Życiorys
Dzieciństwo
Urodziła się jako Elżbieta Pawłowska,młodsza córka adwokata Benedykta Pawłowskiego i jego drugiej żony Franciszki z Kamieńskich.Ojciec,o zainteresowaniach intelektualnych i wysokiej kulturze,zgromadził w domu rodzinnym cenną galerię obrazów oraz bibliotekę liczącą kilka tysięcy tomów.Zmarł jednak,gdy Elżbieta miała 3 lata.Majątek wydzierżawiono,a mieszkańcy przenieśli się do Grodna i zamieszkali w parterowym domu przy ulicy Brygidzkiej(obecnie:Karola Marksa).Odtąd wychowywały ją same kobiety:matka,która zwała ją Lisą(stąd Eliza),babka Kamieńska,nazywająca ją Ziunią,jej starsza o trzy lata siostra Klementyna oraz opiekunka(mamka)Michalina Kobylińska.Dziewczynka szybko zaczęła przejawiać talent literacki,dużo czytała i pisała opowiadania.W 1852 roku jedenastoletnia Eliza w towarzystwie babki pojechała po nauki do Warszawy.W latach 1852-1857 kształciła się na pensji sakramentek.W 1855 r.poznała pensjonarkę Marię Wasiłowską,późniejszą Marię Konopnicką.Wspólne zainteresowania literackie scementowały ich przyjaźń na całe życie.Obydwie bardzo lubiły czytać i deklamować poezje,w szczególności zakazane utwory Adama Mickiewicza.Talent Elizy i Marii bardzo cenił sobie ich nauczyciel Ignacy Kowalewski.
Małżeństwo z Piotrem Orzeszką
W maju 1857 roku Eliza wróciła do Milkowszczyzny.Chętnie uczestnicząc w sąsiedzkich balach,na jednym z nich poznała Piotra Orzeszkę,starszego od niej o szesnaście lat dalekiego kuzyna jej ojczyma.Jako kawaler stracił on większość swego majątku na rozrywki i małżeństwo z jedyną spadkobierczynią Milkowszczyzny było okazją poprawienia sytuacji finansowej.Kilka dni po balu do domu państwa Widackich przybył swat prosić o rękę młodej panny Elizy.Za namową despotycznej matki oświadczyny zostały przyjęte.21 stycznia 1858,w wieku niespełna 17 lat,Eliza wyszła za mąż za Piotra Orzeszkę,ziemianina z powiatu kobryńskiego i zamieszkała w Ludwinowie,majątku męża.Pierwsze lata małżeństwa Eliza potem określała czasem„beztroskiego karnawałowania”,a także swoim„uniwersytetem”,gdyż znużona błahością życia towarzyskiego często sięgała do książek z ojcowskiej biblioteki.Powróciły wówczas pensjonarskie marzenia o uszczęśliwianiu wsi.Wraz z młodszym bratem męża,Florentym,założyła w Ludwinowie szkółkę wiejską.Tymczasem narastał konflikt z mężem,nie podzielającym ich fascynacji wsią i wiejskim ludem.W 1862 r.Orzeszkowa przebywała dłuższy czas w Warszawie,gdzie pod wpływem patriotycznych kazań rabina Markusa Jastrowa podjęła hasło asymilacji polskich Żydów.Po powrocie do Ludwinowa,przebywała tam przez czas powstania styczniowego,wspierając powstańców w służbach pomocniczych.Od połowy czerwca 1863 r.przez około dwa tygodnie,w Ludwinowie przebywał wyczerpany i chory Romuald Traugutt,którego później(w lipcu)Orzeszkowa we własnej karecie odwiozła do granicy Królestwa Polskiego.W napisanych wiele lat później nowelach,takich jak Gloria victis,próbowała opisać swój udział w powstaniu w formie zbeletryzowanej.Najprawdopodobniej mąż Orzeszkowej w samym powstaniu nie brał czynnego udziału,ale tylko za jego zgodą(i na jego odpowiedzialność)Romuald Traugutt mógł przebywać w Ludwinowie.Wskutek tego,zadenuncjowany przez służbę,Piotr Orzeszko został jesienią 1863 r.aresztowany,a w marcu 1865 r.zesłany na Sybir do guberni permskiej;jego majątek skonfiskowano.Eliza Orzeszkowa wbrew pierwotnym postanowieniom nie pojechała za nim,lecz na początku 1864 r.przeniosła się do Milkowszczyzny i wszczęła proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa.Dzięki pośrednictwu kanoników murawiewowskich uzyskała je w 1869 r.
Sprzedaż Milkowszczyzny
Nie radząc sobie z zarządzaniem majątkiem ziemskim,po naradach z jednym z jej przyjaciół prawnikiem Stanisławem Nahorskim,zdecydowała się na sprzedaż Milkowszczyzny.Ponieważ Polacy nie mogli nabywać ziemi w guberniach zachodnich,w 1870 r.nabywcą został rosyjski pułkownik Doury.Od roku 1869 Eliza Orzeszkowa zamieszkała w Grodnie i wykazując się dużą pracowitością zajęła się pisaniem.Z lat wczesnej twórczości na uwagę zasługują Marta,Pan Graba oraz Meir Ezofowicz.Charakter krytyczno–literacki miały rozprawy Kilka uwag nad powieścią(1866 r.)Listy o literaturze(1873 r.)oraz znacznie późniejsza O powieściach T.T.Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle(1879 r.)W twórczości dominuje realizm.Powstaje najważniejsza powieść Nad Niemnem oraz powieść pokrewna tematycznie Cham(1888 r.)Po tym okresie niewiele już dzieł literackich Orzeszkowej osiąga takie wyżyny talentu.Korzystnie wyróżnia się nowelistyka:Dobra pani,A...B...C...oraz Tadeusz.Ciekawa jest także powieść Dwa bieguny(1893 r.)wydana w Petersburgu nakładem księgarni BR.Rymowicz,oraz Bene nati(1891 r.)
Małżeństwo ze Stanisławem Nahorskim
W roku 1894 Eliza Orzeszkowa wyszła za mąż za wieloletniego przyjaciela Stanisława Nahorskiego.Poświęcała wiele czasu na akcje filantropijne i społeczne.Korespondowała z wieloma wybitnymi osobistościami ówczesnego życia społecznego i literackiego,takimi jak Leopold Méyet oraz Zygmunt Miłkowski.Współpracowała z tygodnikiem„Bluszcz”.19 listopada 1896 roku podczas hucznie obchodzonych jej imienin,jej mąż doznał paraliżu serca i zmarł.Był to dla pisarki ogromny cios.
Nominacje do Literackiej Nagrody Nobla
W 1904 roku pośród kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla pojawiło się nazwisko Elizy Orzeszkowej.W wewnętrznych dokumentach komitetu nagrody występowała często jako Elise Orzeszko.Jej kandydaturę zgłosił Aleksander Brückner,ówczesny profesor uniwersytetu berlińskiego.Kandydatura uzyskała poparcie Alfreda Jensena,który w opracowaniach na temat jej twórczości stawiał ją pod niektórymi względami nawet wyżej od Henryka Sienkiewicza.Członkowie Komitetu Noblowskiego po przeczytaniu dostarczonych książek i nowel Orzeszkowej zgodnie wyrazili opinię,iż wyróżnienie należy się jej w równym stopniu,co Sienkiewiczowi.
W jednym z dokumentów można nawet przeczytać:
Śmierć
Orzeszkowa zmarła po ciężkiej chorobie serca.Ponieważ była niepraktykująca,ks.proboszcz Juliusz Ellert odmówił jej pogrzebu.Dopiero po interwencji biskupa pochowano ją w Grodnie 23 maja 1910 r.Podczas nabożeństwa żałobnego przyjaciel i spowiednik Orzeszkowej ks.Stanisław Miłkowski,wygłosił w farze grodzieńskiej okolicznościowe przemówienie.Jeden z żałobnych mówców,Józef Kotarbiński,podsumowując życie,działalność społeczną i literacką wielkiej pisarki,użył nad trumną znamiennych słów:„Ona była żywą mądrością i czującym sercem całej epoki...”
Twórczość
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz