Położenie
| Rodzaj | Powierzchnia | % |
|---|---|---|
| użytki rolne: | 13,87 km² | 45,7% |
| grunty orne | 9,02 km² | 29,7% |
| sady | 0,15 km² | 0,5% |
| łąki | 4,26 km² | 14,0% |
| pastwiska | 0,44 km² | 1,5% |
| lasy | 0,64 km² | 2,1% |
| pozostałe grunty | 15,83 km² | 52,2% |
| Powierzchnia miasta(Σ) | 30,34 km² | 100% |
Miasto w większości położone jest na wysokości od ok.210 do 220 m n.p.m.Najniżej,bo ok.204 m n.p.m.usytuowane są okolice Łabuńki i Czarnego Potoku(północna część Zamościa),zaś na Os.Słoneczny Stok we wschodniej części miasta znajdują się miejsca położone najwyżej,ok.236 m n.p.m.(przy ul.Hrubieszowskiej).Rzeźba terenu nie jest zbytnio zróżnicowana.Wyraźne,większe nachylenia i spadek wysokości widoczne są jedynie w kierunku rzeki Łabuńki,szczególnie na Nowym Mieście(na południe od ulic Partyzantów i Hrubieszowskiej) i Os.Promyk,oraz w zachodniej części Os.Orzeszkowej-Reymonta.Wyraźnie niżej położone są także południowe i zachodnie fragmenty miasta.
Wody
Od południowego wschodu w kierunku północnym przez Zamość przepływa będąca dopływem Wieprza rzeka Łabuńka.Do niej,jeszcze w obrębie miasta,wpada płynąca od południowego zachodu Topornica.Płynący od wschodu wzdłuż północnej granicy Czarny Potok łączy się z Łabuńką już poza miastem.W południowej części Zamościa,na os.Zamczysko znajduje się zbudowany w latach 1961-63 zalew o powierzchni ok.18 ha.Został podzielony groblą na dwa osobne zbiorniki,z których południowy przeznaczony jest do hodowli ryb i wędkarstwa,a północny,położony bliżej centrum miasta,jest wykorzystywany jako sezonowe kąpielisko.
Klimat
Przyroda
W obrębie miasta za pomniki przyrody uznano 11 zespołów drzew.Południowo-wschodnia część Zamościa pokrywa się z fragmentem obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 o nazwie"Dolina Górnej Łabuńki".Spośród występujących tam ponad 20 gatunków ptaków,3 posiadają ostoje w obszarze miasta.Tereny zielone to w większości łąki,zajmujące głównie obszary przy granicach miasta oraz ogrody działkowe skupiające się w jego południowej części.Zieleń miejską stanowią położone w bezpośrednim sąsiedztwie Starego Miasta:od strony północno-zachodniej Park Miejski ze stawem(założony w okresie międzywojennym),skwery od południa i zachodu(dawny"Małpi Gaj")oraz słabiej zadrzewione"Planty(głównie skwery)położone po wschodniej i północnej stronie.Większe skupiska zieleni,poza centrum miasta,znajdują się ponadto w Koszarach,przy jednostce wojskowej oraz przy ul.Dzieci Zamojszczyzny,wzdłuż której ciągnie się szeroki pas drzew.Niewielkim parkiem jest także tzw.Ogródek Jordanowski położony między Starym a Nowym Miastem.Duży obszar(ok.45–50 ha)zajmuje jedyny miejski las komunalny,położony między zalewem a południową granicą miasta.Można tam spotkać chronione gatunki zwierząt,takie jak:rzekotka drzewna,traszki,ślimak żółtawy oraz różnego rodzaju storczyki.W zamojskim ogrodzie zoologicznym od niedawna jest także niewielka część botaniczna,poświęcona roślinności.Do terenów zielonych zalicza się również skwery przebiegające wzdłuż rzeki Łabuńki,na których wyznaczono bulwary Miast Partnerskich Zamościa(są to bulwary Loughborough,Schwäbisch Hall oraz Żółkiewski).W bezpośrednim sąsiedztwie miasta(na południowy zachód od jego granic)znajdują się rezerwaty"Hubale"(z susłami perełkowanymi) i "Wieprzec"(niskie torfowiska).Nieco dalej,w tym samym kierunku położony jest Roztoczański Park Narodowy,a bliżej na północ Skierbieszowski Park Krajobrazowy.
