Goniądz

Miasto w woj.podlaskim,w powiecie monieckim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Goniądz,położone na skraju Kotliny Biebrzańskiej,nad Biebrzą.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.łomżyńskiego.Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 1933 mieszkańców.Ośrodek rolniczy i usługowy dla rolnictwa;leży przy turystycznym szlaku wodnym Biebrzy łączącym jeziora Równiny Augustowskiej i Pojezierza Ełckiego z Narwią.Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 670.
Historia
W XIV w.gród,przedmiot sporów między Mazowszem a Litwą;XIV/XV w.włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego.W latach 1501-1506 Goniądz był własnością kniazia Michała Glińskiego.W 1569 włączony do Korony;prawa miejskie 1547;ośrodek rzemieślniczo-handlowy(port rzeczny);od 1795 w zaborze pruskim gdzie był siedzibą powiatu,od 1807 w zaborze rosyjskim;w końcu XIX w.połączenie kolejowe;w okresie okupacji niem.1941-1942 getto(ok.1,3 tys.osób wywiezionych przez Niemców do Prostek k.Grajewa);podczas działań wojennych(rok 1944)zniszczony w ok.80%.
Kalendarium

• 14 sierpnia 1358 pierwsza pisana wzmianka o Goniądzu stolicy powiatu należącego do ziemi wiskiej
• 2 grudnia 1382 książę mazowiecki Siemowit IV z bratem Januszem I zastawia zakonowi krzyżackiemu zamek Wiznę z powiatem goniądzkim
• 30 grudnia 1401 Ziemowit IV,książę płocki zastawia swemu bratu Januszowi I księciu czerskiemu ziemię wiską wraz z powiatem goniądzkim
• 29 stycznia 1402 Ziemowit IV wykupił od wielkiego mistrza krzyżackiego ziemię wiską z powiatem goniądzkim
• 2 lipca 1402 wielki mistrz krzyżacki wypiera się w liście do Janusza I i Siemowita IV faktu odstąpienia wielkiemu księstwu litewskiemu Witoldowi powiatu goniądzkiego
• przed 1430 Witold wielki książę litewski funduje i uposaża kościół parafialny;pierwsza świątynia nosiła tytuł Wniebowzięcia NMP,św.Jana Chrzciciela i św.Agnieszki
• 10 lutego 1464 po raz pierwszy w źródłach występuje proboszcz goniądzki Maciej
• 1501-1506 Goniądz był własnością Michała Glińskiego księcia litewskiego,pochodzenia tatarskiego.W roku 1500 został nadwornym marszałkiem litewskim.W 1506 pokonał Tatarów w bitwie pod Kleckiem.Został niesłusznie oskarżony przez przeciwników o zamiar opanowania tronu wielkoksiążęcego,pozbawiony przez Zygmunta I Starego pełnionych urzędów.Zamordował intrygującego przeciw niemu wojewodę trockiego J.Zabrzezińskiego.Wszczął bunt i przeszedł w 1508 na stronę Moskwy,w następstwie czego utracił swoje dobra w Rzeczypospolitej
• 4 maja 1511 Mikołaj Radziwiłł wojewoda wileński zbudował na zamku Goniądzkim kaplicę pw.Trójcy,Bożej Rodzicielki Maryi i Świętych
• 4 stycznia 1515 Zygmunt I nadaje wieczyście ziemie goniądzko-rajgrodzkie Mikołajowi Radziwiłłowi
• 23 kwietnia 1529 Zygmunt I swemu synowi Zygmuntowi Augustowi darował lasy,łąki i pustkowia wokół dóbr Goniądz
• 1536 miasto uprawiało 108 włók,z każdej płacono po 37 gr.Powierzchnia ogrodów miejskich wynosiła 112 morgów.Podatek od użytkowanych ogrodów stale wynosił 3 gr.lit.z ogrodu.Wójt miejski goniądzki posiadał 3 włóki ziemi.Ponadto otrzymywał 10 zł z czynszu płaconego przez mieszczan
• 22 grudnia 1541 Zygmunt I król polski wydał dekret mocą którego właściciele dóbr Goniądz i Rajgród winni stosować się do prawa polskiego i odpowiadać w sądach ziemskich
• 15 lutego 1547 właściciele Goniądza,Stanisław Dowojno z żoną Petronelą,nadali miastu prawo chełmińskie
• 1564 Goniądz przejmuje po Petronelli Radziwiłłównie jej siostra Anna Radziwiłłówna Kiszczyna wojewodzina witebska, która 20.05.1570 r.w Warszawie daruje ziemie goniądzkie królowi Zygmuntowi Augustowi
• 1572 Goniądz zostaje włączony do starostwa knyszyńskiego
• 1573 Sejm zatwierdza prawa i swobody miasta Goniądza
• 15 sierpnia 1579 król Stefan Batory wydaje uniwersał ustanawiający w Goniądzu żupę solną z której w sól zaopatrywało się województwo podlaskie
• 1580 miasto obejmowało 174 włók i ¼ morga.Było 247 domówi 72 pustych placów.Mieszkało:8 szewców,3 kowali,4 rzeźników,27 rybaków,1 zdun,7 przekupników
• 28 maja 1621 pożar miasta Goniądza
• 7 marca 1667 konstytucja sejmowa tworzy w Goniądzu Urząd Grodzki
• 1669 Parafia Goniądz wchodzi w skład dekanatu augustowskiego
• 15 lutego 1676 Jan III Sobieski nadał wójtostwo w mieście Goniądzu
• 1765 Goniądz liczył 243 domów i ok.1500 mieszkańców
• 1775 rozpoczęto budowę nowego,drewnianego kościoła.Fundatorami świątyni byli bp.Przemyski Antoni Betański,tytularny proboszcz Goniądza i Izabela z Poniatowskich Branicka
• 8 września 1779 pożar Goniądza
• 24 czerwca 1794 podczas insurekcji kościuszkowskiej oddziały powstańcze stoczyły zwycięską bitwę z wojskami pruskimi pod Osowcem i Klimaszewnicą.
• 30 czerwca 1794 komisja porządkowa ziemi bielskiej wyznacza w Goniądzu pospolite ruszenie parafii zabiebrzańskich
• 1795 w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej Goniądz przypada Królestwu Pruskiemu;władze pruskie anulują obowiązujący dotychczas przywilej„de non tolerandis Judaeis”,co przyczynia się do znacznego napływu ludności żydowskiej,głównie tzw.„litwaków”
• 7 października 1796 obwieszczenie o handlu solnym w Prusach Nowo–Wschodnich wymienia skład soli w Goniądzu
• 1799 z pruskiego opisu miasta wynika,że na terenie Goniądza zamieszkuje 498 Żydów na ogólna liczba 1373 mieszkańców
• 1807-1915 Goniądz wchodzi w skład Imperium Rosyjskiego
• 1849 miasto Goniądz posiadało:2 place niebrukowane,5 ulic,w tym 3 ulice brukowane,4 drewniane mosty,2 cmentarze,na jednym z nich był kościół cmentarny.Ogródków domowych 20,36 pustych placów,brak parków publicznych
• 1860 parafia liczyła 5054 osoby
• 1864 budowa kaplicy św.Floriana na wzgórzu,na terenie dawnego cmentarza szpitalnego
• 1 stycznia 1878 Goniądz liczy 2943 mieszkańców,w tym:1880 żydów,1056 katolików,15 prawosławnych
• 1881 w Goniądzu zostaje umieszczony okręg administracyjny obejmujący gminy:Jaświły,Krypno,Przytulankę
• 1897 miasto liczy 3402 mieszkańców
• I wojna światowa miasto zostało zniszczone przez działania wojenne ze względu na biegnącą na rzece Biebrzy linię frontu
• 26 września 1921 pożar kościoła w Goniądzu
• 15 września 1924 konsekracja nowego kościoła w Goniądzu,zbudowanego wg projektu prof.Oskara Sosnowskiego
• wrzesień 1939 w okresie pierwszej kilkunastodniowej okupacji niemieckiej w Goniądzu dochodzi do zajść antyżydowskich
• 1939-1941 okupacja sowiecka
• 22 czerwca 1941 Niemcy napadają na Związek Sowiecki;następuje paniczna ucieczka Sowietów z miasta,które zostaje opanowane przez polski margines społeczny dopuszczający się licznych samosądów i grabieży na ludności żydowskiej.Według polskiej strony„w czerwcu 1941 r.wojska niemieckie zamordowały 116 mieszkańców Goniądza,głównie pochodzenia żydowskiego”.Według strony żydowskiej„w lipcu 1941 roku w Goniądzu doszło do pogromu,w którym na kirkucie zamordowano 116 Żydów”
• 1941-1945 okupacja niemiecka
• 10 sierpnia 1944 Niemcy wysadzają dwie wieże oraz część ścian kościoła;miasto zostaje zniszczone w 80% ze względu na biegnącą na rzece Biebrzy linię frontu niemiecko-sowieckiego
• 12 stycznia 1945 wojska sowieckie wkraczają do Goniądza
• 1955 ukończono odbudowę kościoła
• 30 grudnia 1995 Goniądz liczy 1907 mieszkańców

Zabytki

• Kościół św.Agnieszki
• Kaplica pw.św.Floriana
• Kaplica pw.Świętego Ducha(cmentarna)

Turystyka

• Na terenie gminy Osowiec-Twierdza siedziba Biebrzańskiego Parku Narodowego,pozostałości Twierdzy Osowiec z XIX w.

Ciekawostki

• W 2004 odbył się w Goniądzu III Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych imienia Braci Wagów.
• W 2010 roku Goniądz trafił do Księgi Rekordów Guinnessa.W ramach Zlotu Klubu Ptaków Polskich ustanowiono tutaj rekord świata w kategorii największego obrazu zwierzęcia ułożonego z ludzi.1311 uczestników Zlotu ułożyło postać Bociana Białego.Wydarzenie to było częścią obchodów Roku Bioróżnorodności,a organizator Zlotu,stowarzyszenie Ptaki Polskie,mające swoją siedzibę w Goniądzu,zostało partnerem ONZ w ramach tych obchodów.

Ludzie związani z Goniądzem

• Adam Abramowicz ksiądz katolicki,budowniczy kościołów na Białostocczyźnie
• Antoni Wacław Betański biskup rzymskokatolicki
• Józef Chazanowicz polski lekarz,bibliofil,współtwórca Narodowej i Uniwersyteckiej Biblioteki Izraela
• Piotr z Goniądza ksiądz katolicki,następnie pastor,pisarz i teolog protestancki
• Mieczysław Potocki ps.„Węgielny”major Wojska Polskiego,jeden z dowódców akcji„Burza”na Wileńszczyźnie
• Jan Popowski salezjanin,misjonarz w Ekwadorze