Bolesław IV Kędzierzawy

(ur.ok.1121,zm.5 stycznia 1173)książę mazowiecki od 1138,w Krakowie,na Kujawach,Gnieźnie i Kaliszu od 1146,w Sandomierzu od 1166,książę zwierzchni Polski w latach 1146-1173.

Objęcie dzielnicy mazowieckiej

Bolesław był już w chwili śmierci ojca w pełni sprawnym do objęcia rządów w wydzielonej mu testamentem przez ojca dzielnicy mazowieckiej.Nie wiemy dokładnie,jaki kształt miało otrzymane wówczas władztwo,prawdopodobnie jednak w jego skład nie wchodziły Kujawy,które należały,podobnie jak wschodnia Wielkopolska,do dzielnicy senioralnej.W pierwszych latach swoich rządów Bolesław pozostawał pod silnym wpływem matki Salomei oraz palatyna na dworze Krzywoustego-Wszebora,którzy obawiali się, że starszy przyrodni brat Władysław II Wygnaniec uczyniony z woli ojca księciem zwierzchnim kraju skorzysta ze swej przewagi militarnej i politycznej i będzie usiłował pozbyć się juniorów z ich dzielnic(oprócz Bolesława,w 1138 r.swoją dzielnicę w zachodniej Wielkopolsce ze stolicą w Poznaniu objął także nieznacznie młodszy od księcia mazowieckiego Mieszko III Stary).

Konflikt z seniorem

Do pierwszych zadrażnień z seniorem dynastii doszło w 1141 r.,kiedy Salomea bez zgody Władysława II zorganizowała w Łęczycy wiec możnych,na którym postanowiono wydać jej najmłodszą córkę za mąż za jednego z synów księcia kijowskiego,by w ten sposób zyskać sojuszników w ewentualnym konflikcie.Niestety,juniorzy tę pierwszą batalię zdecydowanie przegrali,gdyż książę kijowski postawiony przed wyborem związania się ze słabymi synami Salomei lub potężnym seniorem,wybrał tego ostatniego,wydając swoją córkę Zwinisławę za mąż za najstarszego syna Władysława Bolesława Wysokiego.Dodatkowym upokorzeniem dla Bolesława i Mieszka była wyprawa zbrojna Władysława na czele posiłków ruskich na przełomie 1142 i 1143 r.Pokój,jaki wówczas zapanował,trwał tylko dwa lata1144 r.zmarła Salomea i wybuchł spór,co należy zrobić z jej oprawą wdowią tj.księstwem łęczyckim.Starsi bracia postanowili wówczas,że ziemie te zatrzymają,aż do czasu uzyskania pełnoletności przez młodszych Henryka i Kazimierza,by móc ich wyposażyć dzielnicą matki.Pomysł ten jednak nie spodobał się Władysławowi,który uważał,że ziemia ta została tylko tymczasowo wydzielona z dzielnicy senioralnej i teraz w jej skład powinna wrócić.Wojna wybuchła w 1145 r.Połączone siły Bolesława i Mieszka zadały klęskę naprędce zorganizowanym oddziałom seniora nad rzeką Pilicą.Nie bez znaczenia był udział po stronie juniorów dawnego palatyna Krzywoustego-Wszebora.Jednak na skutek sprowadzenia przez seniora z Rusi posiłków zbrojnych,Bolesław,musiał zgodzić się na ustąpienie z ziem należących do matki.Ustępstwa juniorów nie rozwiązały jednak ostatecznie problemu.Władysław ufny w swoje siły zdecydował się,na usunąięcie przyrodniego rodzeństwa z kraju.Po stronie młodszych synów Krzywoustego stanął wszechwładny palatyn Władysława Piotr Włostowic,dla którego plany księcia groziły osłabieniem jego pozycji.Wprawdzie Władysław II uwięził palatyna,a następnie go oślepił i zmusił do wyjazdu na Ruś,ale decyzja ta osłabiła jego pozycję.Co więcej,spowodowało to odmowę wysłania posiłków Władysławowi przez Wszewołoda Kijowskiego spowinowaconego z Piotrem.Powód nieprzysłania przez ruskich sprzymierzeńców oddziałów zbrojnych mógł być spowodowany wewnętrznymi trudnościami księstwa kijowskiego.

Objęcie władzy zwierzchniej

Na początku 1146 r.przeciwko rządom Władysława wybuchł powszechny bunt możnych zaniepokojonych losami Piotra Włostowicza.Władysław zmusił ich do wycofania się z Mazowsza.Oblegał też Poznań wiosną 1146 r.Tam jednak,wobec wybuchu buntu na tyłach wojsk Władysława,w związku z wystąpieniem przeciwko niemu sędziwego arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina,który rzucił na Władysława klątwę,Wygnaniec poniósł niespodziewaną klęskę.Musiał wraz z synami uciekać do Niemiec na dwór Konrada III.Juniorzy pozbywszy się starszego brata na nowo podzieli kraj.Śląsk i ziemię krakowską zajął Bolesław,wschodnią Wielkopolskę Mieszko III,zaś sandomierskie młodszy Henryk(bez przydziału pozostał nieletni Kazimierz).

Interwencja Konrada III

Dzięki koneksjom rodzinnym swojej żony Agnieszki Babenberg,Władysławowi jeszcze w 1146 r.udało się skłonić króla niemieckiego do zbrojnej interwencji w Polsce.Naprędce zorganizowana wyprawa,niechęć pogranicznych margrabiów do starć z Polakami,wreszcie szeroko rozlana graniczna Odra,spowodowały że wojska królewskie zawróciły.Bolesław złożył Konradowi III spory okup i przyrzekł mu stawić się na sąd cesarski.W kolejnych latach Bolesław razem z młodszym bratem Mieszkiem starali się utrzymywać dobre stosunki z siłami,które sprzeciwiały się nadmiernemu wzrostowi potęgi Hohenstaufów.W tym celu w 1148 r.juniorzy zorganizowali zjazd w Kruszwicy,na który zaproszono władcę tworzącej się właśnie Marchii Brandendeburskiej Albrechta Niedźwiedzia.Postanowiono na nim wydać siostrę książąt Judytę zamąż za syna margrabiego Ottona. Bolesław i Mieszko wsparli też militarnie Niemców w walce z pogańskimi jeszcze Wieletami,wydatnie przyczyniając się do utwierdzenia niemieckiego panowania nad środkową Sprewą.Drugim wypróbowanym sojusznikiem piastowskich książąt stał się margrabia Miśni Konrad.Po stronie wygnanego Władysława zdecydowanie opowiedział się papież Eugeniusz III, który uchylił ekskomunikę nałożoną na niego przez arcybiskupa Jakuba.Przybyły w 1148 roku legat papieski Gwidon z Cremy w związku z odmową przywrócenia władzy najstarszemu potomkowi Krzywoustego obłożył juniorów klątwą,a kraj interdyktem.Kara ta wobec solidarnego poparcia juniorów przez polską hierarchię kościelną nie miała jednak praktycznie żadnych reperkusji.

Uznanie władzy Bolesława IV Kędzierzawego

Do ponownego zagrożenia doszło w 1157 r.,kiedy o wygnanego Piastowicza upomniał się cesarz Fryderyk I Barbarossa.Tym razem wyprawa była dobrze zorganizowana,a władca niemiecki bardziej zdeterminowany,by wymusić na polskich książętach ustępstwa.Bolesław Kędzierzawy zdecydował się na wybitnie asekuracyjną taktykę prowadzenia wojny,nie broniąc przepraw przez Odrę,paląc broniące od wieków granice Polski grody w Głogowie i Bytomiu.Nie niepokojony cesarz wtargnął z wojskami do Wielkopolski i obległ Bolesława w Poznaniu.Bolesław Kędzierzawy musiał się zgodzić na rokowania i na ceremonię złożenia hołdu lennego w podpoznańskim Krzyszkowie.Bolesław miał tam w worku pokutnym,z krzyżem uwiązanym sznurem u szyi,błagać na kolanach cesarza o wybaczenie,w zamian za co otrzymał od Fryderyka Barbarossy łaskawą zgodę na dalsze panowanie nad krajem.Musiał też zapłacić ogromną kontrybucję w wysokości kilku tysięcy grzywien srebra.Sprawa Władysława Wygnańca pomimo zwycięstwa cesarza nie została jednak poruszona w układach.Wprawdzie Bolesław obiecał się zjawić na Boże Narodzenie w Magdeburgu i oddał,jako gwarancję swojego młodszego brata Kazimierza jako zakładnika,ale zarówno cesarz zajęty innymi sprawami,jak i Bolesław nie kwapili się do realizacji zawartych w Krzyszkowie postanowień.Dwa lata później w maju 1159 r.Władysław II Wygnaniec zmarł,nie doczekawszy się powrotu do kraju.Jego śmierć umożliwiła powrót w 1163,na dziedziczny Śląsk jego synów Bolesława Wysokiego i Mieszka Plątonogiego.Nie zagrażali oni,jak wcześniej ich ojciec,władzy Bolesława Kędzierzawego.Ten odpowiednio się zabezpieczył zatrzymując w swoich rękach główne grody śląskiej prowincji tj.Wrocław,Legnicę,Głogów,Opole i Racibórz.

Próby chrystianizacji Prus

Uporawszy się z niebezpieczeństwem niemieckiej interwencji,Bolesław rozpoczął realizację planu podboju pogańskich Prusów.Koncepcja ta narodziła się w związku z powtarzającymi się coraz częściej napadami plemion bałtyjskich na dzielnicę Bolesława tj.Mazowsze.Nie bez znaczenia była ogarniająca całą Europę idea krucjat przeciwko niewiernym i naciski idące w związku z tym ze strony papieża i cesarza.Cały wysiłek włożony w próby zdobycia nowej prowincji został jednak zaprzepaszczony w 1166 przez nieudolność polskich dowódców i zdradę pruskich przewodników.W zorganizowanej w mazurskich bagnach zasadzce zginął jeden z dowódców wyprawy książę Henryk Sandomierski,sam zaś Bolesław Kędzierzawy ledwo uszedł z życiem.

Sytuacja na Śląsku

Po śmierci Henryka Bolesław Kędzierzawy,wbrew testamentowi,zachował księstwo dla siebie.Wywołało to niepokoje w kraju i bunt możnych,którzy chcieli,aby Kazimierz został księciem sandomierskim.Buntownicy zwołali w lutym 1168 zjazd do Jędrzejowa,na którym wybrano Mieszka III nowym księciem zwierzchnim,zaś Sandomierskie ofiarowano Kazimierzowi.Do wojny nie doszło,gdyż Bolesław IV Kędzierzawy zgodził się z częścią żądań buntownikówi podzielił dziedzictwo Henryka na trzy części:Wiślica dostała się Kazimierzowi,Sandomierz Bolesławowi,trzecia bliżej nieznana Mieszkowi III.W 1166 r.,korzystając z klęski seniora dynastii na wyprawie w Prusach,książęta śląscy Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi w celu zdobycia pełni władzy na podległym sobie terytorium usunęli załogi Bolesława Kędzierzawego z głównych grodów Śląska.Wyprawa odwetowa Kędzierzawego w roku następnym zakończyła się całkowitą klęską i senior musiał się ostatecznie pogodzić z zaistniałą sytuacją.Kiedy w 1172 r.przeciwko Bolesławowi Wysokiemu zbuntowali się jego młodszy brat Mieszko i najstarszy syn Jarosław,Kędzierzawy poparł rebeliantów przyczyniając się do wygnania z kraju księcia wrocławskiego.Spowodowało to groźbę interwencji cesarza Fryderyka Barbarossy,który dopiero za cenę 8000 grzywien srebra(okup powiózł w zastępstwie chorego Kędzierzawego Mieszko III Stary) i powrót Bolesława na Śląsk zgodził się odstąpić od swoich zamiarów.Bolesław Wysoki musiał jednak pogodzić się z wydzieleniem bratu i synowi własnych dzielnic.Na rok przed śmiercią Bolesława w 1172 r.doszło też do próby buntu części panów małopolskich niezadowolonych ze zbyt silnych rządów seniora.Buntownicy na tron w Krakowie zaprosili wtedy księcia wiślickiego Kazimierza Sprawiedliwego.

Stosunki z Kościołem

Bolesław Kędzierzawy dokonał licznych nadań na rzecz Kościoła.Szczególnie wzbogaciły się dzięki niemu m.in.:Kościół NMP na Piasku we Wrocławiu i św.Wincentego we Wrocławiu,klasztor benedyktynów w Trzemesznie,czy kolegiata w Tumie pod Łęczycą.Około 1151 r.Bolesław ufundował kolegiatę kanoników regularnych w Czerwińsku.

Małżeństwa i dzieci

Bolesław był dwukrotnie żonaty.Jego pierwszą żoną,poślubioną prawdopodobnie w 1136,była Wierzchosława nowogrodzka,córka księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda.Z tego małżeństwa narodziło się troje dzieci.Najstarszy syn otrzymał imię ojca.Bolesław Bolesławowic(1156-1172 r. )zmarł w młodym wieku.Z pierwszego małżeństwa pochodziła także nieznana z imienia córka(NN),która poślubiła księcia drohiczyńskiego Wasylka i syn Leszek.Po śmierci pierwszej żony Bolesław Kędzierzawy ożenił się po raz drugi z nieznaną bliżej Marią(wzmiankowana w źródłach pod datą 31 grudnia 1167 r.)Niegdyś sądzono,że mogła być ona matką dwojga młodszych dzieci księcia.Po odkryciu monet Leszka,który nazywa siebie na nich synem Bolesława i Anastazji(drugie imię Wierzchosławy),pogląd ten okazał się mylny.

      Genealogia

• Władysław I Herman ur.ok.1043 zm.4 VI 1102 
• Judyta czeska ur.w okr.1056–1058 zm.25 XII 1086 
• Henryk z Bergu ur.?zm.24 IX 1116 
• Adelajda z