Życiorys
Urodzony w rodzinie mieszczańskiej(ojciec Wawrzyniec i dziadek byli burmistrzami Piły;matką była Katarzyna z Mędlickich,burmistrzanka pilska),po ukończeniu szkół(seminarium duchowne)w Poznaniu,uzyskał święcenia(przełom 1778/1779) i w roku 1779 został duchownym.Rok wcześniej(9 lipca 1778)otrzymał kanclerstwo kolegiaty szamotulskiej,wraz z dochodami z dóbr Jankowice.Z kanclerstwa ustąpił 2 grudnia 1796.Dalsze wykształcenie uzyskał w latach 1779–1781 we Francji(Paryż:nauki fizyczne i przyrodnicze w Collège de France poznał wówczas G.L.Buffona) i Niemczech(od połowy roku 1779:Lipsk i Getynga).W tym okresie poznał i odwiedzał Alpy i Apeniny.Po powrocie do Polski(1781 r.)otrzymał posadę wychowawcy synów byłego kanclerza Andrzeja Zamoyskiego.Rok później(1782 r.)otrzymał doktorat obojga praw Akademii Zamojskiej i tamtejszą katedrę języka francuskiego(do roku 1784).Jeszcze 2-krotnie(IV.1790–XII.1791 i XII.1794–VI.1797)wyjeżdżał za granicę.W pierwszym przypadku wyjechał z Zamoyskimi do Wiednia,a następnie do Włoch(do Zamościa powrócił w grudniu 1791 r.)W drugim ponownie odwiedził z Zamoyskimi Wiedeń.Według kroniki parafii pw.św.Katarzyny w Czernięcinie w latach 1788–1791 był proboszczem w Turobinie i rektorem w Czarnęcinie.W pierwszych latach Sejmu Czteroletniego przebywał w Warszawie.Od 10 lutego 1792(data śmierci A.Zamoyskiego)stał się doradcą finansowym wdowy,co wkrótce doprowadziło do narastających niesnasek z dotychczasowymi wychowankami.W tym okresie posiadał już znaczny kapitał własny,który skutecznie pomnażał.Z początkiem marca 1793 r.pojawił się na krótko w Warszawie.W roku 1797,po śmierci Konstancji Zamoyskiej,jej syn(Aleksander)wytoczył mu proces o sfałszowanie skryptu dłużnego(zakończony ugodą ze Stanisławem Zamoyskim i wycofaniem pozwu).W celach naukowych podróżował po kraju(1798-1799),prowadząc badania geologiczne i geograficzne.Wiosną roku 1800(30 marca)nabył dobra hrubieszowskie,które zostały intabulowane 9 marca 1801 na nazwisko Anny z Zamoyskich Sapieżyny.Oficjalnie stały się jego własnością dopiero 10 lat później(19 sierpnia 1811).W roku 1801 kupił domy dla siedziby Towarzystwa Przyjaciół Nauk(na członka TPN powołany został kilka miesięcy wcześniej,w roku 1800).Jesienią roku 1804 ponownie wyjeżdża za granicę,odwiedzając kolejno:Wrocław,Drezno i Paryż(do kraju powrócił w czerwcu 1805 r.)Dwa miesiące później wyrusza na wyprawę geologiczną w Tatry,podczas której wszedł na Krywań i Łomnicę(21 sierpnia 1805 pierwsze wejście na szczyt).Pełnił funkcje państwowe i społeczne.W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego.Staszic był jednym z czołowych reformatorów i uczonych polskiego oświecenia.Filozof,głoszący monistyczną koncepcję rozwoju świata.Działał na rzecz poprawy położenia chłopów.W 1812 r.w folwarku Jarosławiec(koło Uchań)założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie,stając się tym samym prekursorem spółdzielczości w Polsce(w 1816 r.dołączył do ruchu folwark dziekanowski,a w 1817 r.folwark hrubieszowski mieszczanie posiadający własne majątki nie zgodzili się na włączenie miasta do Towarzystwa).Pod względem ideowym skłaniał się ku fizjokratyzmowi oraz panslawizmowi(szczególnie po 1815 r.)Zwolennik gruntownych reform systemowych w I Rzeczypospolitej,w okresie Sejmu Wielkiego wspierał piórem zmiany przeprowadzane przez parlament.Od 1808 r.prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk,po 1818 r.założył Towarzystwo Rolnicze w Hrubieszowie.W latach 1807–1812 członek Izby Edukacyjnej,od 1815 r.Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,członek Rady Stanu Królestwa Polskiego.Współorganizator szkoły uniwersyteckiej w Warszawie(1816 r.)oraz Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach.Odegrał ważną rolę w rozwoju przemysłu,działając jako geolog i badacz natury.W 1825 r.opublikował informacje o Górach Izerskich i Karkonoszach.W latach 1816–1824 pełnił funkcję dyrektora generalnego Wydziału Przemysłu i Kunsztów Królestwa Kongresowego.Przygotował wówczas plan rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.Wznowił eksploatację węgla kamiennego ze złoża Reden na terenie obecnej Dąbrowy Górniczej.Z inicjatywy Staszica powstało wiele obiektów przemysłowych,m.in.pierwsze w Królestwie Polskim huty cynku(4 huty o wspólnej nazwie„Konstanty” 1816–1822)oraz ośrodki hutnictwa żelaza.Był mecenasem i promotorem wynalazcy Abrahama Sterna.
