niedziela, 18 grudnia 2016

Zdzisław Beksiński

Ur.24 lutego 1929 w Sanoku,zm.21 lutego 2005 w Warszawie polski inżynier,malarz,rzeźbiarz,fotograf,rysownik i artysta posługujący się też grafiką komputerową.

Życiorys
Rodzina Beksińskiego związana była z Sanokiem od kilku pokoleń.Pradziadek Zdzisława,Mateusz,jako pierwszy przybył do miasta i w latach 40 XIX wieku założył Zakłady Kotlarskie,które dały początek późniejszej fabryce wagonów i autobusów Autosan.Dziadek Władysław był architektem miejskim i autorem wielu projektów budynków i terenu miasta Sanoka.Łącznie pięć pokoleń Beksińskich od 2 połowy XIX wieku do końca lat 70 XX wieku zamieszkiwało w domu przy ulicy Jagiellońskiej w Sanoku.Ojciec Zdzisława,Stanisław(1887-1953),żołnierz armii Hallera i działacz TG„Sokół”,był inżynierem geometrą,mierniczym przysięgłym,pracował w wydziale budowlanym miejskiego magistratu.Matką Zdzisława była Stanisława,z d.Dworska(ur.1899 r.córka Tadeusza,nauczycielka,korepetytorka,tworzyła także rysunki i malowała akwarele).Zdzisław Beksiński był ich jedynym dzieckiem.Jego rodzicami chrzestnymi zostali kpt.Franciszek Orawiec i Helena Potocka z d.Dworska.Siostrą jego matki była Maria,żona Stanisława Potockiego.W czasie II wojny światowej,podczas trwającej okupacji niemieckiej,Zdzisław Beksiński uczęszczał do sanockiej szkoły handlowej w Sanoku(Polnische Öffentliche Handelsschule)jednocześnie pobierając edukację w ramach tajnego nauczania.Wówczas uczył się także gry na fortepianie.W wyniku eksplozji spowodowanej zabawą niewybuchami wojennymi utracił część kciuka i palca wskazującego u ręki.W 1947 roku ukończył klasę o profilu matematyczno-fizycznym i zdał egzamin dojrzałości w Liceum Ogólnokształcącym w Sanoku(wykonał wówczas pamiątkowe maturalne tableau).Następnie rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej.W trakcie studiów,30 kwietnia 1951 roku,zawarł związek małżeński z Zofią Heleną Stankiewicz(ur.1928 r.)w Dynowie,jej rodzinnej miejscowości.31 maja 1952 uzyskał tytuł inżyniera architekta i magistra nauk technicznych.Po ukończeniu studiów w 1952 roku,zobowiązany ówczesnymi przepisami o nakazie pracy,nadal mieszkał w Krakowie,a później w Rzeszowie.W 1955 roku,po kilku latach pracy w budownictwie na stanowisku inspektora nadzoru na budowach socjalizmu,powrócił wraz z żoną do Sanoka.Wcześniej był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku:od 1953 do 1954 r.zasiadał w Komisji Urządzania Osiedli,później wybrany radnym w 1958 r.Od 1955 r.należał do sanockiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.26 listopada 1958 roku na świat przyszło ich jedyne dziecko syn Tomasz.Od 1959 roku do początku lat 70 Beksiński pracował jako stylista(określany wówczas jako plastyk)w Dziale Głównego Konstruktora Sanockiej Fabryki Autobusów„Autosan”,pierwotnie założonej przez Mateusza Beksińskiego,pradziada artysty.Opracował tam stylistykę takich prototypowych autobusów i mikrobusów jak:SFW-1 Sanok,SFA-2,SFA-3,SFA-4 Alfa(1964 r.) i SFA-21(projektował m.in.nadwozia autobusowe,sposób lakierowania i znaki graficzne firmy).Tworzone przez niego projekty wyróżniały się m.in.nowatorską stylizacją,przeszkleniem oraz wprowadzaniem rozwiązań ergonomicznych.Zazwyczaj pracował w fabryce na pół etatu,jako,że resztę czasu poświęcał swoim pasjom artystycznym(fotografia,rzeźba,rysunek,malarstwo).Ponadto był projektantem wiszącej kładki na Sanie łączącej Sanok z Białą Górą,częścią miasta na prawym brzegu rzeki(budowana od 1958 r.otwarta 15 sierpnia 1959,zlikwidowana w 2 połowie lat 80 XX w.obecnie w jej miejscu istnieje most).W międzyczasie,w 1960 roku odrzucił propozycję stypendium Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku.Należał do sekcji grafiki Związku Polskich Artystów Plastyków Okręgu w Warszawie.Zdzisław Beksiński udzielał się charytatywnie,przekazując swoje obrazy na aukcje w szczytnych celach,m.in.na rzecz Towarzystwa Pomocy im.