| Nazwa |
Historia
| Ślady pierwszej obecności człowieka na tych terenach,znalezione w wykopaliskach archeologicznych,pochodzą z neolitu.Osada w X w.na terenie wzgórza zamkowego,od XI wieku gród,siedziba książęca oraz miasto wojewódzkie.Obok zbudowanego później Domu Długosza powstał w sąsiedztwie drugi gród,który dał początek miastu.Dzięki położeniu nad Wisłą,w miejscu przeprawy szlaku handlowego z Europy Zachodniej na Ruś,Sandomierz szybko zyskiwał na znaczeniu.W okresie rozbicia dzielnicowego był stolicą Księstwa Sandomierskiego,a przez około 700 lat również miastem wojewódzkim(pierwszy wojewoda*Pakosław 1182–1203 ostatni wojewoda*Rafał AmorTarnowski).Pierwszym władcą(w okresie od 1146 do 1166)był Henryk Sandomierski,syn Bolesława Krzywoustego.Pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim dotycząca Sandomierza miała miejsce przed rokiem 1243.Miasto zostało zdobyte przez Tatarów w 1259 za czasów Piotra z Krępy,o czym wspominają Pieśni Sandomierzanina.Za namową Wasylka Romanowicza w 1260 miasto poddało się Tatarom Burundaja.Po zniszczeniach w czasie najazdów tatarskich,ponowna lokacja w 1286 nadana przez Leszka Czarnego.Ponownie handel odegrał ważną rolę w rozwoju miasta w XV wieku(Sandomierz leżał na trasie drogi wiślanej związanej z handlem zbożem).XV–XVII wiek to okres częstych pobytów dworu i króla w Sandomierzu,czas zjazdów szlacheckich.Bywał tu m.in.król Zygmunt II August zapraszany przez starostę sandomierskiego i hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego.W 1570 miał miejsce zjazd reprezentantów działających w Polsce nurtów reformacji,w wyniku którego doszło do podpisania tzw.zgody sandomierskiej porozumienia w obronie przed kontrreformacją.Okres wojen szwedzkich to ponowny upadek miasta spowodowany zniszczeniami.W 1613 otwarto Kolegium Jezuickie w Sandomierzu.W 1623 Jakub Bobola(zm.1636)podczaszy sandomierski,prawdopodobnie stryjeczny brat św.Andrzeja Boboli,założył przy kolegium konwikt dla 12 młodych,należących do zubożałych rodzin,szlachciców i zapisał na ten cel 15500 zł.na dobrach swych Wilczyce.W 1635 przeznaczył na pomieszczenie konwiktorów swą kamienicę,stojącą do dziś dnia w Rynku miasta Sandomierza.Ta„Fundatio Boboliana”z 27 lipca 1623 przetrwała aż do kasaty zakonu jezuitów.W 1865 po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego,Karolina Kraczkiewicz została pierwszą świecką nauczycielką w Sandomierzu.W okresie zaborów Sandomierz stał się miastem pogranicznym między Królestwem Polskim a Galicją i stracił swoje znaczenie administracyjne,a także gospodarcze.Dodatkowo został dość poważnie zniszczony przez I wojnę światową.Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto wyrwało się ze stagnacji i zaczęło się prężnie rozwijać.Według planów Eugeniusza Kwiatkowskiego z 1935 miało wkrótce stać się stolicą Centralnego Okręgu Przemysłowego z ponad 100 tys.mieszkańców.W 1939 miał stać się stolicą nowego województwa.Plany te zniweczyła II wojna światowa.Wojska radzieckie wkroczyły do Sandomierza 18 sierpnia 1944.Miastu oszczędzono zniszczeń wojennych.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego.Obecnie jest średniej wielkości miastem powiatowym w województwie świętokrzyskim i ważnym ośrodkiem turystycznym. |
- 1185 opactwo Cystersów w Koprzywnicy
- 1226 Kościół św.Jakuba i klasztor dominikański
- 1246 klasztor Klarysek w Zawichoście w ziemi zawichojskiej
Środowisko naturalne
Klimat
| Średnia temperatura i opady dla Sandomierza | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
| Rekordowo wysokie temperatury[°C] | 8 | 10 | 19 | 27 | 28 | 34 | 36 | 34 | 30 | 25 | 20 | 15 | 36 |
| Średnie najwyższe temperatury[°C] | -1 | -1 | 4 | 12 | 17 | 22 | 22 | 23 | 19 | 13 | 6 | 1 | 11 |
| Średnie najniższe temperatury[°C] | -7 | -7 | -2 | 3 | 7 | 11 | 13 | 12 | 8 | 5 | 1 | -3 | 3 |
| Rekordowo niskie temperatury[°C] | -25 | -29 | -22 | -6 | -2 | 3 | 7 | 6 | 0 | -5 | -11 | -21 | -29 |
| Opady[mm] | 20 | 20 | 20 | 40 | 70 | 60 | 90 | 40 | 30 | 20 | 30 | 40 | 530 |
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 Sandomierz ma obszar 28,32 km²,w tym:- użytki rolne:64%
- użytki leśne:0%
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców Sandomierza wg danych z 31 grudnia 2007| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 24795 | 100 | 13323 | 53,73 | 11472 | 46,27 |
| Wiek przedprodukcyjny(0–17 lat) | 4714 | 19,01 | 2356 | 9,5 | 2358 | 9,51 |
| Wiek produkcyjny(18–65 lat) | 15874 | 64,02 | 8085 | 32,61 | 7789 | 31,41 |
| Wiek poprodukcyjny(powyżej 65 lat) | 4207 | 16,97 | 2882 | 11,62 | 1325 | 5,34 |
Budżet
| WYSZCZEGÓLNIENIE | J.m. | ROK | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | ||
| Dochody ogółem | zł | 10618849,- | 17761519,- | 26317229,- | 30187932,- | 33743339,- | 35932598,- | 41689822,- | 43743124,- | 44253344,- | 50933568,- | 52070261,- | 62573287,63 | 67153762,11 | 67251336,27 | 69131451,33 | 174259314,85 |
| ZNAK | ± | + | + | + | – | + | – | – | – | – | + | – | + | – | – | + | + |
| Deficyt/nadwyżka budżetowy(-a) | zł | 474906,- | 113908,- | 6983362,- | 1529635,- | 1477947,- | 52730,- | 2941413,- | 227021,- | 1928397,- | 1395339,- | 1921744,- | 6018823,27 | 2025899,35 | 2546813,62 | 9106971,85 | 13398194,95 |
| ZNAK | Σ | = | |||||||||||||||
| Wydatki ogółem | zł | 11093755,- | 17875427,- | 33300591,- | 28658297,- | 35221286,- | 35879868,- | 38748409,- | 43516103,- | 42324947,- | 52328907,- | 50148517,- | 68592110,90 | 65127862,76 | 64704522,65 | 78238423,18 | 187657509,80 |
Według danych z roku 2010
średni dochód na mieszkańca wynosił 7149,10 zł(tj.stan na 31 XII;przy 7107,40 zł w zestawieniu na 30 VI);jednocześnie średnie wydatki
na mieszkańca kształtowały się na poziomie 7698,77 zł(tj.stan na 31
XII;przy 7653,87 zł w zestawieniu na 30 VI).
Edukacja
- Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza Studium Generale Sandomiriense
- Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sandomierzu
- Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych
- Wyższe Seminarium Duchowne
- Instytut Teologiczny im.bł.Wincentego Kadłubka
- 4 szkoły podstawowe,3 gimnazja,3 licea ogólnokształcące,4 zespoły szkół średnich
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Katolicyzm
- Kościół rzymskokatolicki,Sandomierz jest stolicą Diecezji sandomierskiej
Prawosławie
- Od 14 października 2012 w Sandomierzu w kościele rzymskokatolickim Matki Bożej Królowej Polski(przy ul.Lwowskiej 12A)odprawiane są niedzielne nabożeństwa prawosławne przez duchownych z Lublina.
- Wspólnota Kościołów Chrystusowych
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(3 zbory i Sala Królestwa).
Transport
Sandomierz leży na przecięciu dróg krajowych nr 79(Warszawa Sandomierz Kraków Bytom)oraz nr 77(Lipnik Przemyśl).Na odcinku od ul.Ożarowskiej do mostu na Wiśle mają one wspólny przebieg obwodnicą miasta.W Sandomierzu mają także początek dwie drogi wojewódzkie:droga wojewódzka nr 723(do Tarnobrzega)oraz droga wojewódzka nr 777 do(Maruszowa).Sandomierz jest węzłową stacją kolejową.Schodzą się tu tory do Skarżyska-Kamiennej,Stalowej Woli-Rozwadowa i Tarnobrzega.Dawniej była to ważna stacja z dużą liczbą pociągów osobowych kursujących do tych trzech miast,a także do Przeworska.Obecnie odbywa się ruch towarowy i osobowy w postaci pociągu TLK relacji Skarżysko-Kamienna Przemyśl Główny,którego wagony w Skarżysku są oddzielane od pociągu do Warszawy.Czasami pojawiają się specjalne pociągi turystyczne.Dworzec kolejowy w Sandomierzu znajduje się w prawobrzeżnej części miasta,w pobliżu skrzyżowania dróg na Stalową Wolę(droga krajowa nr 77) i na Tarnobrzeg(droga wojewódzka nr 723).
Architektura
Sandomierz posiada znaczną liczbę zabytków,a Stare Miasto tworzy zabytkowy zespół urbanistyczno-architektoniczny i krajobrazowy.
Turystyka
Sandomierz jest punktem początkowym żółtego szlaku rowerowego prowadzącego do Opatowa oraz zielonego szlaku rowerowego prowadzącego do Ujazdu.Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.
Sport
Pierwszym klubem sportowym w Sandomierzu była Wisła Sandomierz,która powstała w 1925 roku.Na przestrzeni lat prowadziła wiele sekcji,m.in.lekkoatletyki,siatkówki i koszykówki.Obecnie działa jedynie drużyna piłki nożnej.Wychowankiem SPR Wisła Sandomierz zespołu piłki ręcznej jest Karol Bielecki,reprezentant Polski.W mieście istnieją także m.in.Klub Tenisa Stołowego„Sandomierz”,Sandomierski Klub Karate„Kyokushin”oraz Stowarzyszenie Sportów Siłowych.W 2009 roku w mieście otworzony został Miejski Stadion Sportowy,w którego skład wchodzą:boisko wielofunkcyjne,kompleks lekkoatletyczny i korty tenisowe.11 października 2009 roku odbył się na nim mecz reprezentacji piłkarskich U-23 pomiędzy Polską a Portugalią,zakończony bezbramkowym remisem.W Sandomierzu znajdują się także:basen kryty i basen letni oraz hala widowiskowo-sportowa.
Film
Na starym mieście w Sandomierzu jest kręcony znany polski serial kryminalny Ojciec Mateusz.Film ten jest odpowiednikiem włoskiej serii Don Mateo.Ekipa telewizyjna zwykle latem lub zimą przyjeżdża do Sandomierza kręcić serial.Wiele odcinków odbywa się poza Sandomierzem w województwie świętokrzyskim.W tym serialu wiele razy pojawia się słowo„Sandomierz”,co daje dodatkową reklamę miastu.Główną rolę księdza Mateusza Żmigrodzkiego gra Artur Żmijewski.
Literatura
W Sandomierzu rozgrywa się akcja powieści kryminalnej"Ziarno Prawdy",wydanej w 2012 roku drugiej części cyklu o prokuratorze Teodorze Szackim,której autorem jest Zygmunt Miłoszewski.Wydarzenia przedstawione w Ziarnie Prawdy mają miejsce wczesną wiosną 2009 roku.Będący tłem powieści Sandomierz i jego zabytki został opisany przez autora z dużą dbałością o realistyczne szczegóły.Zdzisław Pietrasik w tygodniku„Polityka”pisał:„Ziarno prawdy to kawałek porządnej literatury kryminalnej,z dobrze zarysowaną intrygą i świetnie portretowanymi postaciami.Ale jest jeszcze jeden plus mianowicie wnikliwy opis pięknego,pełnego mrocznych tajemnic miasta.Jeżeli wybiorę się kiedyś do Sandomierza,to z książką Miłoszewskiego zamiast przewodnika.Za tę powieść Zygmunt Miłoszewski został nominowany do nagrody Paszport Polityki 2011.
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie
Sandomierz leży na przecięciu dróg krajowych nr 79(Warszawa Sandomierz Kraków Bytom)oraz nr 77(Lipnik Przemyśl).Na odcinku od ul.Ożarowskiej do mostu na Wiśle mają one wspólny przebieg obwodnicą miasta.W Sandomierzu mają także początek dwie drogi wojewódzkie:droga wojewódzka nr 723(do Tarnobrzega)oraz droga wojewódzka nr 777 do(Maruszowa).Sandomierz jest węzłową stacją kolejową.Schodzą się tu tory do Skarżyska-Kamiennej,Stalowej Woli-Rozwadowa i Tarnobrzega.Dawniej była to ważna stacja z dużą liczbą pociągów osobowych kursujących do tych trzech miast,a także do Przeworska.Obecnie odbywa się ruch towarowy i osobowy w postaci pociągu TLK relacji Skarżysko-Kamienna Przemyśl Główny,którego wagony w Skarżysku są oddzielane od pociągu do Warszawy.Czasami pojawiają się specjalne pociągi turystyczne.Dworzec kolejowy w Sandomierzu znajduje się w prawobrzeżnej części miasta,w pobliżu skrzyżowania dróg na Stalową Wolę(droga krajowa nr 77) i na Tarnobrzeg(droga wojewódzka nr 723).
Architektura
Sandomierz posiada znaczną liczbę zabytków,a Stare Miasto tworzy zabytkowy zespół urbanistyczno-architektoniczny i krajobrazowy.
Turystyka
Sandomierz jest punktem początkowym żółtego szlaku rowerowego prowadzącego do Opatowa oraz zielonego szlaku rowerowego prowadzącego do Ujazdu.Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.
- Wąwóz św.Królowej Jadwigi wypłukany przez wody w pokładach lessowych.Na urwiskach występuje roślinność stepowa,między innymi wisienka karłowata
- Góry Pieprzowe na terenie wzgórz w 1980 roku utworzono rezerwat geologiczno-przyrodniczy.Góry zbudowane z łupków kambryjskich,wypiętrzone 500 milionów lat temu.
Sport
Pierwszym klubem sportowym w Sandomierzu była Wisła Sandomierz,która powstała w 1925 roku.Na przestrzeni lat prowadziła wiele sekcji,m.in.lekkoatletyki,siatkówki i koszykówki.Obecnie działa jedynie drużyna piłki nożnej.Wychowankiem SPR Wisła Sandomierz zespołu piłki ręcznej jest Karol Bielecki,reprezentant Polski.W mieście istnieją także m.in.Klub Tenisa Stołowego„Sandomierz”,Sandomierski Klub Karate„Kyokushin”oraz Stowarzyszenie Sportów Siłowych.W 2009 roku w mieście otworzony został Miejski Stadion Sportowy,w którego skład wchodzą:boisko wielofunkcyjne,kompleks lekkoatletyczny i korty tenisowe.11 października 2009 roku odbył się na nim mecz reprezentacji piłkarskich U-23 pomiędzy Polską a Portugalią,zakończony bezbramkowym remisem.W Sandomierzu znajdują się także:basen kryty i basen letni oraz hala widowiskowo-sportowa.
Film
Na starym mieście w Sandomierzu jest kręcony znany polski serial kryminalny Ojciec Mateusz.Film ten jest odpowiednikiem włoskiej serii Don Mateo.Ekipa telewizyjna zwykle latem lub zimą przyjeżdża do Sandomierza kręcić serial.Wiele odcinków odbywa się poza Sandomierzem w województwie świętokrzyskim.W tym serialu wiele razy pojawia się słowo„Sandomierz”,co daje dodatkową reklamę miastu.Główną rolę księdza Mateusza Żmigrodzkiego gra Artur Żmijewski.
Literatura
W Sandomierzu rozgrywa się akcja powieści kryminalnej"Ziarno Prawdy",wydanej w 2012 roku drugiej części cyklu o prokuratorze Teodorze Szackim,której autorem jest Zygmunt Miłoszewski.Wydarzenia przedstawione w Ziarnie Prawdy mają miejsce wczesną wiosną 2009 roku.Będący tłem powieści Sandomierz i jego zabytki został opisany przez autora z dużą dbałością o realistyczne szczegóły.Zdzisław Pietrasik w tygodniku„Polityka”pisał:„Ziarno prawdy to kawałek porządnej literatury kryminalnej,z dobrze zarysowaną intrygą i świetnie portretowanymi postaciami.Ale jest jeszcze jeden plus mianowicie wnikliwy opis pięknego,pełnego mrocznych tajemnic miasta.Jeżeli wybiorę się kiedyś do Sandomierza,to z książką Miłoszewskiego zamiast przewodnika.Za tę powieść Zygmunt Miłoszewski został nominowany do nagrody Paszport Polityki 2011.
Współpraca międzynarodowa
Miasta partnerskie
- Emmendingen
- Newark-on-Trent
- Ostróg
- Volterra
- Wincenty Kadłubek pierwszy polski kronikarz
- Sadok i Towarzysze Męczennicy dominikanie,zamordowani podczas najazdu mongolskiego
- Sebastian Petrycy z Pilzna lekarz i tłumacz dzieł Arystotelesa
- Mikołaj Trąba polski duchowny katolicki,notariusz królewski,podkanclerzy koronny,arcybiskup halicki,arcybiskup gnieźnieński,pierwszy prymas Polski
- Marcin z Urzędowa autor pierwszego słownika botanicznego
- Mikołaj Gomółka kompozytor epoki renesansu,autor Melodii na Psałterz Polski do słów Jana Kochanowskiego
- Stanisław Młodożeniec poeta futuryzmu
- Wincenty Burek pisarz,autor książki Droga przez wieś
- Adam Bień jeden z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego,skazany w„procesie szesnastu”
- Wiesław Myśliwski współczesny pisarz polski,laureat nagrody Nike
- Jerzy Jaskiernia polityk SLD i honorowy obywatel Sandomierza
- Karol Bielecki piłkarz ręczny,reprezentant Polski,srebrny medalista MŚ'07
- Zbigniew Książek scenarzysta,poeta
- Andrzej Sarwa pisarz,poeta,tłumacz,autor ponad 100 książek
- Piotr Sławiński historyk i poeta
- Sebastian Krzysztof Sobowiec
- Jerzy Koenig polski krytyk teatralny,publicysta
- Krzysztof Janczak siatkarz
- Tomasz Dymanowski piłkarz
- Dariusz Pietrasiak piłkarz
- Wacław Król pisarz,polski lotnik,pułkownik,uczestnik Bitwy o Anglię
- Teresa Dębowska-Romanowska prawnik
- Leszek Dziarek muzyk
- Jarosław Kowalski polski snookerzysta
- Arkadiusz Koniecki trener koszykarski
- Agnieszka Kawiorska polska aktorka
- Piotr Nurowski prezes PKOL
- Krzysztof Stanek astronom
- Wasyl Skopenko dowódca wojsk radzieckich,który ocalił Sandomierz przed zniszczeniem
- Aleksandra Lipiec reprezentantka Polski juniorek w siatkówce,siatkarka Piątki Sandomierz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz