Helena Modrzejewska

Właściwie Jadwiga Helena Misel,po ślubie Chłapowska(ur.12 października 1840 w Krakowie,zm.8 kwietnia 1909 w Newport Beach w Kalifornii,USA)polska aktorka specjalizująca się w rolach szekspirowskich i tragicznych(rola tytułowa w Marii Stuart Juliusza Słowackiego czy rola oszalałej Praksedy z Karpackich górali Józefa Korzeniowskiego).Propagatorka twórczości Williama Szekspira(między innymi Ofelia i Julia).Zaliczana była do najpiękniejszych kobiet epoki.Matka inżyniera i konstruktora mostów Rudolfa Modrzejewskiego(Ralpha Modjeskiego).
Życiorys
Była nieślubnym dzieckiem Józefy Benda,z domu Misel,wdowy po zamożnym kupcu.Jej przyrodni bracia,Józef i Feliks,także byli aktorami.Pseudonim"Modrzejewska"aktorka przybrała na początku kariery scenicznej.Uczyła się na pensji,a potem u sióstr prezentek.Związała się z Gustawem Zimajerem,dzięki któremu zadebiutowała na scenach prowincjonalnych.Występowała w Bochni,Nowym Sączu,Przemyślu,Rzeszowie czy Brzeżanach.W 1862 r.wystąpiła pierwszy raz we Lwowie,gdzie zagrała pierwszy raz w dramacie romantycznym jako Skierka w Balladynie Słowackiego.Od 1863 r.pojawiała się na scenach Stanisławowie i Czerniowcach,występując w kolejnych sztukach Juliusza Słowackiego.W 1865 r.Zimajer próbował zdobyć dla Modrzejewskiej kontrakt w teatrach wiedeńskich,niemniej ze względu na słabą znajomość niemieckiego,plan się nie powiódł.W tym samym roku zaangażowała się na 4 lata w teatrze w Krakowie,a od 1868 r.zaczęła występować na deskach teatrów warszawskich.Tam przez 8 lat występów osiągnęła status gwiazdy.W 1876 roku wyemigrowała do Kalifornii wraz z rodziną oraz przyjaciółmi:Julianem Sypniewskim,Łucjanem Paprockim i Henrykiem Sienkiewiczem.Do grupy planującej emigrację początkowo należeli też Stanisław Witkiewicz oraz Adam Chmielowski obydwaj jednak zrezygnowali z wyjazdu.Emigranci osiedlili się w miejscowości Anaheim w Kalifornii,gdzie prowadzili farmę(z tego okresu wywodzą się Szkice węglem Henryka Sienkiewicza).Interes jednak nie powiódł się,a grupa osadników z czasem rozstała się.Z wizytą Modrzejewskiej w Polsce na przełomie 1879/1880 wiąże się tragiczne wydarzenie:siedemnastu uczniów gimnazjalnych postanowiło uczcić aktorkę i złożyło się na wieniec dla niej.Bukiet był związany wstążką w kolorach narodowych,na której znajdował się napis w języku polskim Helenie Modrzejewskiej od uczniów gimnazjalnych.Kwiaty zostały wręczone aktorce podczas jednego z przedstawień w Warszawie.Wspomniani gimnazjaliści zostali oskarżeni przez władze o patriotyczną demonstrację.Uczniów ukarano relegowaniem ze szkoły i jednocześnie zakazano przyjęcia ich do jakiejkolwiek innej szkoły.Jeden z uczniów,Ignacy Neufeld,zastrzelił się 21 stycznia 1880,a Modrzejewska brała udział w jego pogrzebie.Sprawa gimnazjalistów zyskała w owym czasie znaczny rozgłos.Modrzejewska po kilkuletniej bytności za granicą i intensywnej nauce języka angielskiego,przyjęła pseudonim Helena Modjeska i z sukcesem zadebiutowała w Stanach Zjednoczonych na deskach California Theatre.Kontynuowała swą karierę aktorską na obczyźnie,przeważnie występując na scenach amerykańskich i angielskich.Zyskała olbrzymie uznanie i rozgłos,występując głównie w repertuarze szekspirowskim.W 1883 r.przyjęła obywatelstwo amerykańskie.W 1893 r.została poproszona o wygłoszenie odczytu na kongresie kobiet w Chicago(World’s Fair Auxiliary Congress),gdzie przedstawiła sytuację kobiet pod zaborami rosyjskim i pruskim.Krytyczny stosunek Modrzejewskiej wobec rządu rosyjskiego wyrażony w przemówieniu spowodował wydanie ukazu carskiego,który zakazywał jej wjazdu na terytorium rosyjskie.Ostatnia wizyta w Polsce miała miejsce na przełomie lat 1902/1903.W trakcie tego pobytu od 31 października 1902 do 28 kwietnia 1903 Modrzejewska występowała we Lwowie,Poznaniu i Krakowie.Podczas swojej światowej kariery Modrzejewska nie zapominała o Krakowie.Po dłuższej przerwie do rodzinnego miasta przybyła w roku 1879,zaproszona na jubileusz Józefa Ignacego Kraszewskiego.Podczas jednego z kolejnych pobytów poznaje Stanisława Wyspiańskiego,który rysuje jej projekt sukni kostiumu Laodamii w"Protesilasie i Laodamii".W latach osiemdziesiątych XIX w.władze miasta ofiarowały Modrzejewskiej drewnianą willę z ogrodem.Urządzeniem domu zajął się przyjaciel aktorki Stanisław Witkiewicz,który nadał później willi cechy stylu zakopiańskiego.W budynku tym artystka zatrzymywała się podczas pobytów w Krakowie.Dom stoi do dzisiaj przy ul.Mazowieckiej,a obok niego wznoszą się zabudowania kolonii robotniczej zwanej"Modrzejówką".2 maja 1905 dała w Nowym Jorku jubileuszowe przedstawienie.Po jubileuszu odbyła dwuletnie tournée i zakończyła karierę aktorską.Modrzejewska występowała potem jeszcze sporadycznie,wspierając cele charytatywne.Zagrała łącznie w 260 rolach.Zmarła w Bay Island w East Newport w Kalifornii 8 kwietnia 1909 roku.Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles,ale potem jej szczątki przeniesiono na cmentarz Rakowicki w Krakowie,a uroczystości pogrzebowe przerodziły się w manifestację patriotyczną.Mowę pogrzebową wygłosił Henryk Sienkiewicz.Grób Modrzejewskiej położony jest przy głównej alei,w kwaterze 54.Napisała w języku angielskim pamiętniki Memories and impressions of Helena Modjeska(polski tytuł Wspomnienia i wrażenia),które zostały wydane w 1910 roku w USA,a fragmenty były drukowane na łamach polskich czasopism.Polskie wydanie ukazało się w 1957 r.nakładem Wydawnictwa Literackiego.Była związana uczuciowo z dwoma mężczyznami Gustaw Zimajer był ojcem jej dwójki dzieci:syna Rudolfa Modrzejewskiego i córki(zmarłej w dzieciństwie),ślub zaś wzięła w 1868 roku w Krakowie z ziemianinem Karolem Chłapowskim.Była matką chrzestną aktorki Ethel Barrymore i Stanisława Ignacego Witkiewicza(Witkacego).