Upamiętnienie
Pochowany został na terenie należącego do Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego kościoła pw.Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w parafii bł.Edwarda Detkensa(dawny kościół Kamedułów),znajdującego się na warszawskich Bielanach przy ul.Dewajtis 3.W pogrzebie duchownego uczestniczyło 14 tys.warszawiaków.Zgodnie z ostatnią wolą zmarłego część jego majątku 800 tys.zł została podzielona po 200 tys.zł między fundusze założycielskie domu zarobkowego dla ubogich i Szpitala Dzieciątka Jezus a reszta na pomnik Mikołaja Kopernika,Instytut Głuchoniemych i Szpital Marcinkanek.Przez niemal cztery lata po śmierci Staszica jego grób był miejscem spotkań warszawskiej młodzieży i członków ruchów patriotycznych.W 1816 r.odznaczony Orderem Orła Białego.W Królestwie Kongresowym został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 1.klasy.Jest m.in.patronem Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
Twórczość
Ważniejsze dzieła
- Myśl tłomacza,powst.przed rokiem 1786,wyd.jako wstęp do:G.L.Buffon:Epoki natury;a także Wydania zbiorowe poz. 5-6;fragmenty przedr.„Pamiętnik Warszawski”1810 r.t.2,nr 4;
- Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego...wersja cyfrowa,przedmowa dat.„w Heilsbergu 20 maja 1785”,wyd.(Warszawa 1787 r.bez korekty);wyd.następne:wyd.2(Warszawa 1787 r.usunięto błędy druk.)wyd.3(Supraśl 1787 r.przedr.piracki);wyd.4(Łuck,przed 4 marca 1789,przedr.piracki);pod zmienionym tytułem Warszawa 1816 r.wyd.K.J.Turowski,Kraków 1861 r.„Biblioteka Polska”nr 13-15;przekł.niemiecki(1787 r.)rosyjski(brak daty)
- Poprawy i przydatki do książki Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”,dat.„w Heilsbergu 10 listopada 1788”(Warszawa 1789 r.)wykaz błędów druku i uzupełnienie tekstu wyd.1
- Przestrogi dla Polski...wersja cyfrowa(Warszawa 1790 r.obejmuje przedmowę i rozdz.1-24);wyd.następne:wyd.2(Supraśl 1790 r.przedr.piracki,zawartość jak wyżej);wyd.3(Warszawa 1790 r.obejmuje przedmowę i rozdz.1-39);wyd.4:t.1-2(Supraśl 1790 r.zawartość jak wyżej),także wyd.tytułowe:Mądry Polak po szkodzie t.1-2(Supraśl 1791 r.)
- Uwagi zakordonowego obywatela pruskiego nad protestacją konfederacji targowickiej przeciwko wkroczeniu wojsk pruskich do Polski,Toruń 1793 r.(druk anonimowy,autorstwo niepewne)
- Ród ludzki.Poema dydaktyczne.Ks.1-18(redakcja 1.ukończona 1792–1796,wyd.frag.wersji wiersz.1816 r.całość 1819–1820),wersja cyfrowa,nowe poprawione wydanie:WGP,Warszawa 2003 r.red.1(brulionowa)powst.w latach 1791-1797:Ród ludzki,wersja brulionowa pierwszy raz ogł.drukiem według zachowanego rękopisu,oprac.Z.Daszkowski,przedm.napisał B.Suchodolski(Warszawa)1959 r.„Biblioteka Klasyków Filozofii;rękopis(autograf):Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo sygn.4001)red.2(drukowana):Obraz wszczynania się pierwszych uczuć i wyobrażeń...Rzecz czytana na posiedzeniu publicznym Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk dnia 21 stycznia 1811 r.„Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”t.19(1816 r.)s.129-144;całość:Ród ludzki...Warszawa 1820 r.(obok tekstu poematu:Uwagi do Rodu ludzkiego);wyd.następne skrócone
- Dziennik podróży 1789-1805,fragmenty wyd.A.Kraushar w:Dziennik podróży ks.S.Staszica(1777-1791)t.1-2,Warszawa 1903 r.(tu autorstwa Staszica tylko dziennik z lat 1790-1791);J.Iwaszkiewicz:Z nieznanego dziennika Staszica,„Kurier Warszawski”1926 r.nr 1;całość z autografu wyd.Cz.Leśniewski,Kraków 1931 r.„Archiwum do Dziejów Literatury Polskiej”t.17(seria II,t.2)
- O ziemorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski.Rozpr.I:O ziemorództwie gór dawnej Sarmacji,a później Polski.Pierwsza rozprawa o równinach tej krainy,o paśmie Łysogór,o części Beskidów i Bielaw.Czytana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk dnia 13 grudnia 1805 wersja cyfrowa(Warszawa 1805 r.)całość:rozprawy I-IX,„Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”t.6-12(1810-1818);Warszawa 1815 r.(z tablicami,poz.9 i słowniczkiem)
- Carta geologica totius Poloniae,Moldaviae,Transsilvaniae et partis Hungariae et Valachiae.Inventa per...anno 1806 r.wyd.Warszawa 1815 r.(razem z poz.8);wyd.następne:wyd.osobne z kopii oryginału Biblioteki Jagiellońskiej,Dąbrowa Górnicza(1826 r.)