Historia
Zamość prawa miejskie uzyskał w 1580 roku,na mocy przywileju lokacyjnego wystawionego przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego.W roku 1589 miasto zostało stolicą założonej przez jego właściciela Ordynacji Zamojskiej.Wiek XVII był okresem największego i najszybszego rozwoju miasta.Osiedlała się tu nie tylko ludność polska,ale również wielu innych narodowości.Miasto musiało się jednak zmagać z licznymi najazdami,m.in.Kozaków pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku oraz podczas potopu w 1656 r.przez wojska szwedzkie,którym podobnie jak Kozakom nie udało się zdobyć miasta.Dopiero podczas wielkiej wojny północnej Zamość został zajęty przez wojska szwedzkie i saskie.W połowie XVIII wieku przeprowadzono reformę założonej już w 1594 r.Akademii Zamojskiej(wykładał na niej m.in.Stanisław Staszic),ale po zajęciu miasta przez Austriaków w wyniku I rozbioru(1772 r.)została zamknięta(1784 r.)W 1809 roku Zamość przyłączono do Księstwa Warszawskiego,a po kongresie wiedeńskim do Królestwa Polskiego,uzależnionego od Rosji.W 1821 roku rząd ówczesnego królestwa odkupił miasto i zmodernizował zamojską twierdzę.Dokonano wówczas przebudowy wielu budynków,przez co utraciły one w dużym stopniu swój pierwotny wygląd i styl.Zmodernizowana Twierdza Zamość odegrała dużą rolę w trakcie powstania listopadowego i skapitulowała jako ostatni polski punkt oporu.Po stwierdzeniu nieprzydatności twierdz z dziełami obronnymi,w 1866 r.skasowano twierdzę zamojską,co dało początek przestrzennemu rozwojowi miasta.W okresie I wojny światowej do Zamościa doprowadzono linię kolejową(1916 r.)Po odzyskaniu niepodległości Polski,w 1918 r.doszło tu do komunistycznej rewolty stłumionej przez oddziały wojskowe pod dowództwem majora Lisa-Kuli,a dwa lata później miasto okrążyła sowiecka armia,której ataki również zostały zatrzymane.Dwudziestolecie międzywojenne to okres rozwoju miasta,poszerzano jego granice,powstawało wiele nowych instytucji i ośrodków,szczególnie związanych z życiem kulturalnym i oświatowym.We wrześniu 1939 roku do Zamościa wtargnęli Niemcy,na krótko także wojska radzieckie.Podczas II wojny światowej na Rotundzie utworzono obóz zagłady,gdzie zginęło ponad 8 tysięcy ludzi,oraz obozy jeńców radzieckich i obóz tymczasowy dla wysiedlonych mieszkańców Zamojszczyzny(w tym dla licznych dzieci Zamojszczyzny).W czasie okupacji niemieckiej na Zamojszczyźnie miała miejsce masowa akcja wysiedleńcza prowadzona przez Niemców,dążących do stworzenia tu niemieckiego osadnictwa jako przyczółka do germanizacji Wschodu,dlatego okolice Zamościa były terenem wielu walk partyzantów AK,GL/AL BCh(powstanie zamojskie).Zamość został zdobyty przez wojska radzieckie i przez współdziałających z nimi żołnierzy Armii Krajowej w lipcu 1944 r.Po wojnie nastąpił dynamiczny rozwój miasta,w latach 1975-1998 Zamość był stolicą województwa zamojskiego,a od 1999 roku ponownie stał się miastem powiatowym w województwie lubelskim.
Historia Żydów w Zamościu
Kahał zamojski powstał w 1588,gdy Jan Zamoyski wyraził zgodę na osiedlanie się Żydów w obrębie miasta.Początkowo osiedlali się Żydzi sefardyjscy z Włoch,Hiszpanii,Portugalii i Turcji.W XVII wieku dołączyli do nich Żydzi aszkenazyjscy i wkrótce zdobyli w mieście przewagę liczebną.W roku 1684 przywilej Jana Zamoyskiego dla gminy żydowskiej jeszcze raz potwierdził Marcin Zamoyski.Na przełomie XVIII i XIX wieku silne wpływy miał tutaj nurt oświecenia żydowskiego Haskala.W końcu XIX wieku zaczął rozprzestrzeniać się chasydyzm.W Zamościu istniała synagoga,2 domy modlitwy oraz szpital żydowski.W roku 1827 mieszkało tu 2874 Żydów,w 1921 9383(49,3% ludności miasta).W Zamościu żył i tworzył poeta Salomon Ettinger(1799-1855),pisarz Icchak Lejb Perec(1852-1915),urodziła się też przyszła rewolucjonistka Róża Luksemburg(1870-1919).Przed wojną ukazywało się czasopismo Zamoscer Sztyme.Tuż przed wybuchem wojny mieszkało w Zamościu około 12000 Żydów.W październiku 1939 roku Niemcy powołali Judenrat,a wiosną 1941 roku utworzyli getto.Od kwietnia do września 1942 około 4 tys.osób wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu.W październiku 1942 r.na miejscu rozstrzelali 500 osób,pozostałe 4 tys.poprzez punkt etapowy w Izbicy wywieźli także do Bełżca.Przewożonych Żydów zamykano w nieogrzewanych,towarowych wagonach,z reguły nie dawano im jeść i pić,a w czasie mrozów często polewano wodą.Bywało,że przejazd kilkudziesięciu kilometrów zajmował 3 dni,a transportowane osoby przybywały już martwe.
Architektura i urbanistyka
Większość zwartej zabudowy Zamościa skupia się w postaci klinów ciągnących się na północ i wschód od położonego w centrum Starego Miasta.Sama starówka,dzięki otaczającej ją zieleni(Park Miejski,Planty,dawny"Małpi Gaj")w dużym stopniu zachowała swą odrębność,co jest związane z jej pierwotnie naturalnym odizolowaniem,głównie terenami zalewowymi i fosami,niesprzyjającymi dawniej nowemu osadnictwu.Znacznie mniej powierzchni zajętej zabudową występuje w zachodniej części miasta(Os.Karolówka)oraz położonym na południe od centrum Os.Zamczysko,gdzie zdecydowanie przeważają tereny zielone ogrody działkowe,las,łąki,trawiaste nieużytki oraz zalew.Obecnie miasto ma układ osadnictwa w znacznym stopniu zgodny z jego"klinowym"modelem,w którym od centrum po niemal granice występują tereny o konkretnym typie zabudowy i użytkowania,związanymi ściśle z ciągami komunikacyjnymi.Biorąc jednak pod uwagę osiedla Karolówka i Zamczysko,które wciąż zachowują odrębność od pozostałych części miasta(ze względu na nisko położone tereny,w dalszym ciągu oddzielające je od centrum)oraz oddalone na wschód Nowe Miasto(dawniej odrębna osada),z położonym w jego centrum Nowym Rynkiem,wskazywałoby to na"policentryczny"model miasta.Było to charakterystyczne i wyraźnie widoczne w okresie pod zaborem rosyjskim(XIX w.)jednak warunki tej części miasta nie stwarzały problemów dla dalszego rozwoju osadnictwa,co wpłynęło na to,iż układ taki nie został w pełni zachowany.W zabudowie miasta,osiedla domów jednorodzinnych zajmują w przybliżeniu podobny obszar jak osiedla z zabudową wielorodzinną.Bloki znacznie gęściej występują w południowo-wschodnim fragmencie Zamościa(na Nowym Mieście),zwłaszcza na północ od ul.Partyzantów,gdzie położonych jest wiele osiedli z zabudową przede wszystkim wielorodzinną(w tym liczne wieżowce),natomiast na południe od tej ulicy przeważają domy jednorodzinne.Na północ od centrum podobnie;pasem wzdłuż ul. J.Piłsudskiego(od zachodu ograniczonego rzeką Łabuńką)występują osiedla z blokami wielorodzinnymi(Os.Planty,Os.Orzeszkowej,Os.Kilińskiego,Os.Reymonta),zaś dalej na północ i północny wschód(ul.Lubelska ul.Wojska Polskiego ul.Powiatowa)już znacznie większy obszar zajmują domy jednorodzinne,przy których występują jeszcze osiedla z blokami,ale znacznie mniejsze.Wspomniane południowe i zachodnie fragmenty Zamościa(Os.Karolówka,Os.Zamczysko)to tereny,na których zabudowa mieszkalna składa się niemal wyłącznie z domów jednorodzinnych.Największe tereny przemysłowe i magazynowo-składowe skupiają się we wschodniej części miasta,w obrębie Os.Kilińskiego,gdzie sięgają po niezabudowane tereny przy wschodniej granicy.Podobne,ale mniejsze,są także na Os.Karolówka(zachodnia część Zamościa),ciągnące się wzdłuż ul.Szczebrzeskiej.Sporo nieużytków i gruntów ornych znajduje się na wschód od obwodnicy miasta oraz na zachód i południe od zabudowy na Os.Karolówka.Charakterystyczny,promienisty przebieg mają także główne ulice miasta,które zbliżają się do centrum lecz go nie przecinają: ulice J.Piłsudskiego i Lubelska(na jednej linii)zapewniają komunikację w kierunku północnym,ulice Partyzantów i S.Wyszyńskiego na wschód i południowy wschód,a ulice Lipska i Szczebrzeska na południowy zachód.Normalnotorowa linia kolejowa na kierunku wschód-zachód przebiega przez centrum miasta i ma szereg bocznych odgałęzień do zakładów w dzielnicy przemysłowej.Przy północnej granicy miasta przebiega także linia szerokotorowa(LHS).
Zabytki
Turystyka
| Old City of Zamość | |
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
| Kraj | Polska |
| Typ | Kulturowy |
| Spełniane kryterium | IV |
| Charakterystyka | #564 |
| Region | Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę | 1992 na 16.sesji |
Kultura i sztuka
Kultura była dziedziną życia miasta od jego założenia,podobnie jest współcześnie Zamość stanowi także ważny ośrodek kulturalny regionu.Jego funkcję kulturotwórczą podkreślają działające tu różne organizacje i instytucje kultury,dzięki którym odbywają się liczne imprezy krajowe i międzynarodowe,związane z teatrem,folklorem,muzyką,historią czy innymi dziedzinami sztuki.Bardziej znane w mieście,odbywające się cyklicznie co rok,to m.in.Zamojskie Lato Teatralne,ze spektaklami m.in.na Rynku Wielkim(od roku 1976);Międzynarodowy Festiwal Sztuk Intuitywnych"Fortalicje";Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny"Eurofolk";"Jazz na Kresach",nowy(od 2007 r.)Zamojski Festiwal Kultury;Międzynarodowe Dni Filmu Religijnego"Sacrofilm"(festiwal filmowy);czy"Szturm Twierdzy Zamość",podczas którego przedstawiana jest inscenizacja zwycięstwa w bitwie z Tatarami i Kozakami w 1648 roku.Wśród organizacji związanych zwłaszcza z muzyką,istnieją tu Zespół Pieśni i Tańca"Zamojszczyzna"oraz Orkiestra Symfoniczna im.K.Namysłowskiego(dawniej Polska Orkiestra Włościańska).Zamość to ponadto ośrodek utrwalania miejscowej kultury ludowej(Zamojszczyzny),o czym świadczą lokalne stowarzyszenia i wydarzenia,m.in."Jarmark Hetmański",jaki promuje także regionalną kuchnię,typową dla Zamojszczyzny i Lubelszczyzny.
Obiekty kulturalne
W Zamościu znajdują się liczne ośrodki utrzymujące życie kulturalne miasta,takie jak domy kultury,muzea,galerie,kino i biblioteki.Głównym ośrodkiem kultury jest funkcjonujący od 1964 r.Zamojski Dom Kultury,prowadzący działalność w wielu dziedzinach kultury.Ponadto są tu Młodzieżowy Dom Kultury im.K.Makuszyńskiego,przeznaczony głównie dla dzieci i młodzieży,Osiedlowy Dom Kultury"Okrąglak"działający przy osiedlach jednej ze spółdzielni mieszkaniowych oraz Klub Garnizonowy przy jednostce wojskowej.Wśród muzeów są tu dostępne:Muzeum Zamojskie,które zajmuje Kamienice Ormiańskie(obok ratusza,w północnej pierzei Rynku Wielkiego);jego oddział Muzeum Barwy i Oręża"Arsenał"z wystawą plenerową ze sprzętem bojowym;Muzeum Sakralne Katedry Zamojskiej w Infułatce koło katedry,Muzeum Diecezjalne przy kurii biskupiej,Muzeum Martyrologii"Rotunda"oraz niewielkie,ale jedno z nielicznych w Polsce,Okręgowe Muzeum Techniki Drogowej i Mostowej Okręgu Lubelskiego.W 2011 r.miasto wzbogaciło się o kolejne Centrum"Synagoga"z Multimedialnym Muzeum Żydów Zamościa i Okolic,mieszczące się w dawnej synagodze,która w ostatnich latach została objęta rewitalizacją.Po pracach remontowych można zwiedzać także wnętrze bastionu VII,przyległego do niego nadszańca oraz połączonej z nimi kurtyny,przez które dostępne jest przejście łączną trasą turystyczną w samym nadszańcu mieści się ponadto bogata wystawa dotycząca"rozwoju fortyfikacji".Nową trasę turystyczną utworzono także w podziemiach oficyny ratusza.Galerie to przede wszystkim"Biuro Wystaw Artystycznych Galeria Zamojska"na Starym Mieście,niewielka Galerii Fotografii"Ratusz"oraz Galeria Liceum Plastycznego"Pod Madonną" i Galeria Młodych"Okrąglak",prezentujące prace głównie dzieci i młodzieży.Miasto posiada obecnie tylko jedno kino,ale z trzema salami projekcyjnymi jest to nowe Centrum Kultury Filmowej"Stylowy"(oddane do użytku w 2010 r.)zastępujące dotychczasowe kino o tej samej nazwie,jakie mieściło się w Klubie Garnizonowym,gdzie z kolei dawniej było wojskowe kino"Dedal".Przy kinie dodatkowo działa dyskusyjny klub filmowy.Wśród wydarzeń związanych z filmografią w Zamościu,kręcono tu film"Przypadek Pekosińskiego"o Bronisławie Pekosińskim zamościaninie,który zagrał w nim siebie samego.Funkcjonuje tu kilka bibliotek,w tym Książnica Zamojska im.Stanisława Kostki Zamoyskiego(biblioteka publiczna),która poza głównym budynkiem posiada jeszcze 6 filii na terenie Zamościa.Inne to Biblioteka Pedagogiczna,oddział archiwum państwowego,oraz niewielka biblioteka w Klubie Garnizonowym.
Lokalne media
Wśród miejscowych gazet wydawane są takie jak Tygodnik Zamojski,Kronika Tygodnia,Gazeta Zamojska oraz bezpłatny dwutygodnik Gazeta Miasta.Działa tu także zamojski oddział Dziennika Wschodniego,a co 3 miesiące wydawany jest Zamojski Kwartalnik Kulturalny.Lokalne stacje radiowe to Katolickie Radio Zamość,Radio Eska Zamość(na zasadzie franczyzy)oraz Radio Złote Przeboje Zamość,a telewizyjne to Telewizja Zamość Tele-Top oraz Telewizja Zamość"zamosc.tv".Funkcjonują też miejscowe portale internetowe(m.in.roztocze.net,ezamosc.pl,zamosconline.pl,portalzamojski.pl,gazetamiasta.pl,mmzamosc.pl,zamosc.naszemiasto.pl).
Obiekty wyznaniowe i religijne
Kościoły i związki wyznaniowe
Większość mieszkańców miasta to wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego.Zamość leży w obrębie powstałej w 1992 r.diecezji zamojsko-lubaczowskiej,której obecnym biskupem ordynariuszem jest bp Marian Rojek.Poza czterema najstarszymi,zabytkowymi kościołami rzymskokatolickimi na Starym Mieście,znajduje się tu jeszcze 7 w pozostałych częściach miasta w sumie 11 kościołów,z czego 9 to parafialne(dekanat Zamość).Od 1926 r.istnieje tu także parafia Kościoła polskokatolickiego pw.Najświętszego Serca Jezusowego i Narodzenia NMP.Wśród obiektów innych wyznań,w Zamościu jest niewielka parafialna cerkiew prawosławna pw.św.Mikołaja Cudotwórcy,oraz protestanckie zbory:zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego,zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan i zbór zielonoświątkowy.Istnieją też 4 Chrześcijańskie Zbory Świadków Jehowy.Dawniej znajdował się w Zamościu kościół ormiański,w miejscu obecnego hotelu"Renesans"na Starym Mieście,przy ul.Greckiej.Powstał pod koniec XVI wieku,ale w okresie zaborów(w I połowie XIX wieku)został rozebrany.Zachowane dawne synagogi(na Starym i Nowym Mieście)nie są już używane jako domy modlitwy dla wyznawców judaizmu.W mieście znajduje się również ośrodek buddyzmu Diamentowej Drogi.
Cmentarze
Wśród cmentarzy,największy,z najstarszymi nagrobkami i pomnikami to parafialny cmentarz rzymskokatolicki przy ul.Peowiaków,powstały na pocz.XIX wieku.Łącznie z kaplicą,domem grabarza i drzewostanem znajduje się na liście zamojskich zabytków.Pozostałe to:cmentarz komunalny przy ul.Braterstwa Broni(założony w 1978 r.)niewielki cmentarz prawosławny i rzymskokatolicki przy ul.M.Bołtucia(wraz z niewielką cerkwią),cmentarz wojenny z II WŚ żołnierzy AK,żołnierzy radzieckich i ludności żydowskiej na Rotundzie oraz mały Cmentarz Żołnierzy Radzieckich przy ul.Szwedzkiej.Przed II wojną światową znajdował się tu także stary cmentarz żydowski(na północ od ul.Partyzantów).Nowy cmentarz żydowski w Zamościu założono w 1907 roku.Ostatni znany pochówek odbył się tam w 1941 roku podczas wojny został zdewastowany.W 1950 roku wybudowano w jego miejscu lapidarium zwieńczone tablicą z napisem:"Nie zabijaj".
Administracja i samorząd
Skupiają się tu liczne urzędy i instytucje o skali subregionalnej,co jest też związane z dawnym statutem Zamościa jako miasta wojewódzkiego(województwo zamojskie) i właśnie tu sprawy załatwiają także mieszkańcy sąsiednich powiatów.Są tu m.in.delegatury Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz Urzędu Marszałkowskiego,sądy oraz prokuratury okręgowe i rejonowe,powiatowy Urząd Pracy oraz filia wojewódzkiego.W związku z bliskim położeniem miasta do granicy państwa,znajduje się tu Urząd Celny wraz z oddziałem.Ponadto w Zamościu funkcjonuje Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego oraz wiele pozostałych,głównie filii bądź ośrodków zamiejscowych innych instytucji wojewódzkich(Urząd Statystyczny,Urząd Kontroli Skarbowej),a także lokalnych(inspektoraty KRUS i ZUS,Urząd Skarbowy,Urząd Gminy Zamość,Starostwo Powiatowe,Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna,10 urzędów pocztowych).
Samorząd
W zależności od liczby mieszkańców,Rada Miasta Zamościa składa się z 23 radnych,wśród których większość(8)związana jest z blokiem politycznym PiS;pozostali pochodzą z klubów PO(6),Komitetu Wyborczego Marcina Zamoyskiego(5)oraz SLD(4).Organem wykonawczym w Zamościu jest prezydent miasta,mimo,iż liczba ludności nie przekracza 100 tys.jest to związane z poprzednim statutem miasta(i miastami posiadającymi historycznie przyjęte nazewnictwo).Obecnie funkcję tę pełni wspomniany Marcin Zamoyski,związany z założycielem miasta.
Dzielnice i osiedla Zamościa
Zamość podzielony jest oficjalnie na 16 dzielnic o statusie osiedli,czyli na jednostki pomocnicze gminy(I–XVI).W granicach niektórych dzielnic znajduje się kilka osiedli mieszkaniowych(o tej samej nazwie bądź innej;1–19),nieposiadających statusu jednostki pomocniczej.
| jednostki pomocnicze gminy | osiedla mieszkaniowe |
|---|---|
| I.Osiedle Janowice | osiedle Janowice |
| II.Osiedle Karolówka | 1.osiedle Błonie,5.osiedle Karolówka |
| III.Osiedle Kilińskiego | 6.osiedle J.Kilińskiego |
| IV.Osiedle Majdan | osiedle Majdan |
| V.Osiedle Nowe Miasto | 9.osiedle Młyńska |
| VI.Osiedle Orzeszkowej-Reymonta | 10.osiedle Orzeszkowej,15.osiedle Reymonta |
| VII.Osiedle Partyzantów | 7.osiedle Konopnickiej,11.osiedle Partyzantów |
| VIII.Osiedle Planty | osiedle Planty |
| IX.Osiedle Powiatowa | 3.osiedle Brzozowa,4.osiedle Energetyk, 13.osiedle Powiatowa,17.osiedle Wojska Polskiego |
| X.Osiedle Promyk | 14.osiedle Promyk,16.osiedle Wiśniowa |
| XI.Osiedle Rataja | osiedle Rataja |
| XII.Osiedle Słoneczny Stok | osiedle Słoneczny Stok |
| XIII.Osiedle Stare Miasto | 12.osiedle Podgroble |
| XIV.Osiedle Świętego Piątka | osiedle Świętego Piątka |
| XV.Osiedle Zamczysko | osiedle Zamczysko |
| XVI.Osiedle Zamoyskiego | 2.osiedle Bohaterów Monte Cassino,8.osiedle Małe Ciche, 18.osiedle Zakole,19.osiedle J.Zamoyskiego |
Demografia
Okres szczególnie szybkiego,dynamicznego wzrostu liczby mieszkańców to przełom lat 70. i 80.kiedy to Zamość uzyskał status miasta wojewódzkiego.Do roku 1982 przyrost naturalny rósł i wynosił 15,46‰,aby w kolejnych latach zacząć stopniowo maleć do 1,69‰ w roku 2004.W roku 1999 faktyczna liczba mieszkańców miasta spadła o ponad 1000,mimo dodatniego przyrostu rzeczywistego.Od tego roku ujemne jest również saldo migracji(-4;zanotowane po raz pierwszy od lat 50.XX wieku),jakie nasilało się w kolejnych latach,a od roku 2002 decydujące o ujemnym przyroście rzeczywistym,mimo stale dodatniego przyrostu naturalnego.Po wspomnianym spadku w 1999 roku liczba zamościan stale się waha,ale nieznacznie,na zbliżonym poziomie(ok.66–67 tys.)Do takiej sytuacji prowadziło wiele czynników,wśród których można wymienić opuszczanie miasta głównie przez ludzi młodych,m.in.w poszukiwaniu lepszego miejsca pracy.Jest to jednak związane również z licznymi przeprowadzkami mieszkańców miasta do podmiejskich wsi(suburbia),gdzie obecnie powstaje dużo nowych domów jednorodzinnych.Wśród ogółu zatrudnionej ludności większość pracuje tu w usługach 72,1%(z niewielką przewagą usług rynkowych),natomiast w przemyśle i budownictwie ok.19,4%;pozostałe 8,5% to zatrudnieni w rolnictwie i leśnictwie.
- Struktura demograficzna mieszkańców Zamościa według danych z 31 grudnia 2012:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 65612 | 100 | 34584 | 52,71 | 31028 | 47,29 |
| Wiek przedprodukcyjny(0–17 lat) | 11302 | 17,23 | 5499 | 8,38 | 5803 | 8,84 |
| Wiek produkcyjny(18–65 lat) | 43260 | 65,93 | 21318 | 32,49 | 21942 | 33,44 |
| Wiek poprodukcyjny(powyżej 65 lat) | 11050 | 16,84 | 7767 | 11,84 | 3283 | 5 |
Pomimo jej niefortunnego losu,obecnie Zamość jest jednym z ośrodków edukacyjnych w województwie,o czym świadczy 5 szkół wyższych,z których 3 to publiczne:
- Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa,
- Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie(siedziba Wydziału Nauk Rolniczych,utworzonego na bazie już znacznie wcześniej działającego tu Instytutu NR),
- Zespół Kolegiów Nauczycielskich,
- Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna im.Jana Zamoyskiego,
- Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji.
Rozwinięta jest także sieć szkół ponadgimnazjalnych,którą tworzą:
- licea ogólnokształcące:
- publiczne:3 samodzielne(I LO im.J.Zamoyskiego,II LO im.M.Konopnickiej,III LO im.C.K.Norwida)oraz 2 wchodzące w skład innych szkół ponadgimnazjalnych(IV LO w ZSP nr 3,LO w Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego);
- niepubliczne:Społeczne LO,Prywatne LO,LO ZDZ,LO-Centrum Szkół Mundurowych;
- liceum plastyczne:LP im.B.Morando;
- szkoły ponadgimnazjalne(obejmujące technika,szkoły zawodowe,licea profilowane):
- publiczne:Zespoły Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1(dawniej nazywany powszechnie"ekonomik"),nr 2("mechanik"),nr 3("elektryk"),nr 4("budowlanka") i nr 5("rolniczak"),CKZiU,Centrum Kształcenia Praktycznego;
- niepubliczne:ZDZ,Centrum Szkół Technicznych,technikum"Lider",Rzemieślnicza ZSZ.
- 10 gimnazjów:8 publicznych(od nr 1 do 7),CKZiU,Katolickie i Społeczne;
- oraz 10 szkół podstawowych:8 publicznych(nr: 2,3,4,6,7,8,9,10)oraz Katolicka SP i Społeczna SP.
Sport
W Zamościu działają liczne kluby sportowe różnych dyscyplin.Najpopularniejsze z nich to m.in.KS Agros z zawodnikami lekkiej atletyki,kolarstwa i łucznictwa,Klub Tenisowy Return oraz szczypiorniści MKS Padwa Zamość.Do roku 2010 w rozgrywkach ligowych piłki nożnej brał udział założony w 1934 r.KS Hetman Zamość,jaki obecnie zmaga się z problemami finansowo-organizacyjnymi.Inną drużyną w tej dyscyplinie sportu,grającą w III lidze,jest AMSPN Hetman Zamość,wywodzący się spośród zespołów młodzieżowych.Miejscowe kluby innych dyscyplin to także bokserski zespół ASB Hetman,oraz kluby walk karate Zamojski Klub Karate Tradycyjnego oraz ZKK Kyokushin.Wśród zespołów szkolnych i młodzieżowych popularne są m.in.UKS Duet(tenis ziemny),UKS III LO Zamość(siatkówka juniorów),UKS Kiko(badminton)czy UKS Orka(pływanie).
Obiekty sportowe
Najwięcej obiektów sportowych znajduje się w Ośrodku Sportu i Rekreacji przy ul.Królowej Jadwigi(w pobliżu Starego Miasta).Są tam dostępne:stadion z nową bieżnią(odbywają się tu m.in.mecze Hetmana Zamość),hale sportowe(duża i mniejsza),strzelnica dla łuczników,siłownia oraz baza noclegowa.Do niedawna ośrodek posiadał także odkryte baseny,w miejscu których powstało nowe boisko,przeznaczone dla wielu dyscyplin(m.in.tenis).W jego pobliżu planowane jest także utworzenie nowego basenu oraz boisk.Wśród innych,większych i odpowiednio zagospodarowanych obiektów sportowych na terenie Zamościa,dostępne są boiska:w pobliżu OSiR-u przy ul.Królowej Jadwigi i przy Parku Miejskim oraz na zachód od Rotundy,gdzie znajduje się dodatkowo strzelnica.W mieście nie brakuje kortów tenisowych;obok parku mieszczą się korty Klubu Tenisowego"Return",a niedaleko OSiR-u(przy ul.Królowej Jadwigi)w ośrodku"Duet".W ośrodku tym dostępny jest również niewielki kryty basen,ale wśród kąpielisk i pływalni większe wymiary posiada kryta pływalnia(przy ul.J.Zamoyskiego)z pełnowymiarowym basenem sportowym(25 m dług.) i innymi obiektami.W okresie wakacji dodatkowe kąpielisko czynne jest w zalewie miejskim z wypożyczalnią pływającego sprzętu wodnego.Miasto posiada także 3 popularne wśród młodzieży skate parki,położone przy osiedlach nad rzeką Łabuńką(Os.Orzeszkowej i Os.Promyk) i na terenie szkoły podst.nr 2(Os.Słoneczny Stok).Dodatkowymi obiektami,lepiej wyposażonymi i wykorzystywanymi do zawodów oraz zajęć pozaszkolnych,dysponują ponadto niektóre szkoły;są to m.in.hale sportowe(III LO,Zespół Szkół Ponadgim.nr 5),boiska(szkoły podst.nr 4 i 6)czy odkryte korty tenisowe(III LO).Liczne są także siłownie.
Zawody sportowe
Z działalnością zamojskich klubów związane są także różne zawody i imprezy sportowe,organizowane w Zamościu.Jedną z większych jest m.in.Bieg Pamięci Dzieci Zamojszczyzny,składający się z czterech etapów(trzy poza Zamościem:Zamość Zwierzyniec,Zwierzyniec Krasnobród,Krasnobród Zamość oraz jeden w Zamościu).Często odbywają się tu inne zawody lekkoatletyczne,zwłaszcza dzieci i młodzieży,popularne są także odbywające się co roku pokazy i imprezy związane ze sztukami walki,turnieje tenisowe oraz Memoriał im.Jerzego Suchodoła w boksie.
Gospodarka
W końcu lipca 2012 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zamościu obejmowała ok.4,4 tys.mieszkańców,co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 14,3% do aktywnych zawodowo.
Przemysł i usługi
Gospodarka komunalna
Główne ujęcie wody dostarczanej w mieście znajduje się przy ul.Kruczej,na terenie bazy miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej(Os.Janowice),którego działalność obejmuje także funkcjonowanie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków,z podwyższonym usuwaniem biogenów(al.1 Maja,Os.Janowice).Z kolei śmieci wywożone są z miasta na składowisko odpadów w miejscowości Kolonia Dębowiec(na północ od Zamościa).Prowadzone jest tu także odpowiednie gospodarowanie odpadami na osiedlach rozmieszczone są pojemniki na odpady różnego rodzaju(papier,szkło,tworzywa sztuczne,aluminium),wykorzystywane do recyklingu.W przypadku ciepła,jego głównym dostawcą jest Ciepłownia"Szopinek",położona przy wschodniej granicy miasta(ul.Hrubieszowska,Os.Kilińskiego).
Bezpieczeństwo
W Zamościu czynne są dwa szpitale.Zamojski Szpital Niepubliczny,powszechnie nazywany"starym szpitalem",do niedawna był publicznym ośrodkiem opieki zdrowotnej,przekształcony w prężnie działający ośrodek,którego właścicielem jest miasto.Drugi to Szpital Wojewódzki im.Jana Pawła II,tzw."nowy szpital",znacznie większy,o statusie wojewódzkim,jaki działalność rozpoczął na początku lat 90.minionego stulecia.Funkcjonuje tu także Stacja Pogotowia Ratunkowego(ul.Starowiejska,Os.Kilińskiego)oraz liczne przychodnie i apteki zapewniające mieszkańcom miasta i okolic opiekę zdrowotną.
Służby mundurowe
O bezpieczeństwo i porządek w mieście dbają określone jednostki organizacyjne.Mieści się tu Komenda Miejska Policji z dzielnicowymi dla dwunastu rejonów miasta,Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej wraz z Jednostką Ratowniczo-Gaśniczą oraz odpowiedzialna za porządek publiczny Straż Miejska z komisariatem w ratuszu.
Jednostka wojskowa
W Zamościu funkcjonuje 3.Batalion Zmechanizowany,który jest podporządkowany 1 Brygadzie Pancernej w Wesołej(w obrębie Śląskiego Okręgu Wojskowego).Do 1995 roku była to Techniczna Szkoła Wojsk Lotniczych,następnie przekształcona w 3.Zamojską Brygadę(wcześniej Batalion)Obrony Terytorialnej,a od 2011 roku działa jako obecna jednostka.Położona jest na terenie,gdzie na początku XX wieku powstały koszary ówczesnych wojsk rosyjskich.Obecnie fragment koszar(z zabudową mieszkalną,usługową i zielenią),pomiędzy zamkniętym obszarem jednostki a ulicą J.Piłsudskiego,znajduje się już w posiadaniu miasta Zamość.O dawnej szkole lotniczej przypomina ustawiony dziobem do góry,przy głównym wjeździe do Koszar,samolot TS-11 Iskra.
Transport
Zamość stanowi węzeł drogowy o znaczeniu krajowym w województwie lubelskim.
Przebiegają tędy dwie drogi krajowe:
- 17E372 Warszawa Lublin Zamość Tomaszów Lub.Hrebenne(przejście graniczne) i dalej do Lwowa;stanowi część korytarza Via Intermare z Gdańska(Morze Bałtyckie)przez Warszawę Lwów do Odessy(Morze Czarne);
- 74 Sulejów k.Piotrkowa Tryb.Kielce Kraśnik Zamość Hrubieszów Zosin(przejście graniczne);część dawnego Traktu Królewskiego z Pragi i Krakowa do Kijowa.
Miasto posiada trzy obwodnice:
- Obwodnica Hetmańska główna,biegnąca przy jego północnej i wschodniej granicy(ul.Legionów i al.Jana Pawła II),dzięki czemu możliwy jest w miarę szybki i bezproblemowy przejazd przez miasto,przeznaczony zwłaszcza dla ruchu tranzytowego.
- Obwodnica Zachodnia biegnie po zachodniej stronie miasta,gdzie przejazd poza centrum umożliwiają ulice Dzieci Zamojszczyzny i al.1 Maja.
- Obwodnica Śródmiejska biegnie przez miasto z zachodu na wschód,omijając jego ścisłe centrum ulicami:Dzieci Zamojszczyzny,Sadowa,Peowiaków i S.Wyszyńskiego.
Transport kolejowy
- 72 normalnotorowa:Zawada Zamość Hrubieszów Miasto;posiada znaczenie drugorzędne,prowadzi ruch osobowy(odcinek Zawada Zamość) i towarowy.Od stacji Zawada inne linie kolejowe biegną:na północ w kierunku miejscowości Rejowiec oraz na południe do Bełżca,od której w Zwierzyńcu odbiega linia na zachód do Biłgoraja.
- 65 Linia Hutnicza Szerokotorowa(siedziba spółki obsługującej linię mieści się w Zamościu):Hrubieszów Towarowy Sławków Południowy;posiada znaczenie krajowe,omija miasto od północy obwodnicą,prowadzi ruch towarowy(zapewnia zaopatrzenie"Huty Katowice"w rudę żelaza z Zagłębia Donieckiego na Ukrainie).
W układzie torowym Zamościa funkcjonują lub funkcjonowały następujące stacje:
- stacja kolejowa Zamość obsługująca ruch osobowy i towarowy;
- stacja towarowa Zamość Bortatycze znajduje się na terenie miejscowości Wysokie,w pobliżu granicy miasta,na północnej obwodnicy kolejowej.Obsługuje obie szerokości torów.Na stacji istnieje zaplecze techniczne kolei:lokomotywownia LHS i lokomotywownia PKP Cargo.
- stacja osobowa Zamość Północny(nieczynna)znajduje się tuż poza granicą miasta(ul.Legionów),na terenie gminy Zamość(Sitaniec).Stacja ta nigdy nie została ukończona,w planach miała przejąć rolę głównej stacji dla miasta Zamościa.Do końca lat 90.XX w.obsługiwała szerokotorowe pociągi pasażerskie(połączenia Olkusza ze Lwowem,Moskwą,Charkowem,Magnitogorskiem i Kowlem).
Transport zbiorowy
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
- Bardiów
- Cassino
- Fountain Hills
- Loughborough
- Łuck
- Schwäbisch Hall
- Sighișoara
- Weimar
- Żółkiew
| Honorowi obywatele Zamościa | Urodzeni w Zamościu |
|---|---|
|
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz