Tadeusz Kościuszko

Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III(ur.4 lutego 1746 w Mereczowszczyźnie,zm.15 października 1817 w Solurze)polski inżynier wojskowy,fortyfikator,polski i amerykański generał,uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych(1775–1783),Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej(1794 r.)odznaczony Orderem Orła Białego(1792 r.)
Biografia
Pochodzenie i młodość
Tadeusz Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 roku w Mereczowszczyźnie na Polesiu jako czwarte dziecko miecznika brzeskiego Ludwika Tadeusza,pułkownika regimentu buławy polnej litewskiej i Tekli z Ratomskich.Ród Kościuszków wywodził się od dworzanina króla Zygmunta I Konstantego,zwanego zdrobniale Kostiuszko.Tenże za nieznane bliżej zasługi otrzymał w 1509 r.na własność majątek Siechnowicze,który stał się gniazdem rodowym Kościuszków.W 1755 roku Tadeusz razem ze starszym bratem Józefem rozpoczął naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie.W 1760 r.ze względu na kłopoty rodzinne,wrócili obaj do domu.Ponieważ dziedzicem niewielkiego rodzinnego majątku miał zostać Józef,Tadeusz wybrał karierę wojskowego.W 1765 roku z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego powstała Szkoła Rycerska.Miała ona przygotować kadrę oficerów,ludzi światłych,postępowych i dobrych obywateli.Dzięki wsparciu Czartoryskich Kościuszko wstąpił 18 grudnia 1765 r.do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej,gdzie wyróżniał się spośród innych.Studiował tam historię Polski i historię powszechną,filozofię,łacinę,język polski,francuski i niemiecki oraz prawo,ekonomię,arytmetykę,geometrię i miernictwo.W 1766 r.wyróżnił się na egzaminie tygodniowym z geometrii.Pobierał specjalny kurs inżynierski dla wyróżniających się słuchaczy.Pozostał w Szkole Rycerskiej jako instruktor podbrygadier w stopniu chorążego.Szkołę ukończył w stopniu kapitana.
Pobyt we Francji
W październiku 1769 r.Kościuszko razem z Józefem Orłowskim,kolegą ze szkoły rycerskiej,wyjechał dzięki wsparciu Adama Kazimierza Czartoryskiego jako stypendysta królewski do Paryża.W Paryżu studiowali w Akademii Malarstwa i Rzeźby.Po jakimś czasie Kościuszko zdał sobie sprawę,że kariera malarza niezupełnie mu odpowiada.Chciał wzbogacić swoją wiedzę inżynieryjną.Nie mógł jednak myśleć o wstąpieniu do jednej z paryskich szkół wojskowych,gdyż był cudzoziemcem i nie miał dość pieniędzy.Uczył się więc sam i chodził na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych.Pięcioletni pobyt Kościuszki we Francji,która była w przededniu rewolucji,wywarł poważny wpływ na jego przekonania polityczne i społeczne.
Powrót do Polski
Latem 1775 r.(trzy lata po I rozbiorze Polski,dokonanym przez Rosję,Austrię i Prusy)wrócił do kraju.Nie znalazł zatrudnienia w wojsku Rzeczypospolitej,ówcześnie zredukowanym do 10000 żołnierzy.W rodzinnym majątku gospodarzył brat,a plany małżeńskie spaliły na panewce,gdyż nie miał majątku.Bezskutecznie zalecał się do Ludwiki,córki hetmana polnego litewskiego Józefa Sylwestra Sosnowskiego,którą wcześniej nauczał.
Drezno i Paryż
Jesienią 1775 r.wyjechał do Drezna.Nosił się z zamiarem wstąpienia do służby na dworze saskim lub w armii elektora.Starania te nie przyniosły powodzenia,dlatego podjął dalszą podróż do Paryża.Tam dowiedział się o wojnie w Ameryce,gdzie kolonie podjęły walkę z Wielką Brytanią o swoją odrębność oraz niepodległość.W Paryżu było głośno o pierwszych sukcesach Amerykanów,wspieranych przez Francuzów.
Wyjazd do Ameryki
Kościuszko w Paryżu zatrzymał się na krótko,gdzie przypuszczalnie zgłosił się do znanego pisarza francuskiego,Pierre Augustina de Beaumarchais.Prawdopodobnie już w czerwcu wyruszył w daleką podróż do Ameryki.Liczne niebezpieczeństwa,które przeżył w czasie żeglugi,tak opisywały Nowiny z 16 kwietnia 1777:Losy szczęścia dziwnej Opatrzności Bożej zrządziły,że uwolniwszy od nurtów morskich przez rozbity okręt W.J.Mci Pana Kościuszkę,obywatela kraju naszego z W.K.Litewskiego,będącego przedtem u Kadetów(...)z pięcistał nominowany na inżyniera armii amerykańskiej.Wkrótce po przybyciu do Filadelfii,24 września 1776 otrzymał zadanie opracowania fragmentu ufortyfikowania miasta(rejon rzeki Delaware).Następnie pracował przez całą zimę 1776 roku przy fortyfikowaniu Filadelfii.Na wiosnę 1777 r.Kościuszko został wysłany na północ nad granicę kanadyjską pod wodzą generała Horatio Gatesa.Przez wiele miesięcy Kościuszko fortyfikował różne obozy wojskowe Armii Kontynentalnej(m.in.Fort Ticonderoga).Rozgłos przyniósł mu wkład jego prac fortyfikacyjnych do amerykańskiego zwycięstwa w bitwie pod Saratogą.Wyrazem uznania dla jego umiejętności inżynierskich było powierzenie mu budowy silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson.Decyzję taką poparł naczelny wódz armii amerykańskiej,Jerzy Waszyngton.Kościuszko na własną prośbę został skierowany do armii południowej.Tu także jego umiejętności inżynierskie pozwoliły odnosić Amerykanom zwycięstwa.W uznaniu zasług,Tadeusz Kościuszko uchwałą Kongresu awansowany został 13 października 1783 na generała brygady armii amerykańskiej.Otrzymał też specjalne podziękowanie,nadanie gruntu(około 250 ha)oraz znaczną sumę pieniędzy,która miała być wypłacona w terminie późniejszym,w rocznych ratach.Kiedy Kongres wypłacił mu zaległe pobory w 1798 r.mimo trudnej sytuacji finansowej natychmiast przeznaczył te pieniądze na wykupienie wolności i kształcenie Murzynów.Całą resztę swojego amerykańskiego majątku Kościuszko powierzył Jeffersonowi,który był wykonawcą jego testamentu o wyraźnie abolicjonistycznym wyrazie.Jeszcze większym wyróżnieniem ze strony współtowarzyszy walki było przyjęcie Kościuszki,jako jednego z trzech cudzoziemców,do Towarzystwa Cyncynatów,założonego przez najbardziej zasłużonych oficerów.Podczas pobytu Tadeusza Kościuszki w Filadelfii odwiedził go indiański wódz Little Turtle.Kościuszko podarował mu parę pistoletów wraz z instrukcją użycia ich przeciw„każdemu,kto będzie chciał ciebie(twój lud)podbić”.
Ponowny powrót do Polski
W lipcu 1784 r.pożegnał się z przyjaciółmi,wrócił do Polski(12 sierpnia 1784).Sytuacja w kraju była bardzo zła.Po raz kolejny powrócił więc Kościuszko do rodzinnych Siechnowicz,gdzie spędzić miał teraz bez mała pięć lat.Na szczęście jego część majątku,administrowana przez ten czas przez szwagra Estko,nie była zadłużona,a nawet przynosiła niewielki dochód.Mimo skromnych dochodów,z trudem wystarczających na niezbędne wydatki,Kościuszko ograniczył pańszczyznę chłopom siechnowickim.Odtąd mieli odpracowywać tylko dwa dni w tygodniu.Kobiety zwolnione zostały od pracy zupełnie.Taka decyzja,zgodna z poglądami generała,nie mogła znaleźć uznania u okolicznej szlachty.Kościuszko bardzo interesował się wydarzeniami w kraju.Coraz większą rolę w życiu politycznym Polski odgrywała grupa działaczy,widzących konieczność przeprowadzenia reform.Radykalna stała się też postawa części nastrojonej patriotycznie szlachty.Znakomici pisarze polityczni,tacy jak Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj,występowali za wzmocnieniem władzy centralnej,za przyznaniem większych praw mieszczaństwu i chłopom.Obradujący w latach 1788–1792 Sejm,zwany Wielkim lub Czteroletnim,podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej.Jedna z pierwszych jego uchwał podnosiła liczbę wojska do 100 tysięcy.Powstała dla Kościuszki szansa kariery wojskowej w armii Rzeczypospolitej.12 października 1789 otrzymał podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych.Uzyskanie upragnionego patentu miało też przynieść kres trapiącym go od kilku lat kłopotom finansowym,otrzymywał teraz wysoką pensję dwunastu tysięcy złotych rocznie.Dążenia Polaków do wzmocnienia ojczyzny wywołały niepokój Rosji oraz Prus,a także części rodzimej magnaterii,związanej z obcymi mocarstwami.Już w kwietniu 1792 spiskowcy magnaccy,Szczęsny Potocki,Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przygotowali akt konfederacji,znoszącej postanowienia Konstytucji 3 maja.Gwarantem przywrócenia dawnych praw miała być caryca Katarzyna II.Akt konfederacji ogłoszony został 14 maja,w pogranicznej miejscowości Targowica,a w kilka dni później armia rosyjska,na prośbę targowiczan,przekroczyła granice Rzeczypospolitej.Od kilku już miesięcy trwały w Polsce przygotowania do spodziewanej interwencji.Kościuszko brał w nich aktywny udział,dokonując inspekcji i manewrów podległych sobie wojsk,obejmując przy tym dowództwo dywizji pod nieobecność księcia Józefa Poniatowskiego.Na początku maja 1792 r.dokonana została reorganizacja wojsk polskich.Wodzem armii koronnej,liczącej około 17 tys.żołnierzy,król mianował księcia Józefa Poniatowskiego.Dowódcą jednej z trzech dywizji,tworzących armię koronną,został Tadeusz Kościuszko.18 maja wojska rosyjskie(w sile około 100 tysięcy żołnierzy)wkroczyły na terytorium Rzeczypospolitej.Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska 1792 r.Armia litewska,wskutek zdrady dowódcy ks.Ludwika Wirtemberskiego,nie stawiła najeźdźcom prawie żadnego oporu.Również armia koronna nie dysponowała wystarczającymi siłami dla powstrzymania korpusu wkraczającego na Ukrainę.Udało się jej tylko wycofać bez większych strat na linię Bugu.W trakcie odwrotu doszło 18 czerwca do zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami.Wprawdzie nie miała ona większego znaczenia dla przebiegu dalszych działań,wykazała jednak możliwość skutecznej walki z wrogiem.Dla uczczenia tego zwycięstwa ustanowiony został przez króla Order Virtuti Militari.Na pierwszej liście odznaczonych widnieje,między innymi,nazwisko generała majora Tadeusza Kościuszki.Kościuszko odznaczył się w bitwach pod i Zieleńcami(18 czerwca),Włodzimierzem(7 lipca) i pod Dubienką(18 lipca 1792).Po walkach na linii Bugu,w których odparto około trzykrotnie silniejsze wojska rosyjskie,ukształtowała się opinia o wysokich umiejętnościach dowódczych Kościuszki,czego wyrazem była nominacja na generała lejtnanta,podpisana 1 sierpnia 1792.Zanim nominacja ta dotarła do obozu pod Sieciechowem,gdzie rozlokowała się armia koronna,jak grom spadła na wszystkich wiadomość o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej i polecenie wstrzymania wszelkich działań przeciwko wojskom rosyjskim.W 1792 r.Kościuszko odznaczony został Orderem Orła Białego.
Emigracja polityczna w 1792 roku
Większość działaczy politycznych szykowała się do opuszczenia kraju,wyjeżdżając głównie do Saksonii,tam bowiem w Lipsku i Dreźnie powstawał ośrodek emigracyjny przeciwników konfederacji targowickiej.Kościuszko coraz częściej także myślał o wyjeździe.26 sierpnia Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze rewolucyjnej Francji nadało mu zaszczytny tytuł Obywatela Francji.Było to wyrazem uznania dla jego działalności i walki o ideały wolności.W liście adresowanym do księżnej Czartoryskiej,w październiku 1792 r.informował,że wkrótce wyjeżdża do Lipska.Przebywali już tam Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj,kierujący sprzysiężeniem przeciwników targowicy i przygotowujący powstanie przeciwko zaborcom.Wiosną 1793 r.powstał drugi ośrodek spiskowy,skupiający działalność wcześniejszych niewielkich organizacji,tym razem już w kraju.Na jego czele stanęli Ignacy Działyński,Karol Prozor i inni.Utrzymywał on ścisłe kontakty z ośrodkiem emigracyjnym.W Lipsku Kościuszko mieszkał tylko przez dwa tygodnie,udając się następnie do Paryża.Starał się tam o uzyskanie pomocy Francji dla planowanego powstania,ale konkretnych zobowiązań nie uzyskał.Na początku 1793 roku wysłany został do Paryża.Przebieg układów z jakobinami ujawnił Charlesowi François Dumouriezowi,którego zdrada ujawniła plany emigracji polskiej państwom rozbiorowym.Rozwój wydarzeń w kraju zdawał się sprzyjać mgliście jeszcze zarysowanej koncepcji wywołania insurekcji.13 stycznia 1793 Prusy podpisały z Rosją porozumienie w sprawie drugiego rozbioru Polski.Zwołany 17 czerwca sejm grodzieński,z pewnymi oporami,ratyfikował układy rozbiorowe z dwoma państwami zaborczymi.Polska stała się krajem o powierzchni niewiele przekraczającej 200 tys.kilometrów kwadratowych,z ludnością liczącą około 4 milionów.Gospodarka i społeczeństwo były zrujnowane ekonomicznie i moralnie.Takiego zakończenia nie przewidywali nawet najzagorzalsi zwolennicy konfederacji targowickiej.Większość obywateli zrozumiała prawdziwe zamiary zaborców,a to stwarzało sprzyjający klimat do podjęcia walki zbrojnej o niepodległość.Po powrocie z Paryża do Drezna w czerwcu 1793 roku Kościuszko opracował koncepcję organizacji powstania narodowego.W formie instrukcji trafiła ona do kraju,gdyż tu miały być przeprowadzone odpowiednie przygotowania.Krajowy ośrodek sprzysiężenia miał nieco odmienny plan działania.Przedstawiony on został Kościuszce we wrześniu 1793 r.w Podgórzu koło Krakowa.Generał stwierdził,iż przygotowania są słabo zaawansowane,a warunki wybuchu powstania jeszcze niezbyt sprzyjające i odroczył jego rozpoczęcie na czas bliżej nie określony.W wyniku tego opóźnienia znaczna część wojsk polskich została zagarnięta kordonem rosyjskim lub uległa redukcji,roboty spiskowe wykryto,a insurekcja rozpoczęła się bezładnie.Tymczasem sytuacja w kraju rozwijała się w niepomyślnym kierunku.Zapadła,wymuszona na Radzie Nieustającej,decyzja o znacznej redukcji wojska polskiego.W pierwszych dniach marca rosyjskie władze okupacyjne wpadły na trop warszawskiej organizacji spiskowej.Kolejni emisariusze z kraju przynosili do Lipska naglące wezwania.W tej sytuacji Kościuszko zdecydował się na rozpoczęcie insurekcji mimo niewykonania jego instrukcji.Prawdopodobnie 15 marca wyruszył z Drezna do Krakowa.
Insurekcja kościuszkowska
24 marca 1794 na rynku krakowskim złożył narodowi uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.Ja,Tadeusz Kościuszko,przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu,iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję,lecz jedynie jej dla obrony całości granic,odzyskania samo władności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę.Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego.

• Lata 1794–1795 patrz insurekcja kościuszkowska
• 7 maja 1794 wydanie Uniwersału połanieckiego
• 10 października 1794 w bitwie pod Maciejowicami ranny Kościuszko dostał się do niewoli,po czym został uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu

Ostateczna emigracja
Car Paweł I Romanow w 1796 r.wypuścił Kościuszkę po złożeniu przysięgi wiernopoddańczej,wraz z nim uwolniono 20000 Polaków.Kościuszko wyjechał na krótko do Stanów Zjednoczonych,w 1797 r.powrócił do Europy.W latach 1798–1815 mieszkał w Breville pod Paryżem u Piotra Zeltnera i wziął udział w tworzeniu Legionów Polskich.W roku 1799(17 października i 6 listopada)spotykał się z Napoleonem.Kościuszko był przeciwnikiem wiązania sprawy polskiej z Napoleonem,któremu nie ufał.W 1799 roku brał udział w zakładaniu w kraju Towarzystwa Republikanów Polskich.W 1808 r.opublikował książkę Obroty artylerii konnej.Prawdopodobnie w tym samym roku wyjechał do Solury(Solothurn)w Szwajcarii,do Franciszka Ksawerego Zeltnera(wójta Solury),u którego zamieszkał w patrycjuszowskiej kamienicy przy Gurzelngasse nr 12.Tam spędził ostatnie lata życia.W 1815 r.car Aleksander I Romanow,pragnąc uzyskać aprobatę dla stworzenia marionetkowego Królestwa Polskiego,zaprosił Kościuszkę do Wiednia.Ten na wiadomość,że planowane Królestwo Polskie ma mieć mniejsze terytorium od Księstwa Warszawskiego,oświadczył,że to jest„pośmiech” i po bezskutecznej próbie listownego skontaktowania się z carem opuścił Wiedeń.Tadeusz Kościuszko zmarł 15 października 1817 r.w Solurze,w domu Zeltnera i został pochowany w pobliskim Zuchwilu.Zgodnie z testamentem wydobyte z ciała serce Kościuszki zostało umieszczone w urnie i przekazane Emilii Zeltner,córce Franciszka.
Odznaczenia i wyróżnienia

• Order Orła Białego otrzymał w sierpniu 1792 r.
• Virtuti Militari otrzymał w 1792 r.
• Order Cyncynata otrzymał 5 maja 1784 r.z rąk Waszyngtona w Filadelfii
• wieniec laurowy
• wieniec dębowy

Opinie o Kościuszce

• Napoleon nazwał go„bohaterem północy”.
• Thomas Jefferson nazwał go„najczystszym synem wolności jakiego poznałem(...) i to wolności dla wszystkich,a nie tylko dla nielicznych i bogatych”
• Berek Joselewicz nazywał go„posłańcem od Boga”
• Lord Byron w wierszu„The Age of Bronze”(Wiek brązu,1823 r.)napisał:„Kościuszko to dźwięk,który przeraża ucho tyrana”
• Katarzyna Wielka nazwała go„bestią”
• Jules Michelet nazwał go„ostatnim rycerzem,ale pierwszym Polakiem z nowoczesnym zrozumieniem braterstwa i równości”
• Generał Nathanael Greene nazwał go„mistrzem swojej profesji”
• Juliusz Verne uhonorował Tadeusza Kościuszkę,umieszczając jego portret w gabinecie Kapitana Nemo w książce„20000 mil podmorskiej żeglugi”
• Paweł Edmund Strzelecki nazwał odkryty przez siebie najwyższy szczyt Australii Mount Kosciuszko,który znajduje się na terenie Parku Narodowego im.Kościuszki(Kosciuszko National Park)

Upamiętnienie

W 1818 r.trumna z zabalsamowanym ciałem Tadeusza Kościuszki została sprowadzona do kraju i 23 czerwca uroczyście złożona w krypcie św.Leonarda na Wawelu;w 1832 r.trumnę złożono do sarkofagu. Serce Naczelnika spoczywa w urnie na Zamku Królewskim w Warszawie.W latach 1820–1823 usypano kopiec Kościuszki w Krakowie na wzór istniejących w mieście kopców Wandy i Krakusa,w 1861 r.Kopiec Kościuszki w Olkuszu,a w 1917 r.Kopiec Kościuszki w Połańcu.Po II wojnie światowej jego imieniem nazwano hutę w Chorzowie.W 2000 r.huta powróciła do nazwy historycznej:„Huta Królewska”.Imię bohatera sławi odkryta przez Pawła Edmunda Strzeleckiego Góra Kościuszki.Ten najwyższy szczyt Australii znajduje się w Parku Narodowym Kościuszki(Kosciuszko National Park).14 października 1861,w przeddzień patriotycznych obchodów rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki,rosyjski namiestnik Karol Lambert wprowadził w Królestwie Polskim stan wojenny.Brutalne stłumienie uroczystości rocznicowych przez wojsko rosyjskie,połączone m.in.ze sprofanowaniem kościołów,przyspieszyło przygotowania powstańcze.Na Wawelu stoi konny pomnik Tadeusza Kościuszki.Ma on także swój pomnik w Łodzi na Placu Wolności.
Imię Kościuszki nosiły statki i okręty,m.in.:

• SS Kościuszko jeden z trzech pierwszych polskich transatlantyków(obok„Polonii” i „Pułaskiego”)o poj.ok.6900 BRT,jakie w 1930 roku rozpoczęły obsługę połączenia między Gdynią i Nowym Jorkiem
• ORP Generał Tadeusz Kościuszko polska fregata rakietowa amerykańskiego typu OHP(Oliver Hazard Perry)(ex USS„Wadsworth”)
• turbinowy frachtowiec niemiecko-duńskiej budowy o tonażu 7000 BRT i nośności ok.10400 ton,który trafił do polskiej floty handlowej w maju 1947 roku
• pierwszy z czterech kontenero-pojazdowców,zbudowany we francuskiej stoczni La Ciotat

Tadeusz Kościuszko jest także bohaterem narodowym Stanów Zjednoczonych Ameryki.W USA jedno z hrabstw stanu Indiana nosi nazwę hrabstwo Kosciusko,jest także miasteczko Kosciusko w stanie Missisipi.W Chicago pomnik Kościuszki stoi na prestiżowej promenadzie widokowej„Solidarity Drive”w centrum miasta,nad jeziorem Michigan.W rocznicę Konstytucji 3 Maja organizacje polonijne składają wieńce i kwiaty pod tym pomnikiem.Istnieje też Kosciuszko Park w Chicago.Imię Kościuszki nosi także park w mieście Milwaukee w stanie Wisconsin.Kościuszkę upamiętniają również między innymi posąg w parku Lafayette w Waszyngtonie,pomnik na polu bitwy pod Saratogą,pomnik w Detroit oraz posąg i tablica pamiątkowa w Akademii Wojskowej Stanów Zjednoczonych West Point.W Filadelfii,w domu pod adresem 301 Pine Street,w którym przez 6 miesięcy w latach 1797–1798 mieszkali Tadeusz Kościuszko i Julian Ursyn Niemcewicz,znajduje się obecnie zarządzane przez National Park Service muzeum narodowe pamięci Tadeusza Kościuszki.W 1988 roku otwarto w Maciejowicach Muzeum im.Tadeusza Kościuszki.W muzeum eksponowana jest makieta bitwy pod Maciejowicami oraz różnego rodzaju pamiątki związane z Tadeuszem Kościuszko.Jego siedziba mieści się w Ratuszu w centrum Maciejowic.Kustoszem muzeum jest Marek Ziędalski.W 20.leciu międzywojennym w dawnym dworku Kościuszków w Mereczowszczyźnie(Białoruś)działało muzeum Kościuszki,które w czasie II wojny światowej uległo zniszczeniu.W 2004 r.staraniem władz Białoruskich i przy wsparciu Stanów Zjednoczonych odtworzono na podstawie fotografii dworek,w którym ponownie uruchomiono muzeum poświęcone Kościuszce.Muzeum zawiera ekspozycję archiwalnych zdjęć oraz umeblowanie z epoki,odtwarzające prawdopodobny wygląd wnętrz z czasów,gdy przyszedł tu na świat Kościuszko.Tadeusz Kościuszko wszedł też do historii muzyki jako główny bohater dziewiętnastowiecznej opery,skomponowanej w Niemczech.Jedna z arii tego dzieła„Denkst du daran,mein tapferer Łagienko”użyczyła swej melodii marszowi„Tysiąc Walecznych”.
Imię Tadeusza Kościuszki noszą m.in.:

• Politechnika Krakowska im.Tadeusza Kościuszki(Kraków)
• Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im.gen.Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu
• I Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Gorzowie Wielkopolskim
• I Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Łomży
• II Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Kaliszu
• IV Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Toruniu
• IV Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Krakowie
• III Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Łodzi
• 1 Warszawska Brygada Pancerna im.Tadeusza Kościuszki w Warszawie-Wesołej
• I Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Busku-Zdroju
• I Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Myślenicach
• I Liceum Ogólnokształcące im.Tadeusza Kościuszki w Mysłowicach
• Instytut Kościuszki
• Miejskie Gimnazjum nr 1 im.Tadeusza Kościuszki w Zambrowie
• 1 Pułk Saperów imienia Tadeusza Kościuszki

Kultura masowa

• Kościuszko pod Racławicami obraz Jana Matejki z 1888 r.
• Kościuszko pod Racławicami dramat teatralny z 1880 r.autorstwa Władysława Ludwika Anczyca
• Kościuszko pod Racławicami polski film fabularny z 1913 r.scen. i reż.Orland na podstawie dramatu Anczyca
• Kościuszko pod Racławicami polski film fabularny z 1938 r.reżyseria:Józef Lejtes,scenariusz:Wacław Gąsiorowski i Stanisław Urbanowicz
• Inżynier Kościuszko polski film dokumentalny z 1977 r.realizacja:Juliusz Janicki
• Tadeusz Kościuszko polski film dokumentalny z 1987 r.scenariusz i reżyseria:Ryszard Rogoziński
• „Jego imię Polska”.Tadeusz Kościuszko polski film dokumentalny z 2006 r.scenariusz i reżyseria:Lucyna Smolińska,Mieczysław Sroka