Jadwiga Andegaweńska

Węg.Szent Hedvig(ur.między 3 października 1373 a 18 lutego 1374 w Budzie,zm.17 lipca 1399 w Krakowie)król Polski(od 16 października 1384)z dynastii Andegawenów(Anjou),najmłodsza córka Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki,święta katolicka,patronka Polski.

Tytulatura

Królewna węgierska i polska Jadwiga była określana w dokumentach,jako Hedvigis filia regis Ungarie et Polonie.Po ostatecznym desygnowaniu Jadwigi przez Elżbietę Bośniaczkę na władczynię Polski królewnie przysługiwał tytuł heres Polonie(dziedziczka Polski).Po koronacji pełna tytulatura Jadwigi brzmiała:Hedvigis Dei gracia regina Polonie,necnon terrarum Cracovie,Sandomirie,Siradie,Lancicie,Cuiavie,Pomoranieque domina et heres(Jadwiga z Bożej łaski królowa Polski,a także pani i dziedziczka ziem krakowskiej,sandomierskiej,sieradzkiej,łęczyckiej,kujawskiej i pomorskiej),a w wersji skróconej serenissima princeps domina Hedwiga regina Polonie lub Hedwigis regina Polonie.Po zawarciu małżeństwa z Władysławem Jagiełłą do tytulatury polskiej Jadwigi dodawano tytulaturę litewską i ruską po mężu:Hedvigis regina Polonie,princepsque Lithuanie suprema et heres Russie(królowa Polski oraz najwyższa księżna Litwy i dziedziczka Rusi).W okresie od maja 1395 r.(śmierć siostry Marii,królowej Węgier)do lipca 1397 r.(zawarcie porozumienia ze szwagrem Zygmuntem Luksemburskim na zjeździe spiskim)Jadwiga używała ponadto tytułu heres Ungarie(dziedziczka Węgier).

Sfragistyka

Kilka pieczęci królowej Jadwigi,znanych jest z oryginałów oraz XIX-wiecznych odlewów i odrysów.Wiadomo,że pieczęć majestatyczną królowej odciskano w wosku bezbarwnym,a pieczęć herbową w wosku czerwonym.Na pieczęci majestatycznej,przywieszonej m.in.do dokumentu z 1386 r.,wyobrażono smukłą postać Jadwigi z insygniami władzy,siedzącej na gotyckim,okazałym tronie otoczonym tarczami herbowymi.Odrys pieczęci posłużył Janowi Matejce do stworzenia wizerunku Jadwigi na majestacie.Na innej pieczęci Jadwigi,przywieszonej do dokumentu z 1387 r.,umieszczono polskiego Orła zwróconego głową,zgodnie z zasadą kurtuazji herbowej,w stronę tarczy węgierskiej linii Andegawenów.Ukazany na pieczęci anioł-tarczownik(tenant-trzymacz tarczy)jest jednym z pierwszych przykładów zastosowania tego schematu ikonograficznego w sfragistyce polskiej.Na małej pieczęci Jadwigi,przywieszonej do dokumentu z 1397 r.,wyobrażono herb węgierskich Andegawenów z klejnotem w formie głowy Strusia między dwoma piórami.Legendy pieczęci są częściowo zatarte,jednak mimo ubytków czytelna jest tytulatura Jadwigi:Hedwigis dei gracia regina Polonie.

Data i miejsce urodzenia

W zgodnej opinii źródeł węgierskich i polskich,Jadwiga była ostatnim dzieckiem ze związku Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki.Data urodzin przyszłej królowej nie została odnotowana w źródłach i może być ustalona jedynie na podstawie danych pośrednich.Dawniejsza historiografia za datę narodzin Jadwigi uznawała rok 1371,opierając się na błędnym przekazie Jana Długosza.W XX w.Historycy ustalili,że w roku 1371 przyszła na świat starsza siostra Jadwigi Maria Andegaweńska,a ostatnie dziecko Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki urodziło się pod koniec roku 1373 albo na początku roku 1374.Jan Dąbrowski,jako pierwszy zwrócił uwagę na źródła z epoki,z których można wywnioskować,że Jadwiga urodziła się po 3 października 1373 r.(dokument Ludwika Węgierskiego mówiący o dwóch córkach króla i dziecku,które się dopiero narodzi),a przed 17 kwietnia 1374 r.(instrukcja poselska wymieniająca imiennie trzy córki króla,w tym Jadwigę).Przyjął ponadto,że najbardziej prawdopodobny czas narodzin Jadwigi to pierwsze tygodnie roku 1374.Anna Misiąg-Bocheńska za najpóźniejszą możliwą datę narodzin Jadwigi przyjęła dzień 18 lutego 1374 r.,ponieważ z zapiski w Kalendarzu katedralnym krakowskim wynika,że 18 lutego 1386 r.Jadwiga była już in annis maturitatis,tj.musiała mieć w tym dniu ukończone 12 lat.Większość współczesnych badaczy przyjmuje,że Jadwiga urodziła się albo w dniu 18 lutego 1374 r.,albo kilka dni wcześniej,np.w dniu 15 lutego lub najwcześniej 11 lutego.Prawdopodobnym miejscem narodzin królowej Jadwigi był zamek wyszehradzki lub zamek Budziński.

Imię(imiona)

Królewna otrzymała imię chrzestne na cześć św.Jadwigi Śląskiej,której kult wówczas mocno się rozwijał albo po prababce Jadwidze,żonie Władysława Łokietka.W dokumentach z epoki imię Jadwigi zapisywano,jako Adviga,Hedviga(Heduiga),Hedvigis(Hedwigis,Heduigis),Hedwig.Być może Jadwiga Andegaweńska nosiła również drugie,słowiańskie imię Draga,pod którym występuje w zadarskiej kronice Pawła Pavlovicia.Pierwsze,chrzestne imię Jadwiga mogła otrzymać zgodnie z życzeniem babki Elżbiety Łokietkówny,a drugie nadałaby jej matka.

Wczesne dzieciństwo

Jadwigę od dzieciństwa przygotowywano do pełnienia roli króla poprzez wykształcenie.Pobyt w środowisku kulturalnym dworu w Budzie sprawił,że Jadwiga posiadła umiejętność czytania,znajomość języków obcych,zamiłowanie do lektury,muzyki,sztuki i nauki.15 Czerwca 1378 została zaręczona z ośmioletnim Wilhelmem z dynastii Habsburgów.Odbyła się nawet ceremonia zaręczyn mających charakter formalnego ślubu pomiędzy dziećmi z pokładzinami(sponsalia de futuro).Nie był to jednak kontrakt nierozerwalny.Podpisano zobowiązanie,że strona,która zerwałaby zaręczyny,wypłaci drugiej stronie 200000 florenów w złocie.

Objęcie tronu i koronacja

Na zjeździe w Radomsku obrano Jadwigę Andegaweńską królem Polski.Jesienią 1384 przybyła z Węgier do Polski.16 Października tego roku w Krakowie została koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski.Wobec jej małoletności ster rządów w państwie dzierżyli możnowładcy małopolscy,pozostający w kontakcie z jej matką Elżbietą Bośniaczką,jednakże nie powołano regenta,ponieważ,jak pisze Jan Długosz,wszystko co mówiła lub czyniła znamionowało sędziwego wieku powagę.

Sprawa małżeństwa z Wilhelmem Habsburgiem

Kandydaturę Wilhelma Habsburga na męża Jadwigi,usilnie popierał Władysław Opolczyk,który nawet opanował 24 sierpnia 1385 zamek wawelski,przygotowując dopełnienie ceremonii małżeństwa.Panowie krakowscy mieli jednak wobec niej zupełnie inne plany,chcąc związać Polskę z Litwą,ofiarowali polską koronę wielkiemu księciu litewskiemu Jagielle,który miał przyjąć chrzest wraz ze swoim państwem(unia w Krewie 14 sierpnia 1385).Kasztelan krakowski Dobiesław Kurozwęcki przepędził austriackiego pretendenta z zamku.Jan Długosz utrzymuje,że zrozpaczona młodziutka królowa,próbowała wówczas wyrąbać toporem bramę wawelską,by uciec z miłością swojego życia na Śląsk(powstrzymać miał ją podskarbi wielki koronny Dymitr z Goraja),jednakże harmonijny związek,jaki stworzyła z Jagiełłą,świadczy o innej motywacji jej postępowania niż uczucie do Habsburga.

Małżeństwo z Władysławem Jagiełłą

11 stycznia 1386 w Wołkowysku panowie polscy oznajmili Jagielle,że Jadwiga zgodziła się zostać jego żoną.Królowa odwołała publicznie swoje sponsalia z Wilhelmem.Jagiełło przybył do Krakowa,gdzie 15 lutego 1386 przyjął chrzest.18 Lutego Jadwiga i Jagiełło uroczyście zawarli związek małżeński w katedrze na Wawelu.Historycy,wielokrotnie spekulowali na temat relacji pomiędzy Jadwigą i jej mężem,Władysławem II Jagiełłą.Dominuje przekonanie,iż Jadwiga była w tym politycznym związku nieszczęśliwa,ze względu na różnicę wieku,wychowania,kultury itd.Według odmiennej koncepcji zaprezentowanej ostatnio Jagiełło był dla Jadwigi raczej postacią ojcowską,a ich współżycie mogło mieć stosunkowo harmonijny charakter.

Działalność polityczna

Na wiosnę 1387 stanęła na czele wyprawy rycerstwa polskiego,której celem była rewindykacja zajętej przez Węgrów Rusi Czerwonej.8 Marca 1387 potwierdziła przywileje dla Lwowa,gwarantując mu prawo składu.Tam też 26 września 1387 złożył jej hołd lenny hospodar mołdawski Piotr I.W 1397 w Inowrocławiu odbyła zjazd z wielkim mistrzem krzyżackim Konradem von Jungingenem w celu wynegocjowania powrotu do korony ziemi dobrzyńskiej.

Działalność kulturalna i fundacje kościelne

Na swoim dworze skupiła elitę intelektualną Polski(Piotr Wysz,Mateusz z Krakowa,Hieronim z Pragi).Zleciła pierwsze w naszej historii tłumaczenie Księgi Psalmów na język polski(zachował się po dziś dzień egzemplarz tego dzieła znany,jako Psałterz floriański).Fundowała wiele nowych kościołów oraz uposażała już istniejące klasztory.Opiekowała się szpitalami.W 1397 założyła bursę dla polskich i litewskich studentów przy Uniwersytecie Karola w Pradze.W tym też roku uzyskała zgodę papieża na utworzenie fakultetu teologii na Akademii Krakowskiej.

Śmierć i pochówek

22 czerwca 1399 roku urodziła córkę Elżbietę Bonifację,która zmarła 13 lipca 1399 roku.Sama Jadwiga zmarła cztery dni później na gorączkę połogową.W testamencie zapisała swój majątek Akademii Krakowskiej.Kiedy w latach 80.XX wieku otworzono jej grobowiec,znajdujący się w Katedrze Wawelskiej,stwierdzono,że istotnie klejnoty grobowe wykonane były ze skóry i drewna.Grób powszechnie czczonej królowej nie znalazł oprawy godnej jej wyjątkowej pozycji i zasług.Być może w oczekiwaniu na rychłą kanonizację Jadwigi Andegaweńskiej odwlekano budowę bardziej okazałego grobowca.Przez ponad 200 lat skromna płyta lub tumba nad pochówkiem królowej znajdowała się po północnej stronie prezbiterium,obok wielkiego ołtarza katedry.

Według XVI-wiecznych źródeł napis na grobie Jadwigi Andegaweńskiej brzmiał:

Sidus Polonorum,hic iacet Hedvigis eorum Regina.

