Stefan Garczyński

Herbu własnego(Garczyński)(ur.1690 r.koło Zbąszynia,zm.23 września 1755 tamże)polski polityk i autor pism politycznych.
Życiorys
Stefan Garczyński był synem chorążego poznańskiego Damiana i Anny z domu Radomicka.W szkołach na Śląsku(zapewne we Wrocławiu)zdobył wykształcenie,co miało wpływ na jego poglądy społeczno–gospodarcze.Jako zwolennik Sasów już od młodych lat brał udział w rozgrywkach politycznych ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego.Walczył pod Kaliszem w 1706 r.a wkrótce w randze kapitana brał udział 21 marca 1708 w bitwie pod Koniecpolem.W 1709 r.po śmierci ojca zajął się gospodarowaniem w swych majątkach oraz zaczął działać w administracji cywilnej.W 1713 i 1714 jako marszałek na sejmikach ziemskich szybko zdobył zaufanie wielkopolskiej szlachty.Zachowując sympatię do dworu saskich Wettynów,starał się jednak stać na uboczu walki politycznej,co pomogło mu w dalszej karierze.Od grudnia 1717 r.chorąży wschowski,który był angażowany do rozmaitych misji dyplomatycznych,m.in.brał udział w komisji do układów z Prusami w związku z wykupem starostwa drahimskiego i obwodu elbląskiego.Wchodził również w skład komisji do rokowań w sprawach pogranicza z Austrią,komisji kurlandzkiej i komisji powołanej do przejęcia skarbu oraz archiwum koronnego z depozytu u Szembeków.Znawca problemów prawnych,ponieważ powołano go obok J.Dunina i J.Małachowskiego do opracowania projektu reformy trybunałów,dokonanej na sejmie grodzieńskim 1726 r.Został kasztelanem gnieźnieńskim w 1729 r.Starał się zachować neutralność w latach 1733–1734,a mimo sympatii do Augusta III podpisał akt elekcji Stanisława Leszczyńskiego,lecz na sejm konwokacyjny nie pojechał.Oświadczył się ponownie po stronie Wettynów(uzyskał ich poparcie)po upadku Leszczyńskiego.Został kasztelanem kaliskim w 1737 r.a następnie wchodził w skład komisji gdańskiej,która przekazywała Bironowi lenno kurlandzkie.Kasztelanem poznańskim został w 1748 r.a wojewodą kaliskim w 1749 r.oraz w 1750 r.otrzymał urząd wojewody poznańskiego.Jego siedzibą był Zbąszyń,który w 1751 r.wykupił wraz z kluczem majątków.Wprowadzał w mieście i 15 folwarkach w życie reformy,których projekty zrodziły się podczas jego podróży po Śląsku i Brandenburgii.Tutaj powstało również jego główne dzieło: Anatomia Rzeczypospolitej Polskiej,w którym zawarł krytykę polskiej gospodarki oraz propozycje umiarkowanych reform gospodarczych.Anatomia...miała 3 wydania(1750,1751,1953).Był on także twórcą mów i odezw sejmowych oraz nie zachowanych laudiów dotyczących jego majątków.Zmarł nagle w Zbąszyniu 24 września 1755,a jak podejrzewano,otruty został przez służącego Szorsza protestanta.Pochowany w kolegiacie zbąszyńskiej.Przed rokiem 1742 poślubił Zofię z Tuchołków Czapską,podkomorzynę malborską.Miał 3 synów:Franciszka(stolnik kaliski i podkomorzy wschowski),Rudolfa Stefana(generał major,adiutant Stanisława Augusta,ojciec Antoniego),Edwarda(kasztelan rozpierski)oraz 3 córki:Ludwikę,Eleonorę i Teresę.
Twórczość
Jego najważniejszym dziełem politycznym jest Anatomia Rzeczypospolitey Polskiej…(1749 r.)Przedmiotem jego troski była sytuacja w ówczesnej Polsce.Wielokrotnie wskazywał na konieczność przeprowadzenia reform w upadającym kraju.Zwracał uwagę na brak przemysłu i manufaktur,zły system podatkowy i stosunki własnościowe,na fatalne drogi i słabość miast.Niepokoiło go zrywanie sejmów i rozrzutność szlachty.Domagał się zwiększenia liczby wojska.Postulował także prowadzenie protekcjonalistycznej polityki państwa w stosunku do przemysłu i handlu oraz poprawę położenia chłopów.Zwracał również uwagę na to,że powinności i podatki ciążące na chłopach są zbyt wysokie.Opowiadał się za zniesieniem pańszczyzny na rzecz czynszu.W dobrach Garczyńskiego chłopi mieli o wiele lepiej niż w sąsiednich wioskach.W swoich gospodarstwach wojewoda poznański wprowadził szereg zmian zgodnych z jego poglądami ekonomicznymi.Właściciel ziemski powinien być według niego swego rodzaju przedsiębiorcą,który powiększa swój kapitał przez inwestycje.Dzięki temu też stwarza miejsca zatrudnienia,co daje z kolei korzyści ludziom niższego stanu.
Ważniejsze utwory

1. Mowa…przy powitaniu marszałka poselskiego oraz zapraszając go do złączenia się z senatem na elekcji 1733 r.wyd.J.Daneykowicz Ostrowski w:Swada polska i łacińska,t.1,Lublin 1745 r.
2. Anatomia Rzeczypospolitej Polskiej synom ojczyzny ku przestrodze i poprawie tego,co z kluby wypadło,mianowicie o sposobach zamnożenia Polskę ludem pospolitym,konserwowania dziatwy wiejskiej,przez niedostatek i niewygody marnie ginącej i wprowadzenia handlów i manufaktur zagranicznych,powst.Berlin 1742 r.wyd.(Warszawa 1750 r.pod dedykacją podpisany autor jako wojewoda kaliski);wyd.2 zmienione(Warszawa 1751 r.pod dedykacją podpisany autor jako wojewoda poznański,na końcu s.12 nlb.Ekscerpt niektórych z książki angielskiej Jerzego Berkeley);wyd.3 rozszerzone:Wrocław 1753 r.na istnienie 3 wydań zwrócił uwagę Estreicher XXXIV(1951 r.)193;E.Lipiński ustalał wyd.1 na rok 1749;chronologizacja w zapisie przyjęta za P.Buchwaldówną;(przy przygotowaniu do druku wyd.1 współpracował z autorem J.A.Załuski)
3. Mowa…miana na sejmie w Warszawie r.1748,Warszawa brak roku wydania
4. Respons…kasztelana kaliskiego a marszałka natenczas Komisji Województw Wielkopolskich,wyd.F.Nowakowski w:Źródła do dziejów Polski,t.2,Berlin 1841 r.s.359–360.

Ogłaszał ponadto liczne mowy i odezwy,sejmowe i okolicznościowe(informacja G.Korbuta,Estreicher rejestruje tylko 2). Listy i materiały

• Korespondencja z J.A.Załuskim z lat 1746–1754,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.3246-3254
• Korespondencja syna z min.H.Brühlem z października 1755 r.wyjaśniająca okoliczności śmierci pisarza,rękopis:Landeshauptarchiv w Dreźnie,loc.3592,r.1755

Cytaty

• Gdyby miano większe staranie w edukacyi dzieci,byłby kraj obfitszy i bogatszy”!
• Wszystkie cnoty,które tylko pod słońcem być mogą,najwięcej funduja się na sprawiedliwości.
• Najłatwiej oszukiwać najbardziej kochających. I najpodlej
• Uśmiech i humor to znak zwycięskiego górowania nad losem
• „Są prace nie tylko Bogu nieprzyjemne,ale i ludziom niepożyteczne.Bo częstokroć do chciwych zabiegów przywiąże się krzywda bliźniego(…).Powinny bydź ludzkie prace takie jak są mrówek i pszczół,które ustawicznie pracując,jedna drugiej ani krzywdzi,ani przeszkadza.(…)praca do wykorzenienia występków wszelkich jeste najsposobniejszym instrumentem,praca wycinzewiące się zbrodnie,pracą jak wiosłem jakim do portu szczęśliwej wieczności Ojczyzny naszej bezpiecznie pomykamy.Ten pożytek z pracy zlewa się na dobro pospolite”.
• „Jako ogrodnik,chcąc,aby młode drzewko szczepione czy okulizowane prosto rosło,witkami go przywiązuje do prostego koła,wyrastające leśne witki póki młode obcina i wszelkie staranie dokłada,które też praca,po tym jak się zaweźmie drzewko,setnym mu się pożytkiem nagradza.Jakie owczarze koło jegniąt mają staranie,takież mają mieć rodzice.Gdyby miano większe staranie w edukacyi dzieci,byłby kraj obfitszy i bogatszy.Powinnyby się reflektować rodzice,aby mieli staranie,baczność i pilność w edukacyi(…)