Józef Struś

Inne formy nazwiska:łac.Josephus Struthius,Strucius,a także:Strusiek,Struszek,(ur.1510 w Poznaniu,zm.16 marca lub po 27 lipca 1568 tamże)humanista,tłumacz,nadworny lekarz Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta,burmistrz Poznania,naukowiec wsławiony badaniami tętna.
Życiorys
Urodził się w roku 1510,w rodzinie poznańskich mieszczan.Jego rodzicami byli Mikołaj(piwowar,mielcarz i słodownik) i Elżbieta z Bedermannow,córka poznańskiego burmistrza.Dwukrotnie żonaty:w latach 1543-1552 z Polikseną Ungrówną,a od maja 1554 do swojej śmierci z Katarzyną Sztorchówną.Obie były córkami zamożnych,poznańskich patrycjuszy.Oba małżeństwa były bezdzietne.Naukę rozpoczął w szkole miejskiej przy kolegiacie Marii Magdaleny,następnie w Akademii Lubrańskiego.W latach 1525-1529 odbył studia lekarskie na Akademii Krakowskiej.Z tego okresu jego życia pochodzi poemat poświęcony jego wykładowcy Cyprianowi z Łowicza.Po uzyskaniu tytułu bakałarza wrócił na krótko do Poznania,aby wysłuchać wykładów wybitnego humanisty Krzysztofa Hegendorfera.Podczas tego pobytu zbliżył się do najpotężniejszego wielkopolskiego rodu magnackiego Górków oraz dworu arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Latalskiego,którym poświęcił kilka utworów.Napisał również komentarze do Astrologii Lukiana z Samosaty.W 1531 uzyskał na krakowskiej uczelni tytuł magistra.A w 1532 rozpoczął studia na Uniwersytecie w Padwie.Podczas studiów rozpoczął tłumaczenie dzieł Galena i Hipokratesa,jeszcze w trakcie studiów w 1535 nadano mu godność wicerektora uniwersytetu,a pod koniec tego samego roku,po zdanych egzaminach,uzyskał tytuł doktora i profesora nadzwyczajnego medycyny teoretycznej.Wykładał ją w Padwie do 1537,kiedy to zakończył studia,opierając się głównie na tłumaczonym przez siebie Galenie.Rozpoczął również badania nad tętnem.W 1537 na prośbę J.Chojeńskiego kanclerza Uniwersytetu Krakowskiego wrócił do Krakowa,gdzie podjął wykłady,jednak gdy po śmierci kanclerza i zwolnieniu przez to katedry medycyny nie otrzymał jej przeniósł się do Poznania,gdzie został lekarzem Andrzeja Górki.Następnie polecony przez Górkę Zygmuntowi Staremu udał się z jego córką,księżniczką Izabelą Jagiellonką,narzeczoną Jana Zápolyi na dwór węgierski.Prowadził tam praktykę lekarską,tłumaczył dalsze dzieła Galena,które wydał w Wenecji oraz prowadził dalsze badania nad tętnem.Następnie przez pewien czas był zarządcą jednej z węgierskich prowincji.Po powrocie do Polski posłował z Andrzejem Górką na dworze Tureckim,gdzie również praktykował,lecząc sułtana Sulejmana II.W 1541 wrócił do Poznania,choć w dalszym ciągu podróżował po kraju i Europie wraz z A.Górką(posłował m.in.na sejmy).W tym czasie zakupił w mieście kilka nieruchomości co uczyniło go jednym z najbogatszych patrycjuszy.W 1555 w drukarni Oporina,w Bazylei wydał wynik 20-letnich badań:Sphygmicae artis iam mille ducentos annos perditae et desideratae libri V.w którym wyróżnił podstawowe pięć typów tętna,ich znaczenie diagnostyczne oraz zaznaczył wpływ temperatury i stanu nerwowego na tętno.Później z tego traktatu korzystał w swych pracach William Harvey.Sława jaką zdobył J.Struś sprawiła,że w latach 1557/1558 i 1558/1559 wybierano go na burmistrza Poznania.W 1559 został nadwornym lekarzem króla Zygmunta II Augusta.Określany jako najsławniejszy w swym czasie lekarz w Europie,którym Akademia Padewska się szczyciła,że w niej był profesorem publicznym nauki lekarskiej;a Filip II król hiszpański,kilka razy rady jego zasięgał.Zmarł na dżumę zaraziwszy się nią podczas niesienia pomocy ubogiej ludności podczas epidemii.Jego imię noszą ulice:w Warszawie,Poznaniu,a w Krakowie jego imieniem nazwano jedno z osiedli.
Twórczość
Ważniejsze utwory

• Ad medicum...D.Cyprianum de Łowicz,de medicae artis excellentia,carmen elegiacum,Kraków 1529,drukarnia M.Szarffenberg
• Ad Joannem Latalscium...elegia,wyd.w:K.Hegendorfin Declamatio gratulatoria,Kraków 1530,drukarnia H.Wietor
• Ad bonae mentis adoloscentes elegiacum carmen paraeneticum i. e.exhortativum ad studium eloquentiae,wyd.w:K.Hegendorfin Declamatio gratulatoria,Kraków 1530,drukarnia H.Wietor
• Sanctissimi Patris...Joannis a Lasco...epicedion elegiacis versibus confectum,Kraków 1531,drukarnia M.Szarffenberg
• Sphygmicae artis...libri V,Bazylea 1555,drukarnia J.Oporinus;wyd.następne:pt.Artis sphygmicae...libri quinque,Wenecja 1573;pt.Ars sphygmica seu pulsum doctrina...Bazylea 1602;przekł.polski:fragmenty w:Wybór tekstów do dziejów kultury Wielkopolski,Poznań 1962,(najważniejsze dzieło J.Strusia,poświęcone wiedzy o pulsie)
• Opera medica,scil.de ortu et causis metallorum,de medicamentorum spagyrica praeparatione,sclopetarius et antidotarium spagyriticum,Frankfurt nad Odrą 1591,(egz.nieznane;wiadomość podaje J.Draudius Bibliotheca classica 1625,na co wskazał H.Barycz)
• De recondita rerum natura artisque perfectione libri X,Wenecja 1594,(egz.nieznane;wiadomość podaje J.Draudius Bibliotheca classica 1625,na co wskazał H.Barycz)
• Liber de priscorum philosophorum medicina,Lyon 1600,(egz.nieznane;wiadomość podaje J.Draudius Bibliotheca classica 1625,na co wskazał H.Barycz)
• De morbo gallico,(egz.nieznane;wiadomość podaje H.Barycz;wg Estreichera tytuł dotyczy,prawdopodobnie jednego z rozdz.Artis sphygmicae

Przekłady

• Lucjan z Samostaty Declamatio quaedam lepidissima,wyd.razem z: Lucjan z Samostaty Astrologia...Kraków 1531,drukarnia M.Szarffenberg
• C.Galenus Astrologia,Wenecja 1535,drukarnia J.Patavinus i V.de Ruffinellis;przedr.w zbiorowym wyd.dzieł C.Galena
• C.Galenus De urinis liber,Wenecja 1535,drukarnia J.Patavinus i V.de Ruffinellis
• C.Galenus Antidotarius,Wenecja 1536,drukarnia J.A.de Nicolinis de Sabio
• C.Galenus De antidotis,Wenecja 1537,drukarnia J.A.de Nicolinis de Sabio
• C.Galenus Librum Hippocratis de fracturis commentariorum libri tres,Wenecja 1538,drukarnia b.Zanettus

Prace edytorskie

• C.Galenus De differentiis morborum liber,Kraków 1537,drukarnia H.Wietor,(przekł.z greckiego na łacinę przez G.Copusa)

Listy i materiały

• Do nieznanego z nazwiska dostojnika,brak daty,ogł.K.Hartleb"Józef Struś",Pamiętniki Literackie,rocznik 11(1912)
• List do Jana Łaskiego(młodszego),dat.z Łowicza 1 czerwca 1531,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900
• Zapiski z aktów konsystorza poznańskiego,dotyczące J.Strusia,z lat:1542,1553;ogł.E. Majkowski"Nieznane szczegóły z życia J.Struśka,lekarza poznańskiego XVI wieku",Archiwum Historii i Filozofii Medycyny,t.9(1929);t.11(1931) i odb.
• Akt dot.pożyczki udzielonej Stefanowi Chodniskiemu z Potulic,dat.Poznań 20 marca 1652;ogł.R.E.Matuszewski"Przyczynek do życiorysu J.Strusia na źródłach archiwalnych oparty",Archiwum Historii i Filozofii Medycyny,t.8(1928)
• Pokwitowanie odbioru pensji królewskiej,dat.Poznań 20 maja 1562,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900