Kozienice

Miasto w województwie mazowieckim,w powiecie kozienickim.Siedziba władz powiatu i miejsko-wiejskiej gminy Kozienice.Położone nad rzeką Zagożdżonką,na Nizinie Środkowomazowieckiej,historycznie w Małopolsce.Według danych z 30 czerwca 2009 roku,miasto miało 18075 mieszkańców.Zajmuje ono 249.miejsce w kraju pod względem liczby mieszkańców.Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zagożdżonka,lewy dopływ Wisły.Kozienice są członkiem Związku Miast Nadwiślańskich.
Położenie
Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego,w Dolinie Środkowej Wisły.Historycznie należy do Małopolski.Leżało w ziemi sandomierskiej,następnie w województwie sandomierskim.Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego,zaś przed 1975 r.do województwa kieleckiego,natomiast w latach 1939-1945 było częścią Dystryktu radomskiego.Osiedla:Energetyk,Piaski(Wschód),Pokoju,Skarpa,Borki,Zdziczów,Polesie,Stara Wieś,Głowaczowska 1,Głowaczowska 2.
Nazwa

W 1429 roku nazwa miasta zostaje zapisana jako Coszinicze,co należy czytać jako Kozinice.Obecna forma pojawia się po raz pierwszy w zapiskach z 1569 roku,jako Kozienycze.Przeobrażenie nastąpiło poprzez zmianę grupy -in-w-en-,co było częstym zjawiskiem w ówczesnej polszczyźnie.Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kozina,istnienie osoby o takim imieniu,nazwisku lub przezwisku jest potwierdzone przez źródła historyczne.
Inną wersję pochodzenia nazwy podaje ks.Franciszek Siarczyński:
Król,mówi podanie,sarnę na krótki strzał chybił;Kozie nic!zawołali obecni łowcy,a król przez pamięć na te wyrazy,osadzie przez siebie założonej miano Kozienic nadał. Historia
Pierwsza wzmianka o Kozienicach pochodzi z 1206 r.kiedy wraz z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi Norbertanek w Płocku.Włości te były jednak znacznie oddalone od Płocka,więc Kozienice w drodze zamiany stały się własnością królewską i pozostały nią aż do rozbiorów.W 1326 roku wieś Kozienice została przeniesiona na prawo magdeburskie przez Władysława Łokietka.Miejscowość położona na skraju Puszczy Kozienickiej przy trakcie z Wilna do Krakowa została jednym z ulubionych miejsc polowań króla Władysława Jagiełły,który przebywał tu 10 razy.Prawdopodobnie dla niego też wzniesiono tu drewniany dwór myśliwski,a sam król w 1394 ufundował tu kościół.Bliskość puszczy i dostęp do drewna pozwoliła na budowę tutaj mostu pontonowego,który po spławieniu do Czerwińska pozwolił wojskom polskim pomiędzy 30 czerwca a 3 lipca 1410 roku na przeprawę przez Wisłę w czasie Wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.W 1467 roku w królewskim dworze królowa Elżbieta Rakuszanka urodziła syna królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi,późniejszego króla Zygmunt I Stary,co upamiętnia do dziś pamiątkowa kolumna wzniesiona w 1518,która jest najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce.W 1507 mieszkańcy Kozienic poprosili o prawa miejskie.8 stycznia 1549 roku król Zygmunt II August wydał na sejmie w Piotrkowie przywilej dla wojewody ruskiego i starosty radomskiego Piotra Firleja z Dąbrowicy na założenie miasta na części gruntów kozienickich,a w 1550 wydany został drugi przywilej lokacyjny.W 1557 król Zygmunt August ufundował tu parafię i uposażył plebana,w roku 1558 Kozienice otrzymały przywilej na organizowanie jarmarków.W 1652 roku miasto spustoszyła epidemia cholery.W czasie potopu szwedzkiego 6 kwietnia 1656 doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Kozienicami,ale w 1657 roku miasto zostało zniszczone przez siedmiogrodzkie wojska Jerzego Rakoczego.Sejm w 1658 roku wyznaczył Starodubowianom Kozienice jako miejsce sejmików.Ponownie miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie w 1704 roku w trakcie Wielkiej wojny północnej.W 1764 powstał tu skład soli dla całego powiatu radomskiego,a w 1779 miasto otrzymuje przywilej na 12 jarmarków rocznie.W 1782 miasto o przeważnie drewnianej zabudowie zostaje zniszczone przez pożar i dzięki królowi odbudowane głównie jako murowane.W latach 1784-1788 powstała tu największa w Rzeczypospolitej fabryka broni palnej(wytwarzała świetne tzw.sztucery kozienickie),a samo miasto praktycznie od nowa lokowane zyskało murowaną zabudowę.Odbudową i przebudową miasta zajął się Stanisław August Poniatowski(wg projektu Jana Fontany).W 1792 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej pod Kozienicami stało polskie wojsko pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego.Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie powiatu kozienickiego w 1867 r.Dzięki temu została wybudowana droga do Radomia.Wzniesiono też koszary,przebudowano i rozbudowano pałac.Działała fabryka blachy,garbarnia,browar i młyny.W 1897 r.Kozienice zamieszkiwało 6391 osób,w tym 3764 Żydów.W czasie rozbiorów w mieście stacjonował 25 Smoleński Pułk Piechoty,przeniesiony później do Woroneża.W 1902 r.przyszedł w Kozienicach na świat Zygmunt Lederman-Lednicki,znany skrzypek i dyrygent.W 1926 r.ukończył Warszawskie Konserwatorium Muzyczne.Był jednym z dyrygentów Polskiego Radia.Podczas II wojny światowej działały w okolicach oddziały partyzanckie(gł.Bataliony Chłopskie),a w mieście znajdowało się getto.Obecnie rozwój miasta związany jest z budową Elektrowni Kozienice i towarzyszących zakładów.Obecnie Kozienice przekształcają się z ośrodka przemysłowego w ośrodek rekreacyjno-sportowy.
Gospodarka
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Stadnina Koni Kozienice.Od 1994 jako Stadnina Koni Kozienice Sp. z o.o.W mieście zlokalizowane są zakłady:meblowe,artykułów biurowych,elektrotechniczne,materiałów budowlanych i spożywcze.Największy zakład to Elektrownia Kozienice zlokalizowana w pobliżu Kozienic(Świerże Górne)oraz szereg innych dużych zakładów takich jak Esselte,Bakoma,Zakład Mięsny Pierzchała,Mleczarnia Obory,Spółdzielnia Inwalidów.Każdy z tych zakładów zatrudnia kilkaset osób.W mieście siedzibę ma Gospodarstwo Skarbu Państwa należące do Agencji Nieruchomości Rolnych.Miasto uplasowało się na 29 miejscu w Polsce w Złotej Setce Samorządów na rok 2005.
Transport

Ważny węzeł drogowy.
W mieście krzyżują się drogi krajowe:

• droga krajowa nr 48:Kock Dęblin Kozienice Białobrzegi Tomaszów Mazowiecki,
• droga krajowa nr 79:Warszawa Góra Kalwaria Kozienice Sandomierz Kraków Bytom.

W sąsiadującej z Kozienicami od południa miejscowości Aleksandrówka początek ma droga wojewódzka nr 737 relacji Aleksandrówka Radom.Przez obrzeża Kozienic przebiega linia kolejowa nr 76 do Bąkowca.Odbywa się jednak na niej tylko transport towarowy(głównie węgiel do Elektrowni Kozienice).Linia została zamknięta dla ruchu pasażerskiego w latach 60.XX wieku.
Atrakcje turystyczne

• Zespół parkowo-pałacowy:
• Muzeum Regionalne
• Pomnik upamiętniający narodziny Zygmunta Starego
• Pomnik partyzantów Batalionów Chłopskich
• Pozostałości grobowca rodziny Dehnów
• Hamernia(kuźnia)z czasów stanisławowskich
• Puszcza Kozienicka z licznymi rezerwatami("Królewskie źródła","Brzeźniczka")
• Kompleks nowoczesnych obiektów sportowych:
  • basen
  • hala sportowa
  • stadion
  • stadnina koni
• Jezioro Kozienickie z muszlą koncertową(od 2002 r.odbywa się tu Ogólnopolski Festiwal Piosenki im.Bogusława Klimczuka)

Zabytki

• kościół par.pw.Świętego Krzyża z lat 1868-1869,nr rej.277/A z 27.12.1984
• zespół pałacowy z XVIII wieku,przebudowany w 2 poł.XIX wieku w stylu renesansu francuskiego i znacznie po zniszczeniach w 1939 r.nr rej.315/A/67 z 15.06.1967 oraz 98/A z 18.03.1981:
  • pałac,nr rej.200 z 20.08.1955
  • park,nr rej.630 z 17.12.1957
• cmentarz parafialny rzym.-kat.z poł.XIX,nr rej.464/A z 5.11.1991
• cmentarz żydowski,XVI-XX,nr rej.403/A z 3.04.1989
• cmentarzyk rodziny Dehnów z 1 poł.XIX,nr rej.523/A z 6.04.1992
• kramy,drewn.-mur.poł.XIX,nr rej.246/A z 20.03.1984
• willa z 1923 roku,ul.Kochanowskiego 20,nr rej.340/A z 10.04.1986
• dworek z poł.XIX w.ul.1 Maja 10,nr rej.531/A z 30.10.1992
• kaplica z końca XVIII,nr rej.627 z 28.10.1971,830 z 29.01.1959
• kolumna pamiątkowa z XVI wieku

Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP

Organizacje charytatywne

• Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych"Tęcza".

Sport

• KKS Armat Kozienice piłka siatkowa
• MG MZKS Kozienice piłka nożna
• UKS"Jedynka"Kozienice piłka siatkowa
• MGUKS Kozienice męska koszykówka
• UKS"AQUATOR"Kozienice pływanie
• KSO"HAMER"KOZIENICE strzelectwo
• KŻ"DAL"Kozienice żeglarstwo

Współpraca międzynarodowa
Gmina podpisała trzy umowy z:

• Göllheim umowa o partnerskiej współpracy w 1996;
• Czuhujiw memorandum porozumienia o współpracy w 2001
• Medzilaborce umowa o współpracy w 2005.

Związani z Kozienicami

• Władysław II Jagiełło(1362-1434)król Polski i wielki książę litewski,fundator pierwszego kościoła i wielokrotny uczestnik polowań w okolicznej puszczy
• Zygmunt I Stary(1467-1548)król Polski i wielki książę litewski,urodzony w Kozienicach
• Franciszek Placidi(1710-1782)włoski architekt i rzeźbiarz,architekt pałacu w Kozienicach
• Jan Kanty Fontana(1731-1800)architekt,geometra,burgrabia zamku warszawskiego i administrator ekonomii kozienickiej z lat 1783-1793
• Isroel Hopsztajn(1737-1814)żydowski rabin,założyciel chasydzkiej dynastii Koźnic,zwany Magidem z Kozienic
• Karol Sierakowski(1752-1820)polski generał,zmarły w Kozienicach
• Franciszek Siarczyński(1758-1829)ksiądz katolicki,członek zakonu pijarów,historyk,geograf,publicysta,proboszcz kozienicki do 1800
• Iwan Iwanowicz Dehn(1786-1859)rosyjski generał i inżynier,właściciel dóbr kozienickich,zmarły w Kozienicach
• Kazimiera Gruszczyńska(1848-1927)siostra zakonna,założycielka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących,urodzona w Kozienicach
• Julian Święcicki(1850-1932)polski pisarz i tłumacz z literatury hiszpańskiej,portugalskiej i francuskiej,urodzony w Kozienicach
• Józef Piłsudski(1873-1935)honorowy obywatel miasta
• Wacław Chodkowski(1878-1953)polski malarz,urodzony w Kozienicach
• Zygmunt Młot-Przepałkowski(1893-1940)rotmistrz kawalerii,zamordowany w Katyniu,urodzony w Kozienicach
• Irena Opdyke(1918-2003)odznaczona(w 1982)medalem"Sprawiedliwy wśród Narodów Świata",urodzona w Kozienicach
• Jerzy Sas Jaworski(1920-2008)dyrektor stadniny koni,major kawalerii Wojska Polskiego
• Bogusław Klimczuk(1921-1974)polski dyrygent,urodzony w Kozienicach
• Frans Krajcberg brazylijski malarz,rzeźbiarz i fotograf.
• Marek Łuczyński(1947-2011)w latach 1977-85 pełnił funkcję kierownika szkolenia w Polskim Związku Lekkiej Atletyki,był też wieloletnim dyrektorem Kozienickiego Centrum Kultury,Rekreacji i Sportu.
• Andrzej Bienias(ur.1972)polski aktor,urodzony w Kozienicach
• Marta Paulat(ur.1977)polska malarka i graficzka,urodzona w Kozienicach
• Wojciech Krzak(ur.1980)polski muzyk,producent,antropolog kultury urodzony w Kozienicach
• Katarzyna Maciąg(ur.1982)polska aktorka filmowa,urodzona w Kozienicach
• Piotr Skrok(ur.1985)polski siatkarz,urodzony w Kozienicach
• Julia Michalska(ur.1985)wioślarka,sześciokrotna mistrzyni kraju,zwyciężczyni Mistrzostw Świata Juniorów w 2003 roku,urodzona w Kozienicach
• Maciej Pawliński(ur.1982)polski siatkarz
• Rafał Kołsut(ur.1990)polski aktor dubbingowy,urodzony w Kozienicach
• Rafał Wolski(ur.1992)polski piłkarz Legii Warszawa,urodzony w Kozienicach
• Karolina Piechota(ur.1984)polska aktorka filmowa i serialowa