- O statystyce Polski.Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym,którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym,którzy chcą rządzić wersja cyfrowa,Warszawa 1807 r.(3 wydania z dwojakim układem karty tytułowej);wyd.następne:przedr.S.Dębowski,Kraków 1809 r.(z dodatkiem„Uwag nad tymże dziełem”);pt....Krótki rzut wiadomości w roku 1807;Warszawa 1816 r.(według wyd.S.Dębowskiego);wyd.T.Grabowski,Warszawa 1916 r.(razem z poz.4);przekł.francuski(Warszawa 1807 r.)niemiecki(1807 r.niewydany)
- Do Sejmu.Co się z nami stanie?Co nam we wszystkich działaniach na pierwszej uwadze mieć należy?(Warszawa 1808 r.)wyd.następne:Warszawa(1809 r.)pt.Do sejmu w roku 1808,Warszawa 1816 r.wyd.Z.Daszyńska-Golińska,Warszawa 1919 r.(razem z poz.2,19)
- Po zdobyciu Krakowa przez wojska polskie w r.1809.Mowa pod posągiem Czarnieckiego w Tykocinie,wygł.1809 r.wyd.Warszawa 1816 r.wyd.następne:„Sto lat myśli polskiej”t.1(1906 r.)
- Pochwała Ludwika Gutakowskiego miana w Towarzystwie Królewskim Rolniczym d.7 stycznia 1812 r.wyd.Warszawa 1816 r.wyd.następne
- O ortografii,wyd.Warszawa 1814 r.wstęp do przekł.Iliady
- Ostatnie moje do spółrodaków słowo,wyd.Warszawa 1814 r.
- Przemowy do uczniów:...po ukończonym egzaminie w szkole departamentowej warszawskiej XX Pijarów w Warszawie,dnia 23 lipca 1814;...po egzaminie w Konwikcie XX Pijarów w Warszawie,dnia 30 lipca 1814;...po egzaminie w szkole departamentowej warszawskiej;wyd.Warszawa 1814 r.wyd.następne:
- Myśli o równowadze politycznej Europy.Czytane w Wydziale Literatury Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1815 r.wersja cyfrowa,wyd.Warszawa 1815 r.wyd.następne:
- Pochwała Andrzeja Zamoyskiego,wyd.Warszawa 1816 r.fragm.
- O przyczynach szkodliwości Żydów i środkach usposobienia ich,aby się społeczeństwu użytecznymi stali,„Pamiętnik Warszawski”t.4(1816 r.)s.390-429;także
- Zbiór pochwał Marka Aurelego,Lud.Gutakowskiego oraz i innych pism,jako to:Myśli o równowadze politycznej w Europie.O statystyce Polski.Mowa pod posągiem Czarnieckiego 1809 r.Do sejmu r.1809 itd.Warszawa 1816 r.zawartość:poz.10-13,17;Przekłady poz.5
- Dzieła t.1-9,Warszawa 1814-1820,wyd.opracowane przez autora;zawartość t.1:poz.2,4 t.2:Przekłady poz.3 t.3:poz.8-9 t.4:poz.2,10-13,15-19,23-24(fragm.)Przekłady poz.5;Listy i materiały poz.80;Mowa przy zaprowadzeniu akademickiego Wydziału Nauk Lekarskich,d.28 kwietnia 1810 r.Krótki zbiór główniejszych zasad wychowania publicznego w Polsce,Francji,w Austrii,w Prusach,w Rosji i w Księstwie Warszawskim w roku 1814;Myśli,czyli główniejsze zasady do ułożenia zasady,czyli instytucji akademicznej w Księstwie Warszawskim;Obrona funduszu edukacyjnego do Tronu podana przeciw twierdzeniom tych,którzy w r.1809 i 1810 usiłowali te dobra sobie przywłaszczyć jako własność ziemiańską;Narodowość t.5:Przekłady poz.1-2,4 t.6:poz.14;Przekłady poz.7 t.7-9:poz.6.Większość utworów wyd.w Dziełach otrzymało osobne odbitki,z datą często wyprzedzającą datowanie karty tytułowej Dzieł;Przekłady poz.1-5,7
- Pochwała Stanisława Potockiego,czytana na publicznym posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dnia 7 maja 1824 roku,„Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”t.18(1825 r.) i odb.Żywot uczony śp.Stanisława Potockiego,Warszawa 1825 r.wyd.następne:
- Zagajenia posiedzeń Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk z lat 1809-1825,„Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”t.8-18(1812-1815);zagajenia z: 8 września i 22 grudnia 1809,30 kwietnia 1810,30 kwietnia 1811,2 stycznia 1812;zagajenia z:15 stycznia 1818,24 listopada 1819,3 maja i 23 listopada 1820,26 listopada 1821,30 kwietnia i 25 listopada 1822,30 kwietnia 1823,„Rozmaitości”(Lwów)1818 r.nr 2;1819 r.nr 57,59,141-143;1820 r.nr 57,59,142;1821 r.nr 141-143;1822 r.nr 57-62,141-142;1823 r.nr 32
- Zdania sprawy z prac czteroletnich Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk,uczynione przez...na posiedzeniach publicznych tegoż towarzystwa...w latach 1809 r.1814 r.1817 r.1820 r. i 1826 r.„Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”t.8(1812 r.)t.10(1817 r.)t.12(1818 r.)t.15(1822 r.)t.19(1827 r.)Zdanie sprawy...10 stycznia 1814,
- Ludwik Racine:Religia.Poema...z francuskiego tłumaczone przez...z dodaniem przypisków,do których przyłączone poema pana Voltaira:O zapadnieniu Lizbony,Warszawa 1779 r.(porównaj poz.2);wyd.następne:Religia.Poema w języku francuskim napisane przez...a przetłumaczone na język polski w r.1772 przez...Warszawa 1816 r.(razem z poz.4)
- Voltaire:O zapadnieniu Lizbony,Warszawa 1779 r.(razem z poz.1);wyd.następne:Warszawa 1815 r.(razem z poz.7)
- G.L.Buffon:Epoki natury,przez...wydane w języku francuskim,przez...wytłumaczone na język polski z dodaniem myśli i niektórych uwag,tłum.1784 r.wyd.Warszawa 1786 r.wyd.następne:...edycja druga,pomnożona uwagami nad ziemią polską,Kraków 1803 r....tłumaczone z francuskiego przez...w r.1784,przedrukowane w Krakowie roku 1803,a teraz na nowo w r.1816;porównaj Ważniejsze dzieła poz.1
- J.P.Claris de Florian:Numa Pompiliusz,drugi król Rzymu.Przez pana...w języku francuskim,przez...w języku polskim t.1-2,Warszawa 1788 r.wyd.następne:...Edycja druga dokładnie poprawiona t.1-2,Warszawa 1798 r.t.1-2,Berdyczów 1799 r....Edycja trzecia jak najdokładniej poprawiona i przedrukowana t.1-2,Warszawa 1801 r.(2 wydania);t.1-2,Warszawa 1808 r.t.1-2,Berdyczów 1813 r.pt.Numa Pompili...Warszawa 1816 r.(razem z poz.1);t.1-2,Berdyczów 1817 r.
- A.L.Thomas:Pochwała Marka Aureliusza przez pana...w języku francuskim,przez...w języku polskim,Warszawa 1789 r.wyd.następne Warszawa 1816 r.
- C.C.Rulhière:Tłumaczenie z francuskiego Historii bezrządu Polski t.1,Warszawa 1808 r.(przekł.zbiorowy,Staszic był jednym z tłumaczy)
- Homer:Iliada...t.1-2,wyd.Warszawa 1815 r.(razem z poz.2);fragm.rękopisu znajdował się w Bibliotece Uniwersytetu Lwowskiego(opraw.na końcu Dzieł t.9,sygn.55937 III);przekł.wierszem nierymowanym;porównaj Ważniejsze dzieła poz.14.
- Dzieła t.1-9,Warszawa 1814-1820
- Pisma pedagogiczne,wyd. i oprac.Z.Kukulski,przedm.poprzedził I.Chrzanowski,Lublin 1926 r.zawartość:Ważniejsze dzieła poz.1-2,4,6,8,16,21-24;Listy i materiały poz.78,80-81;drobniejsze pisma i materiały pedagogiczne przedr.z publikacji rozproszonych oraz ogłaszanych z rękopisów
- Wybór pism,oprac. i wstępem opatrzyła C.Bobińska,Warszawa 1848 r.„Biblioteka Pisarzy Polskich i Obcych”nr 42;wyd.następne Warszawa 1952 r.zawartość:Ważniejsze dzieła poz.2,4,6-8,10,16-17,23;Listy i materiały poz.78,80,83;Narodowość
- O nauce,jej znaczeniu i organizacji.Wybór pism,oprac.(i wstępem poprzedził)B.Suchodolski(Warszawa)1952 r.zawartość:fragm.z różnych pism Staszica(m.in.z:Ważniejsze dzieła poz.2,4,6-8,10-11,16,22-23;Przekłady poz.3;Listy i materiały poz.78),ułożone według wyłonionych przez wydawcę zagadnień:Nauka w walce o postęp;Teoria poznania i metodologia;Prace i wskazania naukowe;Organizacja nauki;Nauka i wykształcenie publiczne
- Pisma filozoficzne i społeczne.Oprac. i wstępem poprzedził B.Suchodolski t.1-2(Warszawa)1954 r.„Biblioteka Klasyków Filozofii Polskiej”;zawartość t.1:Ważniejsze dzieła poz.2,4;Listy i materiały poz.78 t.2:Ważniejsze dzieła,fragmenty poz.1-2,6-8,10,17-18,23-24;Pochwała Jana Zamoyskiego;Narodowość
- Pisma i wypowiedzi pedagogiczne.Oprac.(i przedm.poprzedził)T.Nowacki,Wrocław 1956 r.„Biblioteka Klasyki Pedagogiki”;zawartość(1):Myśli i rozprawy,tu fragmenty:Ważniejsze dzieła poz.1-2,6-7;Przekłady poz.5;Listy i materiały poz.80;drobniejsze pisma przedr.z Ważniejszych dzieł poz.21 i publikacji późniejszych(2):Mowy i wezwania,tu fragmenty:Ważniejsze dzieła poz.4,8,16,22-24;drobniejsze pisma przedr.z Ważniejszych dzieł poz.21 i publikacji późniejszych
- Materiały do działalności pedagogicznej.Oprac. i wstępem opatrzył T.Nowicki,Wrocław 1957 r.„Źródła do Dziejów Myśli Pedagogicznej”nr 2;zawartość:pisma pedagogiczne dokumenty z lat 1807-1820,ogł.z rękopisów:Archiwum Głównego Akt Dawnych,archiwum krakowskiego oraz z Archiwum Oświecenia Publicznego w Warszawie(stąd za pośrednictwem publikacji wcześniejszych);tu m.in.Listy i materiały poz.6-8,20;przekł.rosyjski(Moskwa 1957 r.)
- Do nieznanego adresata z 9 września 1788,ogł.F.Chmielewska w:Korespondencja S.Staszica,„Stanisław Staszic 1755-1826.Księga zbiorowa”,Lublin 1928 r.s.740(rękopis:Biblioteka Zamoyskich)
- Do Konstancji Zamoyskiej z 1 marca 1793,ogł.A.Jendrysik:Nieznany list Staszica z r.1793 w zbiorze:Miscellanea z doby Oświecenia,Wrocław 1960 r.„Archiwum Literatury”nr 5,s.417-424(rękopis:Ossolineum,sygn.5427/III)brak daty,rękopis Biblioteki Narodowej,sygn.III 3066(przejściowo 4001)
- Do Jana Śniadeckiego 5 listów z lat 1802-1821,ogł.Z.Kukulski w:Korespondencja S.Staszica,„Stanisław Staszic...s.745-747(rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.3127)m.in.z:16 stycznia i 3 maja 1810 oraz 17 sierpnia 1820
- Do Józefa Markowskiego z sierpnia 1806,ogł.Z.Kukulski jak wyżej poz.3,s.741-742(rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.3757)
- Lettre de St.Stazis à J.-C.Delaméterie sur des mélanites trouvées en Pologne,„Journal de Physique,de Chimie,d’Histoire Naturelle et des Arts”(Paryż)janvier 1807 r.t.64
- Do S.K.Potockiego w zbiorach z lat 1807-1820,rękopisy:Archiwum Główne Akt Dawnych(Archiwum Wilanowskie,sygn.268,271);listy z 4 października 1807 i 23 czerwca 1816 ogł.T.Nowacki,
- Do Komisji Rządzącej z 25 września 1807,ogł.T.Nowacki,
- Do króla(Fryderyka Augusta,księcia warszawskiego)z 11 września 1810 i 21 listopada 1812,ogł.T.Nowacki,
- Do J.S.Bandtkiego z 10 listopada 1812,ogł.Z.Kukulski jak wyżej poz.3,s.742(rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.1874)
- Do R.Estreichera z roku 1812,rękopis:Archiwum Główne Akt Dawnych(Zbiór A.Grabowskiego:Autografy znakomitych Polaków)
- Do K.Koźmiana z roku 1813,rękopis:Biblioteka PAN Kraków,sygn.2031,t.1
- Do Łubkowskiego 2 listy:z 26 i 28 maja 1814,ogł.F.Chmielewska jak wyżej poz.1,s.742-743(rękopis:Biblioteka Zamoyskich)
- Do nieznanego adresata z 21 września 1814,ogł.Z.Kukulski jak wyżej poz.3,s.744-745(rękopis:Biblioteka PAN Kraków,sygn.1353)
- Do namiestnika królewskiego z 5 i 13 marca 1816 o zwolnienie z Komisji Likwidacyjnej;podanie o dymisję ze stanowiska dyrektora Komisji Spraw Wewnętrznych z 28 marca(lub maja)1824,ogł.J.Iwaszkiewicz:Spis materiałów dotyczących działalności S.Staszica,z Arch.Akt Dawnych w Warszawie,„Stanisław Staszic...”,s.748-750
- Do S.Wodzickiego 2 listy z lat 1816-1817,rękopis:Ossolineum,sygn.11656/II
- Do F.Mireckiego z roku 1820,rękopis:Archiwum Główne Akt Dawnych(Zbiór A.Grabowskiego:Autografy znakomitych Polaków)
- Do Teodora Urbańskiego z 10 października 1820,ogł.W.Choroszewski,„Pamiętnik Kielecki.Zbiory prac ku uczczeniu A.Mickiewicza.1798-1898”,Kielce(1901 r.)s.67-69
- Do J.Mrozińskiego z roku 1824,rękopis:Ossolineum,sygn.6524/II
- Do G.E.Grodka kilka listów,rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.3097
- Do J.Zajączka(brak daty)w sprawie ogrodu botanicznego,ogł.T.Nowacki,
- Od Janickiego z 16 kwietnia(1795),rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo 4001)
- Od J.Czaykowskiego z 22 kwietnia 1795,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066;od F.Czaykowskiego z 8 kwietnia 1812,ogł.A.Kraushar:Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t.3,Kraków 1901 r.s.279-280
- Od J.M.Ossolińskiego z 1 grudnia 1798(w sprawie procesu z Aleksandrem Zamoyskim),ogł.Cz.Leśniewski w:S.Staszic,jego życie i ideologia w dobie Polski Niepodległej(1755-1795),Warszawa 1926 r.„Rozprawy Historyczne Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”t.5,zeszyt 2 listy z 18 kwietnia 1815 i 20 listopada 1818,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.319-320;t.4,s.380-381
- Od S.Małachowskiego z 7 sierpnia 1806,ogł.Z.Kukulski jak wyżej poz.3,s.741(rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.3757)
- Od Józefa Łęskiego z 27 kwietnia 1807,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo 4001)z roku 1814,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.313-316
- Od rezydenta francuskiego J.Ch.de Serra z 10 listopada 1808 i 14 lutego 1811(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.190,262-263
- Od Williama Maclure z 4 września 1810(ang.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.258
- Od Jana Śniadeckiego z roku 1810,ogł.M.Baliński w:Pamiętniki o Janie Śniadeckim t.2,Wilno 1865 r.(1864)
- Od F.Łubieńskiego z 6 stycznia 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.259
- Od F.Wężyka z 17 stycznia 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.259-260
- Od K.Koźmiana z 18 stycznia 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.260
- Od J.F.A.Tarnowskiego z 18 stycznia 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.261
- Od S.Zamoyskiego z 28 stycznia 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.261-262
- Od W.d’Engeström z 23 kwietnia 1811(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.263
- Od A.Osińskiego z 20 czerwca 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.266-267
- Od F.L.Kreysiga z Drezna 10 sierpnia 1811(łac.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.267-268
- Od W.G.Anastasiewicza z roku 1811,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.271-272
- Od J.S.Vatera 2 listy z lat 1811-1812(łac.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.273-274
- Od Samuela Teleky,kanclerza siedmiogrodzkiego,z 12 grudnia 1811(łac.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.272-273
- Od V.Hanki z 26 stycznia 1812(czes.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.276-277
- Od Wincentego Bathyani z 18 lutego 1812(łac.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.278-279
- Od barona de Racknitz z Drezna 27 lutego 1812(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.277
- Od J.W.Bandtkiego z 18 kwietnia 1812,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.280
- Od J.S.Dembowskiego z 11 lipca 1812,rękopis:Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego Polonica Q.XVIII nr 7
- Od Paschalisa Poullina z 1 sierpnia 1812(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.279
- Od Jana Hoffmanna 2 listy z roku 1812(niem.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.274-276,278
- Od W.Stroynowskiego z roku 1815,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.3,s.319
- Od M.Pawłowicza z roku 1816,ogł.T.Nowacki,„Teki Archiwalne”zeszyt 7(1961 r.)
- Od J.Sobolewskiego 7 listów z lat 1816-1825,ogł.T.Nowacki jak wyżej poz.48
- Od J.Siestrzyńskiego z 22 i 25 lutego 1818,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo 4001)
- Od J.U.Niemcewicza z roku 1818,ogł.W.A.Francew,„Ruch Literacki”1932 r.nr 9,s.268-296(rękopis:Ossolineum,sygn.7067/II)z 27 czerwca 1818 i dopisek z 30 czerwca,ogł.T.Nowacki,„Pamiętnik Literacki”rocznik 50(1959 r.)zeszyt 1,s.174-175
- Od A.Czarnockiego(Z.Dołęgi Chodakowskiego)2 listy z:12/24 listopada 1818 oraz 24 maja/5 czerwca 1823,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.4,s.373-375;t.5,s.455-457
- Od hr.Einsiedel Detko imieniem króla saskiego z 24 marca 1819(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.4,s.387
- Od dra Kerckhoffa z 18 lipca 1819(łac.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.3,s.394
- Od G.E.Grodka z roku 1819(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.4,s.381-382
- Od konsula austriackiego Du Cheta z 21 stycznia 1820,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.5,s.427-428
- Od L.Osińskiego z roku 1821,ogł.T.Wierzbowski jak wyżej poz.3,s.181
- Od min.N.P.Rumiancewa z 24 maja 1821(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.5,s.439-440
- Od Aleksandra I cesarza rosyjskiego z 13 czerwca 1822,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.5,s.447
- Od K.C.Mrongowiusza 2 listy z 6 lutego i 24 czerwca 1824,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.418-419
- Od Augusta Jacoba z 28 lutego 1824(łac.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.419
- Od K.Kurpińskiego z 8 lutego 1825,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.426
- Od Jollagego i Hopfgartena,giserów niemieckich w Rzymie,z 1 maja 1825(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.440-441
- Od Christianiego,dyrektora generalnego dróg i mostów,z 13 lipca 1825,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.427-429
- Od S.Dunin Borkowskiego,rękopis:Ossolineum,sygn.544/III,k.16-19
- Od I.Dzieduszyckiego(brak daty),ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.423
- Od prof.Hammera bez daty(franc.)ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.421 i następne
- Od J.Jaworskiego(brak daty),rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo 4001)
- Od(A.)Linowskiego(brak daty),rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo 4001)
- Od J.Sierakowskiego z roku 1817,ogł.T.Wierzbowski jak wyżej poz.3,s.181
- Od T.Sapalskiego z Krakowa(brak daty),ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.6,s.426
- Od Z.Vogla(brak daty),rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.III 3066(przejściowo 4001)
- Metryka chrztu z 6 listopada 1755,ogł.H.Mościcki,„Tygodnik Ilustrowany”1906 r.t.1,nr 3,s.45
- Akt nadania tytułu sekretarza JKMci ojcu S.Staszica Wawrzyńcowi Staszicowi(oblatowany 24 września 1757);Curriculum vitae brata S.Staszica ks.Andrzeja Staszica;ogł.Cz.Leśniewski jak wyżej poz.23
- Akt nadania Staszicowi tytułu kanclerza kolegiaty szamotulskiej(9 lipca 1778) i akt złożenia Staszica z tejże godności(2 grudnia 1796),ogł.X.Kaźmierski,„Kurier Poznański”1926 r.nr 64,s.7
- Dokumenty dotyczące:stosunku S.Staszica z Akademią Zamojską;procesu Staszica z Aleksandrem Zamoyskim;ogł.Cz.Leśniewski jak wyżej poz.23
- Skąd powstał mój majątek?(powst.w latach 1797-1800),ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22:t.3,s.195-197(pt.Stosunki majątkowe ks.Staszica);Z.Kukulski:Trzy dokumenty z życia Staszica,„Stanisław Staszic...”,s.16-18;autograf:Archiwum Główne Akt Dawnych(Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Nauk,vol.21,k.16)
- Krótki rys życia mego.Autobiografia przedłożona Towarzystwu Przyjaciół Nauk w 1800 r.ogł.J.Kłaczko:Autobigrafia Staszica,„Goniec Polski”1850 r.nr 130-131;przedr.w:W.Seredyński,A.Dzieduszycka:Wypisy,przykłady i wzory form prozy i poezji polskiej.Książka do czytania ułożona przez...wyd.2 Warszawa 1881 r.s.361-365;przekł.rosyjski(brak daty)
- Skarga W.Niemojewskiego przeciw JWW.S.hr.Potockiemu ministrowi WR i OP i X.Staszicowi radcy stanu,wniesiona na sesji izby poselskiej dnia 12/13 października 1820 r.ogł.Z.Kukulski:Udział Staszica w pracach Izby Edukacyjnej(1807-1812)
- Kontrakt Towarzystwa Rolniczego Rubieszowskiego w zamiarze udoskonalenia rolnictwa i przemysłu,oraz wspólnego ratowania się w nieszczęściach,wyd.następne:przedr.W.Zawadzki w:S.Staszic.Szkic biograficzny,„Dziennik Litewski”1860 r. i odb.Lwów 1860 r.
- Ustawa Towarzystwu Rolniczemu Hrubieszowskiemu przez śp.S.Staszica w dn.7 lutego 1822 r.nadana,pod dn.25 czerwca 1822 przez Aleksandra I sankcjonowana,wyd.H.Wierciński w:Jeszcze z powodu wydzielenia Chełmszczyzny,Kraków 1913,s.101-145(rękopis:Biblioteka Łopacińskiego,sygn.1461)
- Reskrypt cesarski w sprawie fundacji Hrubieszowskiej ks.Staszica,13 czerwca 1822,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.5,s.446-447
- Testament(z roku 1824),ogł.„Gazeta Lwowska”1826 r.nr 15;„Rozmaitości Litewskie”1828 r.
- Akt zejścia śp.prezesa Staszica,ogł.A.Kraushar jak wyżej poz.22,t.6,s.430.
Wybrane opracowania nt.twórczości Staszica
Monografie
- Cz.Leśniewski:S.Staszic,jego życie i ideologia w dobie Polski Niepodległej(1755-1795),Warszawa 1926 r.„Rozprawy Historyczne Towarzystwa Nauk Warszawskiego”t.5,zeszyt 2
- B.Szacka:Portret mieszczanina,Warszawa(1962 r.)„Biblioteka Wiedzy Historycznej”
- B.Szacka:S.Staszic(Warszawa 1966 r.)„Ludzie Żywi”nr 9.
- Raporty szkoły wydziałowej poznańskiej składane Szkole Głównej Koronnej w latach 1777-1789,ogł.T.Wierzbowski,Warszawa 1905 r.„Komisja Edukacji Narodowej”nr 7,s.212,232
- (Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.Rec. i polemiki):(Ch.G.Steiner),„Polnische Bibliothek”1787 r.zeszyt 1,przekł.polski„Biblioteka Warszawska”1788 r.część 2
- (Przestrogi dla Polski. Rec. i omówienie)w:Tagebuch des unterm Bande der Konföderazion im Jahre 1788 r.angefangenen und ins gegenwärtige 1789 r.Jahr fortgesetzten merkwürdigen polnischen Reichstages nebst verschiedenen bei dieser Gelegenhait herausgekommenen Schriften t.4,Warszawa-Lipsk 1789 r.
- (O statystyce Polski.Rec. i omówienie):„Allgemeine Literaturzeitung”(Halle)1808 r.S.Dębowski:Uwagi nad pismem O statystyce polski,Kraków 1809 r.(2 wydania)
- Przekład Iliady ks.Staszica,„Tygodnik Polski”1819 r.t.3,nr 31-32,38
- (Nekrologi,mowy żałobne):„Dziennik Wileński”1826 r.J.Falkowski:Mowa na pogrzebie ks.S.Staszica,„Gazeta Warszawska”1826 r.nr 17;„Gazeta Lwowska”1826 r.nr 12
- J.U.Niemcewicz:Pamiętniki od r.1811-1820 t.1-2,Poznań 1871 r.
- J.U.Niemcewicz:Pamiętniki czasów moich(powst.1823-1838);wersja 2 wyd.Paryż 1848 r. i wyd.następne;wersja 1 wyd.(Warszawa)1957 r.„Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych”
- (K.Koźmian):Ks.S.Staszic,„Przyjaciel Ludu”1837 r.nr 33-34
- F.Węgleński:O ustawie rolniczego towarzystwa ratowania się wspólnie w nieszczęściach,przez S.Staszica...„Rocznik Gospodarstwa Krajowego”t.11-12(1847-1848).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz