Zabłudów

Miasto w woj.podlaskim,w powiecie białostockim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zabłudów.Miasto zaliczane jest do aglomeracji białostockiej.Według danych z 30 czerwca 2012 r.miasto miało 2500 mieszkańców.
Miejscowość jest siedzibą parafii:

• rzymskokatolickiej Świętych Apostołów Piotra i Pawła,należącej do metropolii białostockiej,archidiecezji białostockiej,dekanatu Białystok Dojlidy;
• prawosławnej Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy,należącej do diecezji białostocko-gdańskiej,dekanatu Białystok.

Położenie
Zabłudów znajduje się około 20 km na południowy wschód od Białegostoku.Wchodzi w skład aglomeracji białostockiej.Według danych z 1 stycznia 2010 r.powierzchnia miasta wynosiła 14,30 km².Przez miasto przebiega droga krajowa nr. 19,Białystok-Lublin.Początek ma tutaj również droga wojewódzka nr 685 łącząca DK.19 z Hajnówką.Komunikację z Białymstokiem zapewniają przecinające się w mieście liczne kursy firm przewozowych,głównie PKS.Najwięcej połączeń zapewnia PKS Białystok.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.białostockiego.
Historia
W 1550 roku istniał już dwór zabłudowski.Miasto lokowane na surowym korzeniu w 1553 na prawie magdeburskim dzięki staraniom Grzegorza Chodkiewicza i zgodą Zygmunta Augusta z prawem do targu i dwóch jarmarków.W 1567 Grzegorz Chodkiewicz ufundował w Zabłudowie parafie prawosławną i katolicką.Własność Chodkiewiczów,którzy za 30 tys.groszy sprzedali dobra zabłudowskie w 1599 roku Krzysztofowi Radziwiłłowi,w którego rodzie Zabłudów pozostał do początków XIX wieku.Zabudowania dworskie znajdowały się po przeciwnej niż miasto stronie rzeki Rudnie i prowadziła do niego grobla.W XVI wieku miasto było ośrodkiem reformacji.Po 1622 roku miasto zostało otoczone wałami obronnymi,o czym wspomina ordynacja Janusza Radziwiłła z 1635 roku.W 1638 roku wydano Żydom zgodę na budowę w mieście bożnicy.Przed 1655 przy cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej powstał monaster pod tym samym wezwaniem,fundacja Janusza i Marii Radziwiłłów.W 1654 roku król Jan II Kazimierz zatwierdził prawo magdeburskie dla miasta i nadał mu herb z jednorożcem.W 1658 roku za zdradę zostali na mocy uchwały sejmu usunięciu z miasta arianie.W dniu 25 grudnia 1659 roku miasto zostało spalone przez wojska moskiewskie Iwana Chowańskiego,które wymordowały mieszkańców zgromadzonych na mszy w kościele.W 1685 roku pożar zniszczył kościół katolicki i zbór ewangelicki.Około 1748 roku w miejscu dawnego dworu zbudowano murowany barokowy pałac kryty dachówką holenderką.Od 1795 w zaborze pruskim,od pokoju w Tylży w 1807 w zaborze rosyjskim.W 1824 monaster zabłudowski,nieczynny od trzech lat wskutek zniszczenia w pożarze,został formalnie zamknięty.W XIX wieku nastąpiło gwałtowne zwiększenie ilości ludności żydowskiej w mieście,która pod koniec wieku stanowiła już 60% mieszkańców.15 sierpnia 1915 roku został spalony pałac przez uciekające wojska rosyjskie.Od 1918 w niepodległej Polsce,w 1939-1941 pod okupacją sowiecką,a następnie niemiecką(1941-1944),podczas której Niemcy wymordowali ludność żydowską(około 1,4 tys.wywiezionych do obozu zagłady w Treblince w 1942).Podczas wojny miasto zniszczono w 50%.24 czerwca 1941 r.spalono m.in.najcenniejszy zabytek Zabłudowa unikatową wielką drewnianą synagogę z 1646 r.W 1944 roku zajęte przez Armię Czerwoną.W roku 1965 w mieście miał miejsce tak zwany cud zabłudowski.
Rynek
Zabłudowski rynek miał dzisiejszy kształt od początku swego istnienia,który zawdzięcza Grzegorzowi Chodkiewiczowi.Jak na ówczesne czasy był duży,kształtem przypominał kwadrat;w jego krańcach wyznaczono pary ulic wychodzące z każdego rogu,które zbiegały się pod kątem prostym.W jego północno-wschodniej części usytuowano kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP(w późniejszych czasach kościołowi nadano wezwanie Świętych Apostołów Piotra i Pawła).Po stronie południowo-wschodniej rynku mieści się cerkiew prawosławna pw.Zaśnięcia Bogurodzicy;parafia prawosławna przy klasztorze zabłudowskim powstała w tym samym czasie,co kościół łaciński.W 1608 r.Krzysztof Radziwiłł ufundował zbór kalwiński,który był umiejscowiony między rynkiem miejskim a stawem dworskim.W Zabłudowie istniały dwa cmentarze żydowskie.Pierwszy z nich,obecnie już nieistniejący,zlokalizowany był w centrum miasta,drugi XIX-wieczny,był umiejscowiony w południowo-zachodniej części miasta.Pomiędzy grudniem 1913 a marcem 1914 rynek oraz dwie ulice oświetlono lampami gazowymi.Przy rynku ustawiono dwie latarnie,a na ulicach Białostockiej i Surażskiej po jednej.W 2009 roku rozpoczęła się przebudowa ulicy Białostockiej(część Drogi Krajowej nr 19),oraz budowa ronda u zbiegu ulic Białostockiej,Rynek,A.Mickiewicza(początek Drogi wojewódzkiej nr 685) i Bielskiej.
Zabytki

• Kościół parafialny pw.świętych Piotra i Pawła położony przy rynku klasycystyczny kościół wybudowany w latach 1805-1840.Ogrodzenie kościoła z pocz.XX w.
• Cerkiew parafialna pw.Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy usytuowana po przeciwnej do kościoła stronie rynku,wybudowana w latach 1847-1855,z elementami architektury ruskiej.
• Kaplica pw.św.Marii Magdaleny usytuowana na cmentarzu katolicko-prawosławnym,pierwotnie greckokatolicka,obecnie rzymskokatolicka,barokowa,wymurowana w 2.poł.XVIII w.Cmentarz ogrodzony,z bramą z 1848.
• Cmentarz i kaplica pw.św.Rocha klasycystyczna kaplica wymurowana w 1850.Ogrodzenie cmentarza i brama z tego samego okresu.
• Pozostałości zespołu dworskiego park krajobrazowy z 2.poł.XIX w.
• Cmentarz żydowski mieszczący się za Zabłudowem.Zabytkowe nagrobki,oraz grobowiec rabina.
• Synagoga drewniana z pierwszej połowy XVII wieku.Należała do najcenniejszych tego typu obiektów w Polsce.Została zniszczona przez Niemców w czerwcu 1941.

Transport

• droga wojewódzka 685 Zabłudów Narew Hajnówka Kleszczele
• droga krajowa 19 Rzeszów Lublin Białystok Kuźnica Białostocka