Sebastian Petrycy

Sebastian Petrycy z Pilzna inna forma nazwiska:Sebastianus Petricius Pilsnanus,(ur.1554 w Pilźnie,zm.22 kwietnia lub 7 grudnia 1626 w Krakowie)polski lekarz,pisarz medyczny,filozof i tłumacz.
Życie
Sebastian Petrycy,syn Stanisława,pochodził z rodziny mieszczańskiej.Początkowe wykształcenie pobierał w rodzinnym mieście.W 1583 ukończył studia na Akademii Krakowskiej,które kontynuował na uniwersytecie w Padwie(1589-1590),gdzie uzyskał doktorat z medycyny.W 1588 został profesorem retoryki na Wydziale Sztuk Wyzwolonych Akademii Krakowskiej.Starał się o nostryfikację swojego padewskiego dyplomu,jednak Wydział Lekarski małodusznie nie dopuszczał do swego grona nowych członków i celowo wydłużał formalności.Zniechęcony Petrycy wyjechał w 1591 do Lwowa.Tu ożenił się i osiadł,otworzył własną praktykę lekarską.Wkrótce jednak spadł na niego ciąg nieszczęśliwych wypadków zgon żony(28 lutego 1596)oraz strata jedynej córeczki,Zuzanny.W latach 1597-1599 prowadził proces o schedę po teściu,który ostatecznie przegrał w 1600.Wrócił do Krakowa w 1601 i objął stanowisko lekarza przybocznego biskupa krakowskiego kardynała Bernarda Maciejowskiego.Rozpoczyna się okres dworski w życiu Petrycego.Wkrótce wiążę się on z rodem Mniszchów.W 1606 wraz z orszakiem Maryny Mniszchówny udał się na jej wesele z Dymitrem Samozwańcem w Moskwie.Cudem uniknął śmierci w rzezi Polaków.Został przez Rosjan pojmany i przez rok przebywał w więzieniu aż do września 1607.W czasie pobytu w Moskwie ma miejsce jeszcze jedna osobista tragedia w życiu Petrycego ginie bez wieści jego młodszy syn Gabriel.W 1603 roku otrzymał ostatecznie zezwolenie na inkorporację do Wydziału Lekarskiego,ale dopiero w 1607 powrócił do działalności akademickiej.W latach 1608-1615 wykładał medycynę na Akademii Krakowskiej.W 1615 rozgorzał spór między Petrycym i jego największym wrogiem Walentym Fontaną.W konflikt zaangażowały się władze uczelni,które opowiedziały się po stronie Fontany.W 1616 Petrycy wystąpił z Wydziału Lekarskiego i powrócił do zawodu lekarza.Nigdy jednak nie zerwał kontaktów z uczelnią.Jego starszy syn Jan Innocenty Petrycy również został profesorem Akademii Krakowskiej.
Twórczość
W czasie uwięzienia w Moskwie dokonał tłumaczenia i parafrazy wierszy Horacego,wydanego w 1609 jako Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego.Zasłynął m.in.adaptacją pism Arystotelesa Rzeczpospolita Polska sposobem Arystotelesowym ułożona.Jest jednym z głównych polskich filozofów renesansowych i twórców polskiej terminologii filozoficznej.Próbą przełożenia pojęć greckiej filozofii na język polski były Przydatki Arystotelesowe,podzielone na trzy tytuły:Ekonomiki,Polityki oraz Etyki.Był zwolennikiem umiarkowanego racjonalizmu i empiryzmu.
Dzieła literackie

• De natura,causis,symptomatis morbi gallici eiusque curatione quaestio,(Kraków)1591,(drukarnia Łazarzowa)
• Sebastian Petrycy:Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego na utulenie żalów...w lyryckich pieśniach zawarty.1609.Kraków,drukarnia B.Skalski;wyd.krytyczne J.Łoś,Kraków 1914,BPP nr 67
• Instructia abo nauka,jak się sprawować czasu moru,Kraków 1613,drukarnia M. Lob
• D.Sebastianus Petricius medicus Gregorio Scrobkowicz jure-consulto,consuli crac.Zoilo suo sanam mentem P.1613(brak miejsca wydania)

