Małogoszcz

Miasto w woj.świętokrzyskim,w powiecie jędrzejowskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Małogoszcz.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.kieleckiego.Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia męskiego Małogost.Na koniec 2010 r.miasto zajmowało powierzchnię 9,68 km² i liczyło 3849 mieszkańców.W Małogoszczu znajduje się Szkoła Podstawowa im.24 lutego 1863 roku,Publiczne Gimnazjum oraz Liceum Ogólnokształcące im.Bohaterów Powstania Styczniowego.Funkcjonują one w jednym budynku przy ul.11 Listopada.W pobliżu miasta znajduje się cementownia,której właścicielem obecnie jest koncern Lafarge.Życie kulturalne miasta organizuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury.W architekturze urbanistycznej zwraca uwagę osiedle wybudowane w latach 70.XX wieku podczas wznoszenia Cementowni Małogoszcz.Centrum architektonicznym miasta jest zabytkowy rynek.Na terenie miasta działa rozbudowana sieć internetowa zapewniająca mieszkańcom nielimitowany dostęp do internetu.Rozpoczęła ona działalność w 2003 roku.W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski Wierna Małogoszcz,grający w latach 2004-2011 w III lidze.Przez miasto przechodzi szlak turystyczny niebieski szlak turystyczny z Jedlnicy do Żarczyc a na placu Kościuszki zaczyna się czarny szlak do rezerwatu Milechowy.
Historia
Małogoszcz został założony w czasach wczesnopiastowskich jako osada na skrzyżowaniu szlaków handlowych.Najstarsze zapiski o grodzie kasztelańskim pochodzą z bulli arcybiskupa gnieźnieńskiego z 1136 r.Gród miał arcybiskupowi oddawać dziesięcinę ze zboża,miodu oraz skór.W XII w.Małogoszcz stanowił ważny lokalny ośrodek gospodarczy.Osada była znana jako gród kasztelański Malogost oraz często odwiedzana przez książąt i królów polskich.W 1140 roku przebywała w Małogoszczu wdowa po Bolesławie Krzywoustym księżna Salomea.W 1259 roku gród został zniszczony przez najazd tatarski.W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł fortyfikacje obronne.W 1273 roku w Małogoszczu spędzała dzień Bożego Narodzenia Święta Kinga,ks.krakowska i sandomierska.W 1408 r.Małogoszcz uzyskał od króla Władysława Jagiełły prawa miejskie.W 1572 roku przez Małogoszcz wieziono do Krakowa ciało Zygmunta Augusta.1 czerwca 1582 roku w Małogoszczu nocował Stefan Batory udający się do Warszawy na swoją koronację.W latach 1591-1595 w Małogoszczu wybudowano kościół w stylu barokowym.Pomyślny rozwój miasta był związany z rozwojem wyrobu płótna(XVI-XVII w.)W I połowie XVII wieku,zwłaszcza w czasie kiedy starostami małogoskimi byli Samuel i Stanisław Lanckorońscy,trwał nieprzerwanie do potopu szwedzkiego rozwój miasta,co znalazło potwierdzenie w liczbie ludności i stanie zabudowy.Szacuje się,iż przed„Potopem”w mieście było 180 budynków mieszkalnych i 1200 osób.Po odejściu wojsk szwedzkich,w 1661 r.przybyli do miasta lustratorzy królewscy naliczyli ogółem 130 budynków,z czego 114 w części królewskiej i 16 w części kościelnej.Liczbę ludności oszacowano na ok.700-800 osób.Wynika z tego,że straty w ludziach zamknęły się w granicach 380-400 osób.Był to obraz pełnej pauperyzacji miasta i mieszczan,jednak nie tak katastrofalny,jak zniszczonych niemal doszczętnie Chęcin.W 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim.Małogoszcz zapisał się następnie w polskich walkach narodowowyzwoleńczych.W czerwcu 1794 r.zatrzymał się w nim z armią naczelnik Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Szczekocinami.Kwaterował na plebanii,która pełniła też funkcję lazaretu(wśród rannych był Bartosz Głowacki).Tu też zmarli od ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami generałowie Insurekcji Kościuszkowskiej Jan Grochowski i Józef Wodzicki.W nieistniejącym kościele św.Krzyża(Betanii)przy ulicy Warszawskiej,w 1794 roku mieścił się powstańczy lazaret(obecnie znajduje się tam szkoła).24 lutego 1863 rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego I bitwa pod Małogoszczem.W małogoskiej plebanii mieścił się sztab generała Mariana Langiewicza.W bitwie tej brał także udział twórca Oddziałów Langiewicza z rejonu powiatu krotoszyńskiego(Baszków,Konarzew,Krotoszyn)Franciszek Nawrocki(Jakub Nawrot).Był on bliskim współpracownikiem dyktatora powstania.Rzeka Łosośna uzyskała odtąd nazwę Wierna Rzeka,stając się tytułową bohaterką powieści Stefana Żeromskiego.Za pomoc powstańcom,a także z powodu spadku liczby ludności,w 1869 r.rząd rosyjski odebrał Małogoszczowi prawa miejskie.W 1904 roku wielki pożar zniszczył znaczną część osady.Podczas I wojny światowej,na przełomie 1914 i 1915 roku linia frontu przebiegała w pobliżu Małogoszcza,który został doszczętnie zniszczony przez ogień artyleryjski.W 1915 roku wieś została zajęta przez wojska niemieckie i austriackie.Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w granicach woj.kieleckiego.W styczniu 1945 r.do Małogoszcza wkroczyły wojska radzieckie.W 1996 roku Małogoszcz odzyskał prawa miejskie.
Żydzi w Małogoszczu
W 1775 roku miasto uzyskało przywilej zabraniający żydowskiego osadnictwa.Jednakże prawdopodobnie ok.1789 roku żyli już tutaj Żydzi.W 1882 roku powstała samodzielna gmina żydowska.W okresie międzywojennym liczba małogoskich Żydów stale wzrastała z 415 osób w 1921 r.(19% ogółu mieszkańców)do 1050 w 1938 r.Bożnica znajdowała się przy ulicy Jędrzejowskiej 16,zaś cmentarz przy szosie prowadzącej do Jędrzejowa.Podczas II wojny światowej,28 sierpnia 1942 roku Niemcy zebrali wszystkich tutejszych Żydów i wywieźli ich do Jędrzejowa.Stamtąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince.
Zabytki

• kościół pw.Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591-1595,dzięki staraniom dziekana małogoskiego Jakuba Biedy Chrostkowica.W roku 1642 dobudowano wieżę.Do niej w roku 1894 dostawiono jeszcze kruchtę
• chrzcielnica z 1610 roku
• renesansowa plebania(XVI/XVII w.)
• Kościół pw.św.Stanisława Biskupa z 1595 roku na wzgórzu Babinek.Zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica.Obecnie pełni funkcję kaplicy cmentarnej.Okrągłą wieżę wieńczy fryz z ornamentowanych kafli późnorenesansowych z końca XVI stulecia.Kamienny,późnorenesansowy portal.W ołtarzu znajduje się obraz z końca XVIII wieku przedstawiający patrona kościoła,otoczonego duchowieństwem i szlachtą,ukazujący go w chwili wskrzeszania Piotrowina
• pomnik Tadeusza Kościuszki,wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.
• cmentarz z mogiłami powstańców z 1863 roku

Nieistniejące:

• Kościół św.Krzyża z 1617 r.ze szpitalem"Betania".Zniszczony po 1794 roku

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki
• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Małogoszczu
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa)

Ciekawostki

• Na jednym z okien małogoskiej plebanii na nadprożu późno-renesansowego kamiennego obramienia znajduje się łacińska maksyma VIRTUTE DECET NON SANQUINE NITI(pol.Oceniaj ludzi według cnót,a nie pochodzenia)