Jakub Przyłuski

Inna forma nazwiska:Jacobus Priluscius,pseud.Jessovius,Jeżowita,Jeżowita bakałarz,(ur.ok.1512,zm.początek 1554 w Szczucinie nad Wisłą)polski prawnik,pisarz polityczny,poeta i tłumacz,pisarz grodzki,przemyski,pisarz ziemski krakowski.
Życiorys
O jego pochodzeniu,młodości i miejscach,gdzie pobierał naukę,wiadomo niewiele.Prawdopodobnie był szlachcicem.Posiadał jednak spore wykształcenie humanistyczne:prawnicze i filologiczne,mimo,że nie uczęszczał do Akademii Krakowskiej ani na uniwersytety zagraniczne.Władał oboma językami starożytnymi:greckim i łaciną oraz hebrajskim.Rówieśnik i przyjaciel S.Orzechowskiego i M.Krowickiego,przebywał z nimi jako sekretarz na dworze protektora,wojewody krakowskiego Piotra Kmity(najpóźniej od lat 40 wieku XVI),gdzie zaznajomił się z formalistyką prawną i spotkał z przedstawicielami nowych prądów umysłowych,wyznających podobne hasła jak Przyłuski.Oskarżony przed królem o nowinkarstwo,znalazł obrońcę w Mikołaju Reju.Przyjął niższe święcenia kapłańskie,lecz zawsze wygłaszał radykalne poglądy.Przez 8 lat(od kwietnia 1540)pełnił urząd pisarza grodzkiego w Przemyślu.Później został proboszczem w Mościskach.Wkrótce przeszedł na kalwinizm i w roku 1550 ożenił się z Barbarą Dębieńską(Dembińską).W roku 1551 objął stanowisko pisarza ziemi krakowskiej.W Krakowie należał do kręgu intelektualistów,do którego należał,m.in.Andrzej Frycz Modrzewski.W tym samym okresie założył własną drukarnię w Szczucinie,którą wkrótce przeniósł do Krakowa celem drukowania swego największego dzieła pt.Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae.Zmarł na początku roku 1554 w Szczucinie nad Wisłą,której to wioski był właścicielem i gdzie mieszkał.
Twórczość
Autor prywatnego kompendium polskiego prawa spisanego po łacinie pt.Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae(Ustawy,statuty i przywileje Królestwa Polskiego).Dzieło to,dedykowane królowi Zygmuntowi Augustowi,zostało wydane w 1553 roku.Składało się z 6 ksiąg:I o ustroju państwa i stanach;II o skarbowości;III prawo karne i prywatne;IV o procesie;V o stosunku ziem do Korony;VI o wojnie.
Ważniejsze utwory

• Funebre carmen...Principi Elisabeth...Sigismundi Augusti...Regis Poloniae...conjugi,Kraków 1545,drukarnia H.Wietor;inne wydania pt.In funere...Principis...Elisabethae...Sigismundi II Augusti...conjugis...carmen lugubre,Kraków 1545,drukarnia F.Ungler;część przekł.polskiego wyd.L.Kondratowicz(W.Syrokomla):Dzieje literatury w Polsce,t.1,Wilno 1850,s.252-253;także wyd.2 Warszawa 1875,s.312-314
• Ad equites Polonos pro sacerdotibus Turcicum bellum una cum illis suscipientibus et pro Petro Gamrato...elegia,Kraków 1545,drukarnia H.Wietor;przekł.polski:S.Skimina;fragmenty ogł.B.Nadolski"Poezja polsko-łacińska w dobie Odrodzenia",Odrodzenie w Polsce.Materiały Sesji Naukowej PAN 25-30 października 1953 r.t.4:Historia literatury,Warszawa 1956,s.190
• Gratulatorium carmen Samueli Macieiovio,Kraków 1545,drukarnia F.Ungler
• Elegia qua Martinum Lutherum ad sarciendam concordiam ecclesiae Christi hortatur,wyd.przy:S.Orzechowski Pro ecclesia Christi ad Samuelem Macieiovium,Kraków 1546,drukarnia H.Wietor
• 3 Epitaphia Divo Sigismundo Regni Polon.elegis scripta,wyd.przy S.Orzechowski Funebris oratio habita...in funere Sigismundi Jegiellonis,Kraków 1548,drukarnia H.Unglerowa
• Statuta Regni Poloniae methodica dispositione,Kraków 1548,drukarnia H.Wietor,(utwór jest pierwszym rzutem dzieła Leges seu statuta)
• Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae,Kraków 1553,(główne dzieło Przyłuskiego;ma ono inny układ niż Statuta Regni...druk rozpoczęto w 1551)
• Epigramaty,wyd.przy:Historia o żywocie...Jerzego Kastryjota,którego pospolicie Szkanderbergiem zowią...napisana od Maryna Barlecjusa,w przekł.C.Bazylika,Brześć Litewski 1569,drukarni C.Bazylik
• Satyra(paszkwil)na biskupów polskich(m.in.na S.Maciejowskiego i Dzierzgowskiego),wiersz polski,rękopis Biblioteki Załuskich zaginął;por.H.Juszyński Dykcjonarz poetów polskich,t.2,Kraków 1820,s.96-97

Przekłady

• Homer Iliada,przekł.na łacinę;nie został wydrukowany,rękopis zaginął

Listy

• Korespondencja z lat 1547-1551 z:P.Kmitą,M.Kromerem,M.Krowickim,S.Orzechowskim;wyd.J.Korzeniowski"Orichoviana",t.1,Kraków 1891,BPP nr 19;fragm.listów do i od M.Krowickiego z 1550 wyd.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 dod.Warszawa 1852,s.199-200

Utwór mylnie przypisywany

• Ustawy prawa polskiego,(brak miejsca wydania)1561,drukarnia J.Murmelius