Pierwotna, być może wapienna płyta grobowca Jadwigi została zniszczona podczas przebudowy prezbiterium katedry w 1 poł.XVII w.Wówczas to nieoznaczone miejsce pochówku królowej zniknęło pod nową posadzką.W 1634 r.wykonaną z czarnego marmuru płytę komemoratywną z nową inskrypcją,fundacji biskupa Piotra Gembickiego,umieszczono po lewej stronie wielkiego ołtarza,na występie podwyższenia posadzki.

Eksploracja grobu

Królowa Jadwiga została pochowana w Katedrze Wawelskiej.Jej sarkofag kilkakrotnie otwierano.Po raz pierwszy zrobiono to w XVII w.,Przy okazji przebudowy katedry.W 1887 r.naukowcy w obecności Jana Matejki,który przygotowywał portrety polskich władców,otworzyli grobowiec powtórnie.Napisano wówczas sprawozdanie-skromna trumna zawierała kompletny szkielet i królewski płaszcz.Malarz wykonał szkic czaszki,po czym szczątki królowej umieszczono w miedzianej trumnie,a tę z kolei w większej, dębowej.Następnie grób ponownie zamurowano.W 1949 r.naukowcy przeprowadzili badania na szczątkach w celu ustalenia wyglądu królowej.Stwierdzono,że monarchini prawdopodobnie została pochowana razem ze zmarłą trzy tygodnie po narodzinach córeczką,której szkielet się nie zachował,ponieważ kości noworodka nie były dostatecznie ukształtowane.Sarkofag ozdobiono nagrobkiem z 1902 r.,wykonanym przez Antoniego Madeyskiego(fundacja Karola Lanckorońskiego).Odbyły się uroczystości pogrzebowe.W 1976 r.,z uwagi na rozwój medycyny sądowej,postanowiono przeprowadzić kolejne badania.Ustalono,że Jadwiga Andegaweńska była kobietą silnej budowy i bardzo wysoką(177-180 cm).Nie wykryto zmian patologicznych kośćca,jednak zwrócono uwagę na szczególnie wąską i wysoką miednicę,której budowa mogła spowodować komplikacje przy porodzie.Wiek monarchini w chwili zgonu,oceniony na podstawie badań anatomicznych,był wyższy od metrykalnego o kilka lat(28-30 lat).

Święta Jadwiga królowa

Święta Jadwiga nie pozostawiła po sobie żadnych objawień–według zapisów kronikarzy uprawiała surowe umartwienia.Jej kierownikiem duchowym był krakowski dominikanin Henryk Bitterfeld,autor traktatu o Komunii świętej i traktatu ascetyczno-mistycznego napisanego specjalnie dla Jadwigi.W swym życiu harmonijnie łączyła kontemplację z działalnością praktyczną,co wyraziła również w nawiązującym do Ewangelii symbolu dwóch przeplatających się liter MM(Maria i Marta),który poleciła umieścić na ścianach swej komnaty,a chcąc,by chwała Boża nieustannie rozbrzmiewała w katedrze wawelskiej założyła i zapewniła utrzymanie Kolegium Psałterzystów,którzy dzień i noc śpiewali psalmy przed Najświętszym Sakramentem.Ufundowała również i częściowo własnoręcznie wyhaftowała racjonał drogocenną szatę liturgiczną dla biskupów krakowskich,zachowaną po dziś dzień,używaną podczas największych uroczystości.Jadwiga uprawiała działalność charytatywną ufundowała szpital w Bieczu,uposażyła szpitale w Sandomierzu i Sączu oraz otoczyła opieką liczne inne szpitale miejskie i klasztorne,w tym szpital św.Jadwigi Śląskiej w Krakowie na Stradomiu.Wykazywała wrażliwość nie tylko na biedę materialną,ale stawała również w obronie ludzkiej godności:do króla Władysława Jagiełły,kompensującego pieniędzmi krzywdę chłopów miała powiedzieć:"A któż im łzy powróci?".

Kult

Po śmierci Jadwigę otoczono kultem.W Budapeszcie,18 października 2009,odsłonięto i poświęcono pierwszy pomnik św.Jadwigi na Węgrzech.

Beatyfikacja i kanonizacja

Jadwiga została beatyfikowana,przez zatwierdzenie kultu,31 maja 1979 roku,a kanonizowana 8 czerwca 1997.Obu aktów dokonał Jan Paweł II.

Dzień obchodów

Na świecie

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim na świecie obchodzone jest 17 lipca.

W Polsce

Od dnia kanonizacji wspomnienie w Kościele katolickim w Polsce,obchodzone jest 8 czerwca i ma rangę wspomnienia obowiązkowego.

Patronat

Święta Jadwiga jest patronką Polaków i apostołką Litwy.Władze kilku polskich miejscowości związanych ze świętą Jadwigą podjęły uchwały w sprawie ustanowienia jej patronką miasta.Decyzje rad miejskich zostały oficjalnie potwierdzone przez papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI,którzy ogłosili świętą Jadwigę patronką m.in.Nieszawy w roku 2003,Radomska w roku 2008 i Inowrocławia w roku 2009.

Ikonografia

W ikonografii św.Jadwiga przedstawiana jest w stroju królewskim.

Jej atrybutem są buciki,z czym związana jest legenda:

Przy budowie kościoła NMP na Piasku,który istnieje do dziś,królowa Jadwiga sama doglądała robót.Pewnego dnia jej czujne oko dojrzało kamieniarza,który był smutny.Kiedy zapytała o powód,odpowiedział,że w domu zostawił ciężko chorą żonę,boi się,że go zostawi z drobnymi dziećmi,a nie ma pieniędzy na lekarza.Królowa,nie namyślając się,oderwała ze swego bucika złotą klamrę,wysadzaną drogimi kamieniami i oddała ją robotnikowi,aby zapłacił dla lekarza.Nie zauważyła tylko,że stopę położyła na kamieniu oblanym wapnem.Odbity ślad bucika wdzięczny kamieniarz obkuł dokoła i wraz z kamieniem wmurował w zewnętrzną ścianę świątyni.Do dzisiaj można go oglądać.

Relikwie

W 1987 r.relikwie królowej Jadwigi umieszczono w północno-wschodniej części Katedry w mensie ołtarza z czarnym krucyfiksem,z którego według legendy przemówił do bardzo młodej wówczas dziewczyny Chrystus,doradzając jej ślub z Jagiełłą.Neogotycki nagrobek pozostał pusty.

Wywód rodowodowy

Prapradziadkowie:

• Król Neapolu Karol II Andegaweński(1254-1309)∞1270,Maria Węgierska(1257-1325) 
• Król Niemiec Rudolf I Habsburg(1218-1291)∞1245,Gertruda von Hohenberg(1225-1281) 
• Kazimierz I Kujawski(1211-1267)∞1257,Eufrozyna Opolska 
• Bolesław Pobożny(1224-1279)∞1256,Jolenta Helena Węgierska(1244-1304) 
• Ban Bośni Uban Prijezda I(1211-1287)∞,Elżbieta 
• Król Serbii Stefan Dragutin(1252-1316)∞1269,Katarzyna węgierska(1256-1314) 
• Ziemomysł Inowrocławski(1245-1287)∞1268,Salomea Pomorska(zm.1312) 
• NN∞NN

Pradziadkowie

• Król Węgier Karol Martel Andegaweński(1271-1295)∞1281,Klemencja Habsburg(1262-1293) 
• Król Polski Władysław I Łokietek(1260-1333)∞Jadwiga Bolesławówna(1266-1339) 
• Ban Bośni Stefan I Kotroman(1242-1314)∞1284,Elżbieta Nemanja Serbska(1270-1331) 
• Kazimierz III Gniewkowski(1278-1347)∞NN

Dziadkowie

• Król Węgier Karol Robert Andegaweński(1288-1342)∞1320,Elżbieta Łokietkówna(1305-1380) 
• Ban Bośni Stefan II Kotromanić(1292-1353)∞1324,Elżbieta Kujawska(1302-1343)

Rodzice

• Król Polski i Węgier Ludwik Węgierski(1326-1382)∞Elżbieta Bośniaczka(1340-1387)