św.Brata Alberta.Darował na rzecz miasta grunt przy ulicy Jana Kochanowskiego 2 w dzielnicy Błonie,na którym powstała nowa siedziba Szkoły Podstawowej nr 1 im.Grzegorza z Sanoka,później im.Władysława Broniewskiego, wcześniej zlokalizowana w budynku przy ulicy S.Konarskiego(obecnie Gimnazjum Nr 1 im.Grzegorza z Sanoka w Sanoku).Beksińscy zdecydowali się opuścić Sanok latem 1977 roku,po decyzji władz miasta o rozbiórce rodzinnego domu Beksińskich przy ulicy Jagiellońskiej nad Potokiem Płowieckim.Twórca od 1976 r.organizował nowe miejsce pracy w Warszawie,a po roku wraz z żoną i synem przeniósł się do stolicy,zamieszkał w apartamencie M-5 w bloku przy ulicy Sonaty na Służewie i tam spędził resztę życia.Wraz z małżeństwem zamieszkała matka artysty,Stanisława oraz matka Zofii,Stanisława Stankiewicz.Syn Tomasz zamieszkał samodzielnie w mieszkaniu położonym nieopodal.Obie matki wymagały opieki ze względu na ich wiek(matka Beksińskiego stała się obłożnie chora) i zmarły w mieszkaniu artysty.W późniejszych latach także żona artysty zapadła na chorobę,w wyniku której zmarła 22 września 1998.Ich syn,Tomasz,popełnił samobójstwo rok później,24 grudnia 1999 roku.W związku z tymi wydarzeniami oraz twórczością i śmiercią samego artysty,rodzina Beksińskich jest określana przez niektórych jako„przeklęta”.Zdzisław Beksiński został zamordowany w swoim mieszkaniu w Warszawie przy ulicy Sonaty 6/314 w nocy z 21 na 22 lutego 2005 roku,na kilka dni przed swymi 76 urodzinami.Pogrzeb Zdzisława Beksińskiego odbył się 8 marca 2005 roku na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.Uroczystościom przewodniczył gwardian kościoła Franciszkanów w Sanoku,o.Stanisław Glista.Rodzina Beksińskich(Zdzisław,jego żona Zofia,dziadkowie Władysław i Helena,rodzice Stanisław i Stanisława oraz syn Tomasz)jest pochowana w grobowcu rodzinnym pierwotnie zaprojektowanym przez Władysława Beksińskiego.Nagrobek,poza lakoniczną inskrypcją zawierającą nazwisko rodziny,nie posiada informacji dotyczących jej członków i danych dotyczących dat narodzin i śmierci.Dzień pogrzebu był w Sanoku oficjalnym dniem żałoby.Zabójcą okazał się Robert K.liczący wówczas 19 lat mieszkaniec Wołomina.On sam,jego ojciec,matka i siostry od lat pracowali dla artysty,zajmując się dokonywaniem drobnych napraw i sprzątaniem.Motywem morderstwa miało być to,że Beksiński odmówił udzielenia pożyczki sprawcy.Zabójca zadał malarzowi siedemnaście pchnięć nożem,po czym razem ze swoim 16-letnim kuzynem wyniósł ciało na balkon i usiłował zatrzeć ślady zbrodni(m.in.usuwając ślady krwi).Ukradł także z mieszkania dwa aparaty fotograficzne i płyty CD.Sprawcy zostali zatrzymani przez policję dwa dni po zabójstwie.W listopadzie 2006 roku zostali skazani wyrokiem sądu morderca na 25 lat pozbawienia wolności,natomiast jego 16-letni kuzyn,za„psychiczną pomoc w zabójstwie”,5 lat pozbawienia wolności.Obrońca sprawcy złożył apelację.16 maja 2007 roku sąd utrzymał w mocy wyrok sądu I instancji.
Twórczość 
Jako młody artysta zajmował się fotografią,wygrywając szereg konkursów międzynarodowych.Dziś Beksiński jest rzadziej kojarzony z czarno-białymi zdjęciami,jednak to właśnie od nich zaczął swoją karierę.Jego fotografie przedstawiały ludzkie postacie,często w niecodziennych pozach skulone,jakby zalęknione modelki były owinięte sznurkami,ich ciała były zdeformowane lub tak skadrowane,że było widać tylko ich fragmenty.Następną formą wyrazu była dla młodego Beksińskiego rzeźba.Była to rzeźba czysto abstrakcyjna,wykonywana głównie z metalu,drutu i blachy.Powstały wówczas reliefy i maski,które można zobaczyć w Muzeum we Wrocławiu.Po pewnym czasie Beksiński przeszedł jednak do następnej formy wyrazu,jaką był rysunek.Jego rysunki były najpierw na pół abstrakcyjne.Potem przeszedł do czystej figuracji o pełnej erotyki,sadyzmu i masochizmu atmosferze.Beksiński w swych rysunkach„pastwił”się nad żywą osobą,deformując jej ciało i ukazując ją często w trakcie kopulacji,związaną i zniewoloną.Bardzo częstym motywem był mały,związany chłopiec,wpatrzony w seks bijącej go szpicrutą półnagiej kobiety.Te rysunki w pruderyjnej Polsce Ludowej nie mogły być pokazywane inaczej niż na specjalnych pokazach dla„wtajemniczonych”.Przez wiele lat potem Beksiński nie rysował i do rysunku powrócił dopiero pod koniec życia.Około 1964 roku zaczął malować.W połowie lat 60 wskazówek udzielał mu sanocki malarz Tadeusz Turkowski,ponadto Beksiński kontaktował się z innym sanockim malarzem Bronisławem Naczasem.Zdecydowanie zerwał wówczas z awangardą i w pełni oddał się malarstwu fantastycznemu,wizjonerskiemu,figuratywnemu,starannie malowanemu farbą olejną na płycie pilśniowej.Nigdy nie dawał swoim obrazom tytułów,uznając,że każdy widz może je interpretować w dowolny sposób.Pierwszy okres tego malarstwa,pod wpływem mistycyzmu wschodniego,któremu wówczas Beksiński hołdował,był pełen symboli,tajemniczych treści i katastroficznej,pełnej grozy atmosfery.Podczas tworzenia obrazów malarskich stosował jednoczesne słuchanie muzyki.W latach 1957-1960 był członkiem nieformalnej grupy fotograficznej wraz ze Jerzym Lewczyńskim i Bronisławem Schlabsem.Ich twórczość była próbą włączenia się do ruchu fotografii subiektywnej Otto Steinerta.Pierwszym poważnym sukcesem wystawienniczym była dla Beksińskiego wystawa jego trzydziestu kilku obrazów o tematyce czysto fantastycznej,zorganizowana w 1964 roku w Warszawie przez krytyka Janusza Boguckiego.O ile awangardowa krytyka odwróciła się wówczas od Beksińskiego raz na zawsze,uważając go za renegata,o tyle publiczność dobrze przyjęła wystawę.Sprzedał na niej wszystkie wystawione obrazy.Po wielu staraniach i perturbacjach,w 1977 r.przeprowadził się wraz z rodziną do Warszawy(zameldowany 28 marca tego roku),ciesząc się coraz większym uznaniem publiczności i spotykając się z coraz bardziej zaciętą krytyką dawnych sprzymierzeńców.W czasie mieszkania w Sanoku oraz po przeprowadzce do Warszawy,współpracowała z nim i pomagała w jego działalności Maria Turlejska.W latach 80 XX w.związał się z miłośnikiem jego sztuki i kolekcjonerem,adwokatem i profesorem uniwersytetu,Piotrem Dmochowskim,zamieszkałym w Paryżu.Ten zorganizował mu szereg wystaw we Francji,Belgii,Niemczech i Japonii.Od 1989 do 1996 r.istniała też w Paryżu autorska galeria Beksińskiego o nazwie„Galerie Dmochowski Musée galerie de Beksinski”.Przez pewien czas na początku lat 90 XX w.istniała jego stała wystawa w prywatnym muzeum sztuki europejskich krajów wschodnich,w Osace(Japonia).Muzeum to już nie istnieje,ale nadal w Japonii znajduje się około 70 obrazów Beksińskiego,które były tam wystawiane.W swej twórczości z lat 90 Beksiński coraz bardziej oddalał się od fantastyki,tajemniczych treści,pełnej grozy atmosfery,którymi były przepełnione jego obrazy z okresu„fantastycznego”,który też sam określał jako„barokowy”.Coraz bardziej pracował nad formą,uważając,że mimo iż pozostaje nadal wierny figuracji,to powinien znów malować tak,jak to robił we wczesnej młodości,to znaczy z jedynym tylko celem do osiągnięcia:poprawnie,harmonijnie,w określonym porządku zamalować pewną wyznaczoną ramami płaszczyznę,tak jak to określał Malewicz.Ten okres swojej twórczości Beksiński nazywał„gotyckim”.Po 2000 roku,nie zaprzestając jednocześnie malować i rysować,zaczął Beksiński tworzyć swoje kompozycje na komputerze i przy pomocy fotokopiarki.
Testament i zbiory prac
W 2001 r.cały dorobek artystyczny Beksiński zapisał w testamencie Muzeum Historycznemu w Sanoku,któremu już za życia przekazał ok.300 swoich prac.Po śmierci artysty Muzeum otrzymało ok.20 jego ostatnich obrazów,ok.1000 zdjęć i grafik,a także cały majątek mieszkania,lokaty bankowe,sprzęt komputerowy.Zbiory muzeum powiększyły się również o zapisy multimedialne,listy i filmy dokumentujące życie rodzinne twórcy.Muzeum posiada obecnie największą kolekcję dzieł artysty,obejmującą kilka tysięcy obrazów,reliefów,rzeźb,rysunków,grafik i fotografii.
Galeria Beksińskiego w Sanoku
Ośrodek systematycznie gromadził środki finansowe na budowę osobnego skrzydła w sanockim Zamku Królewskim celem stworzenia w nim autorskiej galerii Beksińskiego.Odbudowa południowego skrzydła sanockiego zamku ruszyła wiosną 2010 r.a została ukończona jesienią 2011 r.W pomieszczeniach skrzydła rozpoczęto wówczas urządzanie stałej Galerii Zdzisława Beksińskiego.Prace trwały do końca kwietnia 2012 roku.Otwarcie Galerii Beksińskiego miało miejsce 18 maja 2012 roku dla gości oficjalnych,a dzień później dla ogółu zwiedzających.Zgodnie z zamierzeniami Galeria Beksińskiego znajduje się w południowo-wschodnim skrzydle Zamku na kilku kondygnacjach.Znajduje się w niej niemal 300 prac artysty(oprócz obrazów także fotografie i rysunki).Osobną atrakcją jest precyzyjnie zrekonstruowana pracownia Beksińskiego,pierwotnie znajdująca się w jego warszawskim mieszkaniu przy ulicy Sonaty.Koszt stworzenia Galerii wyniósł 4,5 miliona zł.
Inne zbiory prac
Oprócz muzeum w Sanoku,które posiada obecnie najszerszy zbiór dzieł Beksińskiego,znaczące kolekcje posiadają:
  • W Miejskiej Galerii Sztuki w Częstochowie wystawiane jest ok.50 obrazów artysty i ok.100 rysunków z okresu młodości
  • Muzeum we Wrocławiu posiada wiele prac z okresu abstrakcyjnego,darowanych przez Beksińskiego,gdy opuszczał on Sanok i nie wiedział,co zrobić z nagromadzonymi w domu pracami
  • Największa prywatna kolekcja obrazów i rysunków Beksińskiego należy do Anny i Piotra Dmochowskich(w przypadku niektórych proces sądowy rozstrzygnął,iż dzieła przysługują sanockiemu muzeum)
  • Jako jedyny Europejczyk miał stałą ekspozycję w muzeum sztuki w Osace(Japonia).
  • W październiku 2016 roku w Nowohuckim Centrum Kultury została otwarta Galeria Zdzisława Beksińskiego w Krakowie,trzecia w Polsce(po Sanoku i Częstochowie)stała wystawa prac artysty.Galeria prezentuje 50 obrazów,które zostały przekazane Nowohuckiemu Centrum Kultury w depozyt przez Annę i Piotra Dmochowskich.Depozyt obejmuje także 100 rysunków oraz 100 fotografii Beksińskiego,które są prezentowane podczas wystaw czasowych
Filmy
Wydawnictwa 
Albumy
  • Tadeusz Nyczek:Zdzisław Beksiński.Warszawa:Wydawnictwo„Arkady”,1989 r.seria:Sztuka Naszych czasów.ISBN 83-213-3437-7
  • Anna Dmochowska i Piotr Dmochowski:Beksiński Peintures et dessins 1987-1991.AIP,1991 r.
  • Anna Dmochowska i Piotr Dmochowski:Beksiński Photographies dessins sculptures.AIP,1991 r.
  • Zdzisław Beksiński:Antologia Twórczości cz.1 Fotografia.Rzeszów:Fundacja Beksiński,2007 r.
  • Zdzisław Beksiński:Antologia Twórczości cz.2 prace z lat 50 i 60.Rzeszów:Fundacja Beksiński,2011 r.
  • Zdzisław Beksiński:Antologia Twórczości cz.3 Okres Fantastyczny.Rzeszów:Fundacja Beksiński,2010 r.
Publikacje książkowe
Upamiętnienie
  • Postanowieniem prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego z 1 marca 2005 roku Zdzisław Beksiński został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury,za osiągnięcia w twórczości artystycznej.Odznaczenie wraz z uzasadnieniem przekazał Ryszard Pacławski
  • Po śmierci Beksińskiego jego imieniem nazwano rondo drogowe w rodzinnym mieście Sanoku,położone u zbiegu ulic Rymanowskiej i Romana Dmowskiego(pierwotnie decyzją Rady Miasta Sanok przyjęto nazwę Rondo Krakowskie Przedmieście,jednak po śmierci Beksińskiego dokonano zmiany celem upamiętnienia artysty)
  • W miejscu istnienia domu Beksińskich w Sanoku,został ustanowiony Zieleniec Beksińskiego.Z dawnych zabudowań majątku Beksińskich pozostała w tym miejscu studnia.11 listopada 2005 roku staraniem Okręgu Bieszczadzkiego Ligi Ochrony Przyrody zasadzono tam dąb kolumnowy upamiętniający artystę.Inskrypcja na tabliczce brzmi:W hołdzie wielkiemu sanoczaninowi Zdzisławowi Beksińskiemu.Zarząd Okręgu Bieszczadzkiego LOP.Sanok 11 listopada 2005.Został odsłonięty 10 listopada 2005
  • W październiku 2010 roku w holu głównym gmachu Parlamentu Europejskiego w Brukseli zaprezentowano ekspozycję 21 prac artysty na wystawie pod nazwą„Zdzisław Beksiński mroki podświadomości”(organizatorem był europoseł Tomasz Poręba,PiS)
  • 1 października 2011 roku otwarto w Sanoku ścieżkę spacerową pod nazwą„Śladami Rodu Beksińskich”,wytyczoną i przebiegającą przez miejsca w mieście związane z rodziną Beksińskich.Na jej trasie umieszczono jedenaście tablic informujących o dokonaniach przedstawicieli rodziny.Tablice wykonano w formie sztalug malarskich z uwagi na działalność Zdzisława Beksińskiego i artystyczne profesje innych członków rodziny
  • 19 maja 2012 roku przy frontowej elewacji kamienicy przy ul.Rynek 14 na sanockim rynku odsłonięto pomnik Zdzisława Beksińskiego naturalnych rozmiarów.Rzeźbę wykonał Adam Przybysz.Figura o wymiarze 180 cm wysokości i wadze 200 kg,została odlana z brązu
  • Robert Bolesto został autorem scenariusza pt.Ostatnia rodzina w zamierzeniu dla pełnometrażowego filmu fabularnego dotyczącego ostatnich 28 lat życia rodziny Beksińskich w Warszawie(1977-2005).Jan P.Matuszyński po przeczytaniu w biogramie Z.Beksińskiego w Wikipedii informacji o tym scenariuszu zrealizował na jego podstawie film pt.Ostatnia rodzina,który miał premierę w 2016 r.W rolę Zdzisława Beksińskiego w tej produkcji wcielił się aktor Andrzej Seweryn
  • W styczniu 2006 roku podjęła działalność Fundacja Beksiński,której celem jest ochrona oraz popularyzacja dorobku artysty,nabywanie prac i przekazywanie ich Muzeum Historycznemu w Sanoku
  • Na przełomie maja i czerwca 2013 roku zorganizowano pośmiertną wystawę prac artysty pt.„Mroki podświadomości"w wiedeńskim Phantastenmuseum
Odniesienia w kulturze masowej
  • W amerykańskim horrorze"Parasomnia"w reżyserii Williama Malone'a zostały zawarte cytaty obrazów Zdzisława Beksińskiego
  • Meksykański reżyser filmowy Guillermo del Toro zadeklarował inspirację twórczością Beksińskiego w swoich produkcjach
  • Obraz Zdzisława Beksińskiego został wykorzystany na okładce albumu Omen z 2012 roku norweskiej grupy muzycznej Antestor
Autor: o

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)