r.odbudowany w oryginalnym kształcie w 2005 r.
- dawna remiza strażacka przy ul.Kościuszki neogotycka,z 1910 r.
- kaplica MB Nieustającej Pomocy modernistyczna,powstała w 1933 r.
- kościół św.Floriana modernistyczny,zbudowany w latach 1935-1954
- kościół Chrystusa Króla modernistyczny,z lat 1953-1958
Miasto słynie z produkcji piwa,produkowanego tu już w średniowieczu.Jest jednym z ośrodków przemysłowych w południowo-wschodniej części województwa śląskiego.W mieście funkcjonowało wiele zakładów rzemieślniczych,zrzeszonych od średniowiecza w cechach rzemieślniczych.Miasto było lokalnym centrum handlu,usług i administracji.
Na przełomie XIX i XX wieku powstało tu wiele zakładów przemysłowych i produkcyjnych:
- Arcyksiążęcy browar Żywiec zarejestrowany w 1856 roku
- Fabryka śrub Śrubena w 1837 roku
- Fabryka Maszyn braci Wróblów,po II wojnie światowej przekształcone w zakłady maszyn Ponar
- Papiernia Solali powstała w 1838 roku,produkująca bibułki do papierosów
- Zakłady garbarskie„Siła”(nie istnieje obecnie)
- Fabryka futer„Żywieckie Zakłady Futrzarskie”(nie istnieje obecnie)
- Fabryka mydła
- Famed największy polski producent sprzętu medycznego
- Renoplast Sp.z o.o.największy polski producent profili tarasowych i balkonowych oraz mat drenażowych
- Zakłady Mięsne w Żywcu obecnie funkcjonujące jako zakład przetwórstwa mięsnego,działające na terenie byłej rzeźni miejskiej powstałej w roku 1934
Turystyka i rekreacja
Żywiec jest ośrodkiem turystycznym,dzięki pobliskiemu Jezioru Żywieckiemu oraz okolicznym ośrodkom sportów zimowych w Korbielowie,Zwardoniu i Szczyrku.W pobliżu znajdują się pasma górskie:Beskid Mały,Śląski i Żywiecki.W samym mieście atrakcje turystyczne stanowi szereg obiektów zabytkowych,m.in.Stary Zamek i Pałac Habsburgów wraz z otaczającym je parkiem.Ponadto przez samo miasto i jego okolice biegną dwa szlaki nizinne:szlak turystyczny zielony„Szlak Wyzwolenia Żywca” i szlak turystyczny żółty„Szlak Najazdu Szwedzkiego”.Żywiec jest jednym z głównych miast,gdzie na przełomie lipca i sierpnia odbywa się(obok Wisły i Makowa Podhalańskiego)największy i najstarszy polski festiwal folklorystyczny„Tydzień Kultury Beskidzkiej”(a w jego ramach m.in.„Festiwal Folkloru Górali Polskich”oraz„Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne”).Co roku w kategorii lokalnych zespołów folklorystycznych występują zespoły z kraju i z zagranicy(np.z Jabłonkowa,prezentujący folklor górali Śląskich zza czeskiej granicy,z Rapa Nui(Polinezja),Nowej Zelandii,Chile,Meksyku i USA,Chin,Korei,Nigerii oraz wielu krajów Europy).
Na terenie gminy działa wiele placówek kulturalnych:
- Muzeum miejskie„Siejba”
- Miejskie Centrum Kultury
- Zespół pieśni i tańca„Ziemia Żywiecka”
- Zespół pieśni i tańca Pilsko
- Zespół pieśni i tańca Żywczanie
- Dom Kultury„Śrubka”
- Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
- Bractwo Rycerskie„Chorągiew Żywiecka”
- Żywiec Rynek Trzebinia Tokarka Przełęcz U Poloka Sopotnia Mała Romanka Schronisko"Słowianka"Bystra
- Żywiec Oczków Stary Groń Kościelec
- „Szlak Wyzwolenia Żywca”
- „Szlak Najazdu Szwedzkiego”Żywiec Browar Grojec Zamek w Żywcu Pietrzykowice Żywieckie Łodygowice Wilkowice Bielsko-Biała Mikuszowice
Około 12 km na północ od Żywca w Międzybrodziu Żywieckim znajduje się lotnisko Żar.
Oświata
- Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 4 w Żywcu
- Szkoła Podstawowa nr 1 im.Wojska Polskiego
- Szkoła Podstawowa nr 3 im.Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 4
- Szkoła Podstawowa nr 5 im.Hugona Kołłątaja
- Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 1 Szkoła Podstawowa Nr 6
- Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 2 Szkoła Podstawowa Nr 8 im.Orła Białego
- Szkoła Podstawowa nr 9
- Gimnazja
- Gimnazjum nr 1 im.Jana Pawła II
- Gimnazjum nr 2 im.Stanisława Staszica
- Gimnazjum nr 3 im.Cypriana Kamila Norwida
- Szkoły średnie
- I Liceum Ogólnokształcące im.Mikołaja Kopernika
- Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych
- Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych
- Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych
- Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych im.Armii Krajowej
- II Liceum Ogólnokształcące im.J.Komorowskiego(Nie istnieje od września 2009 r.)
- Zespół Szkół Samochodowych
- Zespół Szkół Agrotechnicznych i Ogólnokształcących im.J.Piłsudskiego
- Szkoły wyższe
- Beskidzka Wyższa Szkoła Umiejętności
Na terenie miasta działają następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Parafie rzymskokatolickie
- Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
- Parafia Chrystusa Króla
- Parafia św.Floriana
- Parafia Miłosierdzia Bożego
- Parafia św.Maksymiliana Kolbego
- Kościoły protestanckie
- Kościół Ewangelicznych Chrześcijan zbór w Żywcu
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego zbór w Żywcu
- Kościół Wolnych Chrześcijan zbór w Żywcu
- Kościół Zielonoświątkowy zbór w Żywcu
- Restoracjonizm
- Świadkowie Jehowy 3 zbory:Żywiec Zachód,Żywiec-Północ,Żywiec-Południe;Sala Królestwa
- Wolni Badacze Pisma Świętego
Żywiec jest ośrodkiem gry w pétanque.0d 2003 roku na przełomie lipca i sierpnia organizowany jest w Żywcu pierwszy w Polsce Międzynarodowy Festiwal Pétanque oraz finał Mistrzostw Polski Pétanque Polskiej Federacji Pétanque.Zawodnicy Żywieckiego Klubu Bulowego byli wielokrotnymi zdobywcami tytułu Mistrza Polski w pétanque:Andrzej Śliż(sześć razy),Jędrzej Śliż(sześć razy),Szymon Kubiesa(cztery razy),Katarzyna Śliż(dwa razy),Marek Lach(raz).Wielokrotnie reprezentowali Polskę na Mistrzostwach Świata i Mistrzostwach Europy.Drużyny wywodzące się z Żywiecki Klub Boules zdobywały też kilkukrotnie Puchar Polski w pétanque.Jędrzej Śliż w roku 2003 na Mistrzostwach Świata Juniorów w Brnie zdobył brązowy medal w konkurencji strzału precyzyjnego.W Żywcu mają swoją siedzibę następujące kluby piłkarskie:TS Koszarawa Żywiec,TS Czarni-Góral Żywiec,TS Soła Żywiec,Błękitni Żywiec,Mitech Żywiec,Stal-Śrubiarnia Żywiec.
Administracja
Żywiec ma status gminy miejskiej.Organem stanowiącym samorządu jest Rada Miejska w Żywcu,składający się z 21 radnych.Organem wykonawczym samorządu jest Burmistrz Miasta Żywca.
Media lokalne
Radio:
- Radio Eska Beskidy 97,0 MHz
- Twoje Radio Żywiec(sieć Radio AM)531 kHz
- Zywiecczyzna24.net Żywiecki Serwis Informacyjny
- Lokalizacja stacji kolejowej.
Sławetni rajcowie!Kolej dobra rzecz,bo to bez marnowania koni zajedziesz do Bielska,Wiednia i Pesztu.Towary można sobie sprowadzać i szynki,kiełbasy z naszych prosiąt wysyłać(...)Ale z tą stacją to mi się nie widzi.Kolejami jeżdżą sobie różni ludzie i Żydzi naturalnie też(...)A co będzie jak taka Żydówka urodzi dziecko na stacji,w poczekalni,na ziemi naszego miasta?!Nowego obywatela nam przysporzy!(...)Ja pierwszy nie zgadzam się na żadną stację w mieście(...)Poszli za nim wszyscy.Nie było ani jednego głosu sprzeciwu(...)
Znane osoby pochodzące z Żywca
- Stanisław Bajtlik ur.w 1955 r.w Żywcu,astrofizyk,kosmolog,popularyzator nauki,pracuje w Centrum Astronomicznym im.M.Kopernika,PAN,w Warszawie
- Andrzej Biegun ur.w 1955 r.w Żywcu,barytonsolista Opery Krakowskiej, pochodzi z Jeleśni
- Wilhelm Brasse ur.w 1917 r.w Żywcu,były więzień obozu Auschwitz,słynny fotograf obozowy(bohater filmu dokumentalnego„Portrecista”,w którym opowiada o życiu w obozie)
- Monika Brodka ur.w 1987 r.w Żywcu,piosenkarka popowa/solowa
- Aleksander Fiut ur.24 czerwca 1945 w Żywcu polski historyk literatury,krytyk literacki,eseista
- Łukasz Golec i Paweł Golec ur.1975 r.w Żywcu,muzycy
- Piotr Haczek ur.26 stycznia 1977 w Żywcu,polski lekkoatleta sprinter
- Krzysztof Janik ur.9 kwietnia 1982 w Żywcu polski rajdowiec samochodowy
- Tomasz Jodłowiec ur.8 września 1985 w Żywcu,piłkarz
- Sebastian Kawa ur.w 1972 r.lekarz,pilot szybowcowy i samolotowy,żeglarz,szybowcowy mistrz świata,nr 1 na świecie w rankingu pilotów FAI
- Tomasz Konior ur.w 1969 r.w Żywcu,architekt
- Zdzisław Kręcina ur.28 kwietnia 1954 w Żywcu,polski działacz piłkarski
- Natalia Lach-Lachowicz ur.18 kwietnia 1937 w Zabłociu koło Żywca,polska artystka intermedialna,konceptualistka
- Marek Motyka ur.17 kwietnia 1958 w Żywcu polski piłkarz i trener
- Florian Nieuważny ur.30 kwietnia 1929 w Żywcu,polski ukrainista,rusycysta i tłumacz
- Wojciech Olszowski ur.18 marca 1916 w Żywcu,prezbiter katolicki obrządku łacińskiego
- Marcin Rozynek ur.w 1971 r.w Żywcu,wokalista
- Krystyna Slany ur.25 listopada 1952 w Żywcu,socjolożka,profesorka zwyczajna,autorka lub współautorka kilkunastu książek oraz ponad stu artykułów naukowych
- Tadeusz Wrona ur.1954 r.w Żywcu,pilot
- Agata Wróbel ur.w 1981 r.w Żywcu,sztangistka,brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich w Atenach,pochodzi z Jeleśni
- Wojciech Zyzak ur.17 czerwca 1969 w Żywcu,duchowny katolicki,teolog,od 2014 r.rektor Uniwersytetu Papieskiego w Krakowie
- Marieta Żukowska ur.w 1982 r.w Żywcu,aktorka
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz