Siemiatycze

Biał.Сямятычы miasto i gmina w województwie podlaskim,w powiecie siemiatyckim,położone na Wysoczyźnie Drohiczyńskiej,nad rzeką Kamionką(prawy dopływ Bugu).Według danych z 30 czerwca 2013 miasto miało 14819 mieszkańców.
Położenie
Siemiatycze są położone we wschodniej Polsce,w południowej części województwa podlaskiego i 64 km od Siedlec.
Według danych z 2002 r.Siemiatycze mają obszar 36,25 km²,w tym:

• użytki rolne:61%
• użytki leśne:23%

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 36,25 km².Miasto stanowi 2,48% powierzchni powiatu.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
Historia
Historia do 1795 roku
Historia miasta sięga połowy XV wieku,kiedy wyodrębniają się pierwsze dobra siemiatyckie.Pierwotna osada dworska istniejąca w latach 1443-1542,wraz z cerkwią p.w.Świętej Trójcy,Św.Piotra i Pawła i Św.Paraskewii usytuowana była na wzgórzu nad rzeką Muchawiec(obecnie na dawnym miejscu stoi wzniesiona w 1866 r.murowana cerkiew pw.Świętych Apostołów Piotra i Pawła).Na przeciwległym brzegu Muchawca ok.połowy XV w.zaczęła powstawać nowa osada o innym niż przy cerkiewna charakterze narodowościowo-religijnym,dla której Michał Kmita Sudymontowicz ufundował w 1456 roku kościół.Już w początkach miasta można zatem obserwować dość typowe dla Podlasia zjawisko powstawania dwóch skupisk osadniczych,stanowiących jednakże jedno miasto,o odrębnym składzie religijnym,prawnym i etnicznym społeczeństwa.W 1527 r.dobra siemiatyckie obejmują 7 wsi.W styczniu 1542 r.Zygmunt August wydaje dokument zezwalający Siemiatyczom na korzystanie z prawa magdeburskiego(prawa miejskie).Korzysta z tego prawa Stanisław Tęczyński,który 2 kwietnia 1542 wprowadza władze miejskie i zleca pracę nad organizacją miasta i jego kolonizacją.W 1580 r.w Siemiatyczach było 26 domów rynkowych,186 domów ulicznych,32 chałupy oraz 40 domów z zagrodami.Ogółem 282 domów zamieszkiwało 1900 osób.Siemiatycze zaliczały się wtedy do miast średniej wielkości w województwie podlaskim.Na 1582 r.datuje się początki osadnictwa żydowskiego na terenie Siemiatycz.W latach 1655-1660 rozwój miasta zostaje zahamowany przez"Potop".Blisko 30% społeczności traci życie.Zniszczenie przez Szwedów Mielnika i Drohiczyna sprawia,że wzrasta znaczenie Siemiatycz.W latach 1710-1711"wielki pomór"lub inaczej"morowe powietrze"(epidemia cholery)dziesiątkuje ludność,a pozostali przy życiu chronią się w pobliskiej cerkwi na Grabarce,która od tej pory zyskuje sławę cudownego miejsca.W 1722 r.zgromadzenie misjonarzy przejęło prowadzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP.Misjonarze założyli i sprawowali opiekę nad szkołą i przytułkiem dla starców i kalek,prowadzili także działalność charytatywną.Przed kościołem zostaje wzniesiona brama z figurą św.Michała Archanioła.Od 1758 r.Siemiatycze przechodzą w posiadanie księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej.Następuje rozbudowa miasta.W tym samym roku wielki pożar niszczy większość zabudowań,w tym kościół.W 1772 r.na polecenie księżnej dokonano rozbiórki starego drewnianego ratusza,a w jego miejsce postawiono nowy murowany budynek.Ratusz miał cztery skrzydła i wewnętrzny prostokątny dziedziniec z niewielkim budynkiem wagi w środkowej części.W obrębie budynku uwzględniono miejsce na stragany(tzw.kramy).W 1775 r.liczba domostw w Siemiatyczach wynosiła 285;Siemiatycze były pod tym względem piątym miastem na całym Podlasiu po Międzyrzecu,Węgrowie,Tykocinie i Ciechanowcu.
Lata 1775-1918
W 1777 r.w Siemiatyczach rozpoczęto budowę siedziby księżnej Anny Jabłonowskiej.Pałac mieścił w swych murach okazałe zbiory zoologiczne i botaniczne,dzieła sztuki medalierskiej,miedzioryty i inne.W pałacu gościł m.in.król Stanisław August,dostojnicy oraz ludzie nauki:Staszic,Kołłątaj.Jest to także prawdopodobny rok umieszczenia posągów Sfinksów na sarkofagowych cokołach bramy pałacowej,które po rekonstrukcji można oglądać obecnie.W 1795 r.Siemiatycze zostają objęte zaborem pruskim.Okres 1797-1801 to lata budowy Bożnicy Żydowskiej,która w czasie II wojny światowej zostanie spalona.7 lipca 1807 na mocy traktatu tylżyckiego Siemiatycze przyłączono do Cesarstwa Rosyjskiego.W 1825 r.Siemiatycze zamieszkiwało 1945 osób.W mieście stało 20 budynków murowanych,330 drewnianych,2 manufaktury,10 sklepów,40 szynków,łaźnia i dwa parki miejskie.W 1861 r.gmina siemiatycka obejmowała 25 wiosek i przysiółków.6-7 lutego 1863 to data bitwy pod Siemiatyczami,stoczonej pomiędzy oddziałami powstańczymi dowodzonymi przez Lewandowskiego,Cichorskiego i Rogińskiego a wojskiem rosyjskim pod przywództwem gen.Maniukina.Bitwa rozegrała się na miejscowym cmentarzu i w jego okolicach(obecnie między ulicami Ciechanowiecką i Powstania Styczniowego).W wyniku dużej przewagi ogniowej Rosjan i nieudolnego dowodzenia oddziałami powstańczymi bitwa zakończyła się klęską.Po odniesionym zwycięstwie Rosjanie w odwecie ograbili i spalili miasto.Całkowitemu zniszczeniu uległ pałac Jabłonowskich,którego nigdy potem nie odbudowywano.29 kwietnia 1865 poświęcono kamień węgielny pod budowę murowanej cerkwi prawosławnej na wzgórzu obok nadwyrężonego budynku drewnianego.Budowę ukończono w 1866 r.2 listopada nowa cerkiew została wyświęcona pod wezwaniem Świętych Piotra i Paraskiewy.W 1897 r.społeczeństwo Siemiatycz stanowili:75% żydzi,15% katolicy,blisko 10% prawosławnych oraz nieliczni ewangelicy.W 1900 r.nieopodal synagogi powstaje neobarokowy Przy szkółek(Dom Talmudyczny).Po wojnie w budynku tym mieściło się m.in.państwowe przedszkole,później przez dłuższy czas był siedzibą Miejskiej Biblioteki Publicznej im.Anny Jabłonowskiej,aktualnie znajduje się tam Zasadnicza Szkoła Zawodowa.W budynku po koszarach zorganizowano jednoklasową szkołę cerkiewno-parafialną,przekształconą później w dwuklasową.
II Rzeczpospolita
W 1921 r.Siemiatycze liczyły 5694 mieszkańców(6816 os.w 1931 r.)Orientacyjny skład społeczeństwa był następujący:65% żydzi,25,7% katolicy,9% prawosławni.Za Polaków uważało się 33%,do narodowości żydowskiej przynależność deklarowało ok.61% i białoruskiej ok.5%.Orientacyjnie w mieście mieszkało ok.26% Polaków,65% Żydów,8% Białorusinów.Gminę siemiatycką zamieszkiwało 10676 osób,54% prawosławnych,45% katolików,Polacy stanowili połowę ludności,druga połowa to Białorusini.
II wojna światowa
11 września 1939 oddziały niemieckie wkraczają do Siemiatycz i zajmują miasto.W dniach 17-20 września 1939 miasto i jego okolice są opuszczane przez Niemców ustępujących przed wkraczającymi oddziałami radzieckimi.Podczas okupacji i wycofywania się Niemcy dokonują aktów przemocy i terroryzują okoliczną ludność.W 1940 r.Rosjanie wystawiają w Siemiatyczach pomnik Lenina,by uczcić przyłączenie miasta do terytorium Białoruskiej Republiki Radzieckiej.Pomnik zniszczyli Niemcy w 1941 r.W trakcie potyczek z oddziałami radzieckimi i okupacji,w 1941 r.dochodzi do licznych morderstw ludności cywilnej,przeprowadzono pacyfikacje i palenia okolicznych wsi.Niemcy często"karzą"ludność polską za straty jakie ponoszą w wyniku prowadzonych walk,nie oszczędzając osób w podeszłym wieku i dzieci.Następuje ostateczne zniszczenie siemiatyckiego ratusza,jednego z bardziej okazałych budynków tego typu w rejonie.Ratusz nie został odbudowany,a jego ruiny po zasypaniu ziemią zmieniły się w park w centrum miasta.W sierpniu okupanci tworzą w Siemiatyczach getto(w kwadracie ulic:Górnej,Wysokiej,Koszarowej i Słowiczyńskiej)głównie dla ludności żydowskiej z Siemiatycz i okolic.W getcie zgromadzono 4,2 tys.osób,byli to mieszkańcy Siemiatycz i okolicznych wsi.W 1942 r.następuje likwidacja siemiatyckiego getta(pierwsza deportacja 2–9 września 1942),jego mieszkańcy trafiają głównie do obozu zagłady Treblinka II(ok 90 km od Siemiatycz),gdzie zostają zamordowani wraz z 750 tys.innych więźniów.W okresie wojny miasto utraciło 60% zabudowy mieszkalnej i ok.50% budynków użyteczności publicznej,zniszczeniu(także celowemu)uległy zakłady przemysłowe i elektrownia.Tuż po wyzwoleniu szacowano ludność miasta na 3000 osób(40% stanu z 1939 r.7850 os.)Po powrocie części mieszkańców,w 1946 r.ludność Siemiatycz liczyła 4106 osób,52% stanu z 1939 r.Niemal całkowitej zagładzie uległa ludność żydowska,stanowiąca przed wojną 60% mieszkańców Siemiatycz.
Polska Rzeczpospolita Ludowa
W 1952 r.z południowej części powiatu bielskiego wyodrębniono nowy powiat ze stolicą w Siemiatyczach.Siemiatycze pozostają miastem powiatowym do roku 1975.1 maja 1973 w siemiatyckiej cerkwi wybucha pożar.Budynek nie zostaje doszczętnie zniszczony,ogień powoduje jednak znaczne straty,ucierpiało wyposażenie cerkwi i ikony.12 lipca wyremontowaną cerkiew wyświęcił metropolita warszawski Bazyli.W 1975 r.oddano do użytku pierwszy siemiatycki zalew.Aktualnie są 3 zbiorniki.
Po roku 1989
W 1990 r.ukazuje się pierwszy numer"Głosu Siemiatycz",czasopisma regionalnego,pierwotnie czarno-białego,od kwietnia 2000 r.wydawanego co tydzień w kolorowej szacie graficznej.14 października 1998 miasto odwiedził prawosławny patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I,który w asyście metropolity Sawy dokonał uroczystego aktu wmurowania kamienia węgielnego w przygotowany już fundament nowej cerkwi pw.Zmartwychwstania Pańskiego.18 sierpnia 2010 Patriarcha Ekumeniczny ponownie gościł w Siemiatyczach i dokonał pełnego poświęcenia nowo wybudowanej cerkwi.Nie był to jedyny wysoki prawosławny dostojnik,jaki odwiedził Siemiatycze.18 sierpnia 2001 do miasta przybył Patriarcha Aleksandrii i całej Afryki Piotr VII.W wyniku reformy administracyjnej w 1999 r.powiat siemiatycki zostaje reaktywowany,obejmując gminy:Drohiczyn,Dziadkowice,Grodzisk,Mielnik,Milejczyce,Nurzec-Stacja,Perlejewo,Siemiatycze.Powiat jest częścią województwa podlaskiego,ze stolicą w Białymstoku.
Zabytki
zachowane:

• Zespół pomisjonarski
• Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP fundowany w 1456 r.pw.św.Michała,budowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719-1727 według projektu Karola Antoniego Baya.Fasadę przekomponowano w 1729 i 1732.Zachowane są w nim także starsze elementy renesansowe
• Klasztor misjonarzy zbudowany w obecnym późnobarokowym kształcie od 1719-1727 według projektu Karola Antoniego Baya.Po 1914 r.rozebrano spalony pawilon pn-wsch.
• Ogrodzenie i dzwonnica późnobarokowa z lat 1725-27
• Figura św.Jana Nepomucena z XVIII wieku
• Szpital z 1726 r.wzniesiony przez Wincentego Rachettiego.Oszpecony przebudową w 1850 r.
• Dawna bożnica z 1797 r.zbudowana według projektu z 1777 r.autorstwa Szymona Bogumiła Zuga.W stylu klasycystycznym.Odbudowana w 1964 r.z zatarciem cech stylowych
• Przyszkółek z 1900 r.przy ul.Pałacowej 10 w stylu neobarokowym i modernistycznym
• Cerkiew prawosławna pw.Świętych Apostołów Piotra i Pawła z 1866 r.(parafialna)
• Kaplica cmentarna ewangelicko-augsburska z poł.XIX wieku
• Kaplica cmentarna św.Anny z 1826-27
• Oranżeria z 1860 r.
• Domy klasycystyczne przy ul.Pałacowej(nr 14,19,25,28)
• Posągi sfinksów przy dawnej bramie wjazdowej do pałacu księżnej Anny Jabłonowskiej
• Cmentarz(wielowyznaniowy)założony w 1805 r.
• Kapliczka przydrożna słupowa na wschód od miasta z poł.XIX w.
• Cmentarz wojenny z I wojny światowej
• Ruiny zespołu zakładu kaflarskiego z końca XIX w.

niezachowane:

• Ratusz na Rynku zbudowany po 1772 r.według projektu Szymona Bogumiła Zuga i zniszczony w 1941 r.przez Niemców
• Południowa dzwonnica z XVIII w.przy zespole misjonarskim,zburzona przez Niemców w czasie II wojny światowej
• Pałac księżnej Anny Jabłonowskiej zbudowany po 1777 r.według projektu Szymona Bogumiła Zuga.Został spalony w czasie powstania styczniowego w 1863 r.

Sport
Od 27 czerwca 1991 na terenie miasta działa Towarzystwo Sportowe.Stowarzyszenie założone przez nauczycieli wychowania fizycznego organizuje imprezy rekreacyjno-sportowe.Na początku lat 90.stowarzyszenie przejęło majątek i zadania Rejonowego Ośrodka Sportu i Rekreacji.W tym czasie zorganizowano siłownie,triathlon,Biegi Niepodległości,zajęcia aerobiku i kick-boxingu,sekcje piłki ręcznej.W 1993 r.miasto rozwiązało umowę z Towarzystwem Sportowym,od tego czasu dotacje od burmistrza miasta systematycznie malały co skutkowało pogorszeniem się oferty rekreacyjno-sportowej.Organizacja skupiła się na promowaniu piłki ręcznej,w której osiąga liczne sukcesy.
Gospodarka
Ośrodek przemysłowo-usługowy;przemysł spożywczy,materiałów budowlanych i meblowy.Rzemiosło ludowo-artystyczne.Do największych zakładów produkcyjnych należą mleczarnia"Polser"należąca do koncernu"Lactalis"oraz fabryki soków i mrożonek"Oerlemans" i "OK"stworzone na bazie dawnego ZPOW"Hortex".
Przeciętna stopa bezrobocia w latach 1997-2006
Na podstawie obwieszczeń Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.Stan na dzień 30 czerwca danego roku.

Rok PUP Siemiatycze Polska

1997 6,0                         11,6
1998 4,0                         9,6
1999 5,3                         11,6
2000 6,1                         13,6
2001 7,3                          15,9
2002 7,2                         17,4
2003 7,4                         17,7
2004 9,0                         19,4
2005 8,8                         18,0
2006 9,7                         15,4
Transport
Komunikację autobusową zapewnia firma PKS w Siemiatyczach Sp.z o.o.Posiada dalekobieżne linie do Białegostoku,Warszawy,Łomży,Gdańska,Siedlec,Olsztyna oraz linie międzynarodowe na połączeniach Siemiatycze Bruksela,Białystok Bruksela.Najważniejsze z połączeń lokalnych to Ciechanowiec,Hajnówka,Brańsk,Bielsk Podlaski,Drohiczyn,Mielnik,Klukowicze i inne.
Drogi
W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 19 Kuźnica Białostocka Białystok Siemiatycze Lublin Rzeszów
• droga krajowa nr 62 Strzelno Włocławek Płock Wyszków Węgrów Siemiatycze
• droga wojewódzka nr 690 Czyżew Ciechanowiec Siemiatycze
• droga wojewódzka nr 693 Siemiatycze Kleszczele

Kolej
6 km od miasta przebiega niezelektryfikowana linia kolejowa nr 31 Siedlce Siemianówka.Znajduje się przy niej osada Siemiatycze-Stacja.Ze stacji Siemiatycze można dojechać pociągami osobowymi bezpośrednio do Siedlec,Czeremchy i Hajnówki,oraz pociągiem pośpiesznym do Warszawy,który na odcinku Siedlce Hajnówka kursuje jako osobowy.Z powodu nierentowności połączeń ich liczba stopniowo maleje lub są one zastępowane Kolejową Komunikacją Autobusową realizowaną przez PPKS Siemiatycze na zlecenie Kolei Mazowieckich.Obecnie ze stacji odjeżdżają 4 pociągi dziennie w obu kierunkach.W celu zmniejszenia kosztów,połączenia regionalne na tej linii obsługiwane są przez autobusy szynowe SA108-007 i SA105-103 zakupione ze środków samorząd województwa podlaskiego oraz Unii Europejskiego w ramach programu ZPORR.
Komunikacja miejska
Obsługą komunikacji na terenie miasta jest PKS Siemiatycze. W Siemiatyczach funkcjonują 3 linie autobusowe:

• 1 ulicami Armii Krajowej Kościuszki Grodzieńską pl.Jana Pawła II Ciechanowiecką(powrót do pl.Jana Pawła II ulicami:Głowackiego 3 Maja)
• 2 ulicami Armii Krajowej Kościuszki Żwirki i Wigury 11 Listopada Legionów Piłsudskiego Ogrodową Drohiczyńską pl.Jana Pawła II Grodzieńską Wysoką Andersa Górną Kasztanową Słowiczyńską
• 3 ulicami 11 Listopada Legionów Piłsudskiego Ogrodowa Drohiczyńską pl.Jana Pawła II Grodzieńską Wysoką Andersa Górną Kasztanową Słowiczyńską

Demografia
Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Siemiatyczach mieszkało 5694 osób w 766 domach,1889 posiadało narodowość polską,281 białoruską,3489 żydowską,26 rosyjską,9 litewską narodowość.1459 osób było wyznania rzymsko-katolickiego,509 osób było wyznania prawosławnego,6 ewangelickiego,8 zadeklarowało przynależność do wyznania greckokatolickiego,3718 do wyznania mojżeszowego.
Dane z 30 czerwca 2013:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 14819 100 7757 52,3 7062 47,7
powierzchnia 36,25 km²
gęstość zaludnienia(mieszk./km²) 408,8 214 194,8
Edukacja
Szkoły podstawowe i gimnazja

• Szkoła Podstawowa nr 1 im.Księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej,ul.Ogrodowa 2
• Gimnazjum Publiczne nr 1 im.Ignacego Gilewskiego,ul.Świętojańska 25
• Gminne Gimnazjum w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 88
• Zespół Szkół z Oddziałami Integracyjnymi im.Jana Pawła II,ul.Generała Władysława Andersa 4
• Szkoła Podstawowa nr 3
• Publiczne Gimnazjum nr 2

Szkoły ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 43
• Liceum Ogólnokształcące im.Komisji Edukacji Narodowej
• Technikum
• Policealna Szkoła Ochrony"VIP"w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 43
• Liceum Ogólnokształcące w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24
• Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24
• Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Siemiatyczach ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24
• Szkoła Policealna dla Dorosłych w Siemiatyczach,ZDZ w Białymstoku,ul.Pałacowa 24

Szkoły wyższe

• Nadbużańska Szkoła Wyższa,ul.Pałacowa 20

Szkoły muzyczne

• Szkoła Muzyczna I Stopnia,ul.Legionów Piłsudskiego 1

Szkoły specjalne

• Zespół Szkół Specjalnych w Siemiatyczach,ul.Tadeusza Kościuszki 46
• Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach
• Szkoła Podstawowa Specjalna w Siemiatyczach filia w Bacikach Średnich
• Gimnazjum Specjalne w Siemiatyczach

Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Parafia Wniebowzięcia NMP
• Parafia św.Andrzeja Boboli
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła
• Parafia Zmartwychwstania Pańskiego
• Kościół Chrystusowy
• Kościół Chrystusowy w Siemiatyczach
• Świadkowie Jehowy(dwa zbory,Sala Królestwa)