Przekłady

• Ekonomika Arystotelesowa albo raczej nauka domowego gospodarstwa,Kraków 1601,drukarnia Łazarzowa;wyd.następne rozszerzone:Kraków 1618,drukarnia M.Jędrzejowczyk;fragm.Przydatków przedr.S.Kot Źródła do historii wychowania.(Wybór),cz.1:Od starożytnej Grecji do końca w.XVII,Kraków 1929,s.263-264,270-272;W.Tomkiewicz"Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce",Wrocław 1955,Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki,t.4;J.Skoczek"Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia",Wrocław 1956,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 157
• Polityki Arystotelesowej,to jest rządu Rzeczypospolitej,z dokładem ksiąg ośmioro,Kraków 1605,drukarnia S.Kempini;fragm.Przydatków przedr.S.Kot Źródła do historii wychowania.(Wybór),cz.1:Od starożytnej Grecji do końca w. XVII,Kraków 1929,s.259-263,264-267;W.Tomkiewicz"Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce",Wrocław 1955,Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki,t.4;fragm.dedykacji i przedmowy przedr.W.Taszycki"Obrońcy języka polskiego.Wiek XV-XVIII",Wrocław 1953,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 146;J.Skoczek"Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia",Wrocław 1956,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 157;fragmenty przedr.B.Suchodolski"Rozwój myśli o wychowaniu fizycznym w dobie Odrodzenia",Wrocław 1959,Źródła do Dziejów Kultury Fizycznej nr 2
• Etyki Arystotelesowej,to jest,jako się każdy ma na świecie rządzić,z dokładem ksiąg dziesięciorga,Kraków 1618,drukarnia M.Jędrzejowczyk;fragmenty przedr.W.Rubczyński"O filozoficznych poglądach S.Petrycego z Pilzna",dod.I,IV-VII,Rozprawy AU Wydział Historyczno-Filozoficzny,t.52(1909),s.171-172,181-189;W.Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku,Lwów 1928;także wyd.2 Warszawa 1955;S.Kot Źródła do historii wychowania.(Wybór),cz.1:Od starożytnej Grecji do końca w.XVII,Kraków 1929,s.267-270;W.Tomkiewicz"Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce",Wrocław 1955,Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki,t.4;J.Skoczek"Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia",Wrocław 1956,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 157
• w Przydatkach do każdego z tych przekładów zamieszczał Petrycy swe oryginalne poglądy filozoficzne

Wydania zbiorowe

• Pisma wybrane,t.1–2,oprac.W.Wasik,Warszawa 1956,Biblioteka Klasyków Filozofii.Pisarze Polscy;zawartość:
  • t.1:Przydatki do Etyki Arystotelesowej
  • t.2:Przydatki do Ekonomiki i Polityki Arystotelesowej(wybór);podręczny słowniczek staropolski do powyższych tekstów

Listy i materiały

• Listy do T.E.Swinarskiego,dat.w Krakowie:6 lipca,28 października i 5 listopada 1590;we Lwowie:29 września 1956 i 4 lutego 1598;ogł.H.Barycz"Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S.Petrycego",Sebastian Petrycy,uczony doby Odrodzenia,Wrocław 1957,PAN Komitet Historii Nauki.Monografie z Dziejów Nauki i Techniki,aneks I i odb.nr 3
• Do księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła,dat.w Mińsku 16 września 1607,wyd.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 dod.Warszawa 1852,s.226;przedr.H.Barycz"Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S.Petrycego",Sebastian Petrycy,uczony doby Odrodzenia, Wrocław 1957,PAN Komitet Historii Nauki.Monografie z Dziejów Nauki i Techniki,aneks I,nr 6
• Do Grzegorza Skrobkowica,dat.w Krakowie 1613,wyd.około 1613(w formie listu otwartego);przedr.H.Barycz"Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S.Petrycego",Sebastian Petrycy,uczony doby Odrodzenia,Wrocław 1957,PAN Komitet Historii Nauki. Monografie z Dziejów Nauki i Techniki,aneks I,nr 7;unikat wyd.1613 Biblioteka Ossolińskich,sygn.XVII 290/III
• Listy od T.E.Swinarskiego z lat 1590-1598,rękopisy:Biblioteka Jagiellońska nr 2501
• Diariusz osobisty z lat 1582-1607,wpisany na marginesie i ochronnej karcie dzieła:J.Stadius Ephemerides 1554-1606,Kolonia 1560(egz.Biblioteka Jagiellońska Cim.5920),ogł.H.Barycz"Kilka rysów i spostrzeżeń z życia i charakteru S.Petrycego",Sebastian Petrycy,uczony doby Odrodzenia,Wrocław 1957,PAN Komitet Historii Nauki.Monografie z Dziejów Nauki i Techniki,aneks II