Agaton Giller

Ur. 9 stycznia 1831 w Opatówku,zm.17 sierpnia 1887 w Stanisławowie polski dziennikarz i pisarz,konspirator i działacz niepodległościowy,członek Rządu Narodowego;brat Stefana Gillera.Był synem burmistrza Opatówka Jana Kantego Gillera i Franciszki ze Szpadkowskich.Kształcił się m.in.w Kaliszu,Warszawie i Łomży.Był autodydaktą.Studiował historię i literaturę polską.W czasie Wiosny Ludów próbował się przedostać na Węgry,jednak został aresztowany przez Prusaków w Raciborzu.Zwolniony z więzienia w lutym 1850 r.podjął pracę nauczyciela domowego w wielkopolskich dworach ziemiańskich.W 1852 r.wyjechał do Krakowa i jako wolny słuchacz uczęszczał na wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim.Wyśledzony przez policję austriacką jako poddany rosyjski,został wydany 10 kwietnia 1853 żandarmerii rosyjskiej.Więziony w Cytadeli Warszawskiej pod zarzutem działalności antyrosyjskiej.Skazany na katorgę w batalionach karnych we wschodniej Syberii.W kajdanach,przykuty do żelaznego drąga w 16 miesięcy odbył tę drogę na piechotę.W 1858 r.zwolniony z katorgi,został przymuszony do osiedlenia się w Irkucku.Tam założył polską szkołę,w której sam nauczał.W październiku 1860 r.powrócił do kraju.Związał się ze środowiskiem Delegacji Miejskiej.Po masakrze manifestantów 8 kwietnia 1861 roku wydał odezwę Posłanie do wszystkich rodaków na ziemi polskiej,w której wzywał do zbratania stanów i wspólnego wystąpienia zbrojnego przeciwko Rosji.16 października został ranny w czasie masakry w archikatedrze warszawskiej.Od 1862 r.był korespondentem krakowskiego„Czasu”w Królestwie Kongresowym.Wszedł w skład Komitetu Centralnego Narodowego,starając się odwieść czerwonych od próby rychłego wybuchu powstania,jednocześnie namawiał białych do porzucenia iluzji pokojowego zakończenia tych niepokojów.Był zwolennikiem dobrze przygotowanej i rokującej szanse powodzenia akcji militarnej.24 lipca zredagował instrukcję dla organizacji narodowej do powszechnego,na dobry skutek obrachowanego powstania.Był autorem koncepcji utworzenia tajnego państwa polskiego.We wrześniu wyjechał do Londynu,gdzie zawarł porozumienie z redaktorami rosyjskiego„Kołokoła”.Po wybuchu powstania styczniowego podał się do dymisji z KCN,uważając,że jest to działanie przedwczesne i sprowokowane przez Rosjan.Wkrótce jednak wszedł w skład Komisji Wykonawczej rządu powstańczego.Przeszedł jawnie na stronę białych,24 lutego powrócił do KCN i forsował oddanie dyktatury Marianowi Langiewiczowi.Po tragicznej śmierci Stefana Bobrowskiego został najbardziej wpływowym członkiem Rządu Narodowego.Redagował wówczas liczne pisma powstańcze:„Strażnica”,„Ruch” i „Wiadomości pola bitwy”.Spod jego ręki wyszła Odezwa do obywateli zaborów pruskiego i austriackiego oraz Instrukcja dla agentów Rządu Narodowego za granicą.Po otrzymaniu anonimowego wyroku śmierci odsunął się od pracy rządowej.Po upadku powstania przebywał m.in.w Saksonii i w Szwajcarii.W 1864 r.został skazany zaocznie w Lipsku na 4 lata więzienia za wydawanie tam nielegalnego pisma„Ojczyzna”.W 1867 r.osiadł w Paryżu.Współorganizował Legion Polski w Turcji.Współtworzył Muzeum Narodowe Polskie w Raperswilu.W 1880 r.był jednym z inicjatorów powołania Związku Narodowego Polskiego w USA.Zmarł na zapalenie płuc w 1887 r.został pochowany w Stanisławowie na cmentarzu Sapieżyńskim.W wyniku zniszczenia cmentarza w okresie Ukraińskiej SRR jego prochy zostały w 1981 r.sprowadzone do Warszawy i złożone na cmentarzu Powązkowskim.
Dzieła

• Groby polskie w Irkucku,Kraków 1864 r.
• Podróż więźnia etapami do Syberii
• Opisanie zabajkalskiej krainy
• Z wygnania,Lwów 1870 r.
• Historia powstania narodu polskiego,Paryż 1867–1871
• Aleksander hrabia Wielopolski margrabia Gonzaga Myszkowski,Lwów 1878 r.