Leon Wyczółkowski

Leon Jan Wyczółkowski herbu Ślepowron(ur.11 kwietnia 1852 w Hucie Miastkowskiej,zm.27 grudnia 1936 w Warszawie)polski malarz,grafik i rysownik,jeden z czołowych przedstawicieli Młodej Polski w nurcie malarstwa realistycznego.
Biografia
Urodził się 11 kwietnia 1852 r.w Hucie Miastkowskiej koło Garwolina.Był synem Mateusza,pochodzącego z drobnej szlachty kupca szkła i Antoniny z Falińskich.Do szkoły ludowej chodził w Kamionce pod Lubartowem,a następnie uczęszczał do gimnazjum,najpierw w Siedlcach,potem w Warszawie.W latach 1869-1871 uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej u Antoniego Kamieńskiego i Rafała Hadziewicza,a w latach 1872-1873 u Wojciecha Gersona,malarza realisty,który problematykę społeczną i pejzaż porzucił dla malarstwa historycznego i religijnego.Gerson miał niewątpliwie znaczny wpływ na jego wykształcenie i start artystyczny.Powstały wtedy m.in.obrazy:Obraz Trembowli,Zamordowanie Świętego Wojciecha,Święty Kazimierz i Jan Długosz.Ten ostatni obraz wystawiono w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w 1873 r.co było jego pierwszym sukcesem artystycznym.W 1873 r.zwiedził Wystawę Powszechną w Wiedniu,ukazującą również szeroki przekrój zjawisk artystycznych.Jesienią 1875 r.wyjechał do Monachium i do 1877 r.studiował w pracowni węgierskiego malarza Aleksandra Wagnera na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych.Powstały wtedy prace:Studium starej kobiety w czepku i Studium Włoszki.Po powrocie do kraju,w latach 1877-1879 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Jana Matejki,przelotnie zafascynowany metodami jego twórczości.Pod jego wpływem namalował Ucieczkę Maryny Mniszchówny oraz szereg portretów.W 1878 r.zwiedził Wystawę Powszechną w Paryżu,gdzie oglądał m.in.obrazy Claude’a Moneta.W 1880 r.mieszkał we Lwowie,gdzie poznał Adama Chmielowskiego(późniejszy św.Brat Albert).Pod wpływem tego artysty stworzył dwa obrazy:Dziewczyna i bazyliszek i Smok podwawelski”.Malował również Alinę i portret dzieci Dobrzyńskich.
Okres warszawski
W 1880 r.wrócił do Warszawy.W krótkim czasie stał się malarzem o ustalonej pozycji.Utrzymywał się głównie z portretów,wykonywanych na zamówienie.W Warszawie odszedł ostatecznie od akademizmu.Opierając się na doświadczeniach malarzy francuskich(Monet)tworzył szereg scen salonowo-buduarowych(m.in.Model malarza,Obrazek jakich wiele,Ujrzałem raz w buduarze).W 1883 r.wyjechał na Ukrainę,gdzie z przerwami na krótsze i dłuższe pobyty w Warszawie,pozostał dziesięć lat.Mieszkał najpierw(do 1887 r.)w Laszkach majątku Głębockich na Podolu,a następnie dwa lub trzy lata spędził na wsi u kuzyna.Przebywał również na Kijowszczyźnie w Bereznej u Podhorskich i w Białej Cerkwi u Branickich.Na Ukrainie powstały słynne jego dzieła w wielu wariantach,jak Rybacy,Chłopi,Woły,Orka i Kopanie buraków.W 1889 r.odwiedził ponownie Paryż(wystawa światowa),zapoznając się z dziełami Moneta i sztuki japońskiej.W 1890 r.w salonie Krywulta w Warszawie wystawił prace powstałe w czasie pobytu na Ukrainie.Wskazywały one na ewolucję artysty w kierunku impresjonizmu.W latach 1891-1893 był członkiem Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.
Okres krakowski
W październiku 1895 r.został powołany na wykładowcę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych i przeniósł się na stałe do Krakowa.Po 1895 r.uległ na krótko wpływowi symbolizmu(Sarkofagi 1897 r.)Odbył liczne podróże po całym kraju i zagranicy(Włochy,Francja,Hiszpania,Anglia,Irlandia).Stopniowo rezygnował z techniki olejnej i coraz częściej posługiwał się pastelami i akwarelą,a także kredą i tuszem.Wykorzystywał pewne rozwiązania impresjonizmu,malując pejzaże i sceny rodzajowe z silnymi efektami świetlnymi(Rybacy brodzący).Malował pełne światła,nastrojowe pejzaże,m.in.tatrzańskie,drzewa,zabytki architektoniczne miast polskich i pamiątki historyczne(cykl„Skarbiec Wawelski”),martwe natury i kwiaty.Powstały liczne autoportrety artysty i portrety wybitnych postaci,m.in.prof.Ludwika Rydygiera z asystentami,Stanisława Witkiewicza,Jana Kasprowicza,Karola Estreichera,Erazma Barcza,Józefa Chełmońskiego,Konstantego Laszczki.U schyłku XIX wieku stał się obok Juliana Fałata,Jacka Malczewskiego i Jana Stanisławskiego,jednym z najpopularniejszych malarzy krakowskich.Będąc do 1919 r.profesorem Akademii Sztuk Pięknych wykształcił sporą grupę malarzy,z których wybili się zwłaszcza Wojciech Weiss i Fryderyk Pautsch.W Krakowie związał się z życiem kulturalnym miasta.W 1897 r.należał do członków założycieli Towarzystwa Artystów Polskich„Sztuka”,które skupiało najwybitniejszych ówczesnych polskich malarzy i rzeźbiarzy.Uczestniczył czynnie w organizowanych przez Towarzystwo wystawach.W salonie literata Ignacego Maciejowskiego(Sewera)spotykał się z Adamem Asnykiem,Władysławem Reymontem,Tadeuszem Micińskim,Kazimierzem Tetmajerem,Jackiem Malczewskim,krytykiem sztuki Konstantym Marią Górskim.Odwiedzał kawiarnię Turlińskiego„Paon”będącą siedzibą cyganerii artystycznej.W mieszkaniu Fałata grywał w brydża ze Stanisławem Przybyszewskim,Teodorem Axentowiczem,Janem Stanisławskim.Był popularny w środowisku również jako karykaturzysta.Od końca lat 80.XIX w.do 1912 r.dzięki znajomości z Feliksem Mangghą Jasieńskim interesował się sztuką japońską.W końcu lat 90.XIX w.zainteresował się grafiką,jako autonomicznym środkiem artystycznej wypowiedzi.Uprawiał różne techniki:litografię,algrafię,akwafortę,fluorofortę i miękki werniks zarówno w wersji czarno-białej,jak i barwnej.Po 1910 r.wybrał ostatecznie technikę litografii,dającą duże możliwości swobodnego kształtowania formy.Jego obfita i różnorodna twórczość graficzna miała charakter malarski i odznaczała się dużą skalą rozwiązań formalnych(Tatry 1906 r.Teka litewska 1907 r.Gdańsk 1909 r.Teka huculska 1910 r.Teka ukraińska 1912 r.„'Wawel I i II 1911/12,Gościeradz 1924 r. i inne).Znakomicie oddawał urodę kwiatów i martwych natur.Portretował niemal cały świat artystyczny Krakowa.Próbował swoich sił także w rzeźbie,tworząc posąg husarza na koniu,jako projekt nagrobka dla Jana Matejki.W 1909 r.został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych i godność tę pełnił w roku akademickim 1909/1910.W 1911 r.ciężko chory przeszedł na emeryturę.Wybuch I wojny światowej zastał go w majątku Malinowszczyzna w okolicach Wilejki na Litwie,gdzie studiował pejzaż leśny.Pospiesznie wrócił do Warszawy,gdzie spędził rok,nie mogąc przedostać się do Krakowa.Malował akwarele i wykonywał litografie z widokami Starego Miasta(„Teka Stara Warszawa”).Od 1915 r.przebywał w Krakowie,gdzie związał się z Legionami Piłsudskiego.Kilka miesięcy w 1916 r.przebywał w 6 pułku piechoty w obozie pod Warszawą.Wykonał wtedy cykl„Wspomnienia z Legionowa”.
Okres wielkopolsko-pomorski
Od 1922 r.związał się z Wielkopolską i Pomorzem.Przekazał wtedy kolekcję dzieł sztuki wschodniej Muzeum Wielkopolskiemu w Poznaniu,zawierający:dywany,makaty,kilimy,wazony,misy,szkła,zabytkowe meble oraz dzieła malarskie i graficzne.Za ten dar Poznański Wydział Krajowy przekazał artyście dworek w Gościeradzu pod Bydgoszczą.Odtąd miesiące letnie spędzał w swoim dworku otoczonym parkiem i sadem.Powstały obrazy starych drzew:dębów,świerków i sosen oraz teki:„Wrażenia z Białowieży”(1922 r.)„Gościeradz”(1923/1924),„Teka Jubileuszowa kościoła Panny Marii w Krakowie”(1926/1927).W 1929 r.przeniósł się z Krakowa do Poznania.Malował m.in.widoki Poznania,Borów Tucholskich(np.obraz Cis z rezerwatu w Wierzchlesie),polskiego wybrzeża Bałtyku.Jedną z ostatnich jego prac okazała się znana w czterech wersjach Wiosna w Gościeradzu(1933 r.)W 1933 r.został mianowany profesorem honorowym Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie,a w 1934 r.powołano go na profesora grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.Mieszkając w Gościeradzu,gdzie urządził pracownię,często bywał w Bydgoszczy.W wolnych chwilach przechadzał się po mieście i oglądał piękniejsze gmachy i stare drzewa.Zachwycał się olbrzymimi topolami nad Kanałem Bydgoskim.Utrzymywał kontakty z Zygmuntem Malewskim.W 1924 r.darował Muzeum Miejskiemu w Bydgoszczy pierwsze prace.W ślad za tym zaczęło się gromadzenie jego dalszych dzieł.Już za życia artysty jedną z sal muzealnych poświęcono jego twórczości.W 1924 i 1934 r.Muzeum bydgoskie urządziło wystawy jego dzieł.Ponadto wystawiał swoje dzieła w Krakowie,Warszawie,Poznaniu,a także za granicą.Zmarł 27 grudnia 1936 r.w Warszawie.Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Bydgoszczy,gromadząc wielotysięczne tłumy.Uczestniczyli w nich przedstawiciele najwyższych władz państwowych i duchownych,a także reprezentanci polskiego życia kulturalnego.Został pochowany jak sobie tego życzył,na cmentarzu wiejskim we Wtelnie koło Bydgoszczy.8 kwietnia 1937 r.żona Franciszka zgodnie z ostatnią wolą męża,przekazała miastu Bydgoszczy 425 prac,szkicowniki oraz pamiątki osobiste i wyposażenie pracowni.Akt darowizny zobowiązywał Bydgoszcz do sprawowania opieki nad zbiorem,popularyzacji twórczości i upamiętniania rocznic związanych z artystą oraz opieki nad jego grobem.W 1937 r.Muzeum Miejskie w Bydgoszczy urządziło wystawę daru,na której zgromadzono 129 prac graficznych i 217 malarskich z najrozmaitszych okresów jego twórczości.Znalazły się na niej dzieła charakterystyczne dla wszystkich technik graficznych i malarskich uprawianych przez Leona Wyczółkowskiego.
Rodzina
Leon Wyczółkowski od 1915 r.był żonaty z Franciszką z Panków.Nie posiadał potomstwa.
Twórczość
Dzieła Leona Wyczółkowskiego znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie,Krakowie,Poznaniu,Kielcach,Wrocławiu,Bydgoszczy oraz we wszystkich muzeach polskich posiadających zbiory malarstwa,rysunku i grafiki polskiej,jak również poza granicami kraju.
Do ważniejszych jego dzieł należą:

• Głowa Chrystusa(1882-1883,olej na tekturze,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Portret młodej kobiety w pracowni malarza(1883 r.olej na płótnie,60,5×31 cm,Muzeum Narodowe w Warszawie)
• Ujrzałem raz...(1884 r.olej na płótnie,73×57 cm,Muzeum Narodowe w Warszawie)
• Welon(1885 r.olej na płótnie,Muzeum Górnośląskie w Bytomiu)
• Wesołe pacholęta(1891 r.olej na płótnie,68×50 cm,Muzeum Narodowe w Warszawie)
• Rybak(1891 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Rybacy brodzący(1891 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Warszawie)
• Orka na Ukrainie(1892 r.olej na płótnie,73×122 cm,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Druid skamieniały(1892 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Kurhan na Ukrainie(1894 r.olej na płótnie,Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy)
• Gra w krykieta(1895 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Krucyfiks wawelski(1896 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Portret prof.Ludwika Rydygiera z asystentami(1897 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Warszawie);wolny
• Japonka(1897 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Stańczyk(Szopka)(1898 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XX wieku w Gmachu Głównym)
• Portret Ireny Solskiej(1899 r.pastel na kartonie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Portret Konstantego Laszczki(1902 r.Akademia Sztuk Pięknych im.Jana Matejki w Krakowie)
• Mnich nad Morskim Okiem(1904 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Tatry(1906 r.)
• Rycerz wśród kwiatów(1907 r.)
• Białe róże(1908 r.olej na płótnie,86×64 cm,własność prywatna)
• Gdańsk(1909 r.)
• Teka huculska(1910 r.)
• Portret Feliksa Mangghi Jasieńskiego(1911 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Krakowie,Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach)
• Autoportret w chińskim kaftanie(1911 r.olej na płótnie,Muzeum Narodowe w Warszawie)
• Wawel(1911-1912)
• Chrystus na krzyżu(1915 r.olej na płótnie,kościół parafialnym pw.Najświętszego Zbawiciela w Rykach)
• Stara Warszawa(1916 r.)

Nagrody

• nagroda Akademii Umiejętności fundacji Probusa Barczewskiego(dwukrotnie)
• brązowy medal na wystawie w Saint-Louis(1904 r.)
• złoty medal na Międzynarodowej Wystawie Powszechnej w Paryżu(1925 r.)
• złoty medal na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu(1929 r.)
• nagroda miasta Warszawy(1930 r.)
• członek czeskiej Akademii Nauk i Sztuk Pięknych(od 1931 r.)

Odznaczenia

• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski(1934 r.)„za wybitne zasługi na polu pracy artystycznej”
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski(1928 r.)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(29 grudnia 1921)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski(13 lipca 1921,jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem Odrodzenia Polski)
• Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury(1935 r.)

Upamiętnienie
Leon Wyczółkowski jest patronem ulic w Warszawie(od 1985 r.)oraz w Bydgoszczy,Gdańsku,Zielonej Górze,Gorzowie Wielkopolskim,Krakowie,Lublinie,Piasecznie i Iławie.Jest również patronem bydgoskiej Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Sztuk Pięknych i Liceum Plastycznego mieszczących sie przy ulicy Konarskiego.Miasto Bydgoszcz zobowiązane w akcie darowizny do popularyzacji jego dzieł,wielokrotnie oddawało hołd wielkiemu artyście.Organizowano liczne wystawy w muzeum bydgoskim,odbywały się akademie,sesje naukowe,sympozja.Wydawano katalogi wystaw,informatory,plakaty,reprodukcje prac,wybito okolicznościowe medale.Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy,które nosi imię Leona Wyczółkowskiego od 1946 r.posiada największą kolekcję jego dzieł.W czasie II wojny światowej zbiór uległ znacznemu uszczupleniu.W 1948 r.przyjaciel artysty,inż.Kazimierz Szulisławski wzbogacił go,składając w darze kolejnych 110 prac.W specjalnym dziale muzeum poświęconym wyłącznie jego twórczości zgromadzono ok.700 jego prac,w tym prace olejne,pastele,akwarele,tempery,tusze,rysunki oraz liczne grafiki.
W dniu 5 grudnia 2007 r.Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające postać Leona Wyczółkowskiego,o nominałach:

• 20 zł wykonaną stemplem lustrzanym w srebrze
• 2 zł wykonaną stemplem zwykłym w stopie Nordic Gold

W 2009 r.na Wyspie Młyńskiej w Bydgoszczy urządzono tzw.Dom Leona Wyczółkowskiego muzeum z dziełami artysty i wnętrzami zaaranżowanymi na dworek,w którym mieszkał w okresie międzywojennym.