Kościół św.Andrzeja w Krakowie

Zabytkowy,w stylu romańskim,kościół rzymskokatolicki na krakowskim Starym Mieście,przy ulicy Grodzkiej 56.

Historia

Kościół zbudowano w latach 1079-1098,z fundacji palatyna Sieciecha.Był główną świątynią osady Okół.Znajdował się początkowo pod patronatem benedyktynów z opactwa w Sieciechowie,a potem z Tyńca.Być może początkowo nosił wezwanie św.Idziego.Według Długosza broniła się tutaj ludność Okołu przed Mongołami w 1241.W 1243 Konrad Mazowiecki podczas walk o tron krakowski otoczył kościół fosą i wałem.Ponowny najazd tatarski z 1260 spowodował prawdopodobnie częściowe zniszczenie świątyni.W 1320 kościół otrzymały klaryski,dotąd mające swoją siedzibę w Grodzisku pod Skałą.Wybudowano wówczas dla nowych lokatorek zabudowania klasztorne z fundacji króla Władysława Łokietka.Kościół kilkakrotnie padał ofiarą pożarów,nie spowodowało to jednak poważniejszych zmian w wyglądzie zewnętrznym(poza dodaniem barokowych hełmów wież i portalu od strony północnej),ale w XVIII w.dokonano gruntownej barokizacji wnętrza(prace prowadzić tu mieli Baltazar Fontana dekoracja stiukowa i polichromia,oraz być może Franciszek Placidi ołtarz).

Architektura i wystrój wnętrza

Kościół św.Andrzeja zachował do dziś pierwotną bryłę romańską.Ma on charakter obronny.Jest dwu wieżową bazyliką typu saskiego,złożoną z krótkiego(jednoprzęsłowego)trójnawowego korpusu,transeptu oraz prezbiterium zamkniętego apsydą.Prezbiterium odgradzało od nawy lektorium.Kamienne mury tworzą głównie naprzemienne warstwy wapienia i piaskowca.Nad nawami wznosiły się empory,które obiegając wnętrza wież kończyły się w bocznych ramionach transeptu.Nawę środkową od bocznych odgradzają filary arkadowe(pochodzące raczej z okresu baroku),związane z lizenami u ścian bocznych,w tęczy i przy ścianach obu wież.Fasada zachodnia uwieńczona jest dwoma,u podstawy czworokątnymi,wyżej ośmiobocznymi,wieżami z biforiami.Wraz z triforium u szczytu centralnej części fasady okna te kontrastują z ciężką masą części dolnej,w której znaleźć można jedynie otwory strzelnicze(i ślad po zamurowanym pierwotnym portalu).Zewnętrzne ściany prezbiterium i apsydy są oplecione lizenami i zwieńczone fryzem arkadowym,co wzbogaca surową bryłę świątyni.Kontrastuje z romańską bryłą gotyckie oratorium oraz barokowe hełmy wież.Wnętrze posiada obecnie bogaty wystrój barokowy,choć odnaleziono także fragmenty średniowiecznych malowideł.W północnej wieży na wysokości I piętra znajduje się wyryty w kamieniu podpis XII-wiecznego muratora.Polichromia w kopule przedstawia Sąd Ostateczny,a w prezbiterium glorię św.Klary,Salomei i Kingi wraz z koronacją Matki Bożej w absydzie.W głównym ołtarzu znajduje się obraz św.Andrzeja,a w mensie ołtarzowej barokowe tabernakulum z XVIII wieku.W prezbiterium są również zabytkowe organy 8-głosowe.

Klasztor

Do kościoła przylega klasztor wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku,z wirydarzem pośrodku.Pod koniec XVI wieku i na przełomie XVI i XVII wieku klasztor był przebudowywany.W 1843 roku powstała neoromańska elewacja od ul.Grodzkiej.W skarbcu klasztornym przechowywane są cenne zabytki,m.in.XIII wieczne relikwiarze,unikatowy mozaikowy obraz Matki Bożej z przełomu XII/XIII wieku oraz najstarsze figurki jasełkowe,pochodzące z początku XIV wieku,ofiarowane prawdopodobnie przez Elżbietę,siostrę króla Kazimierza Wielkiego.W klasztornej bibliotece znajdują się m.in.późnoromański graduał z XIII wieku i iluminowane,wczesnogotyckie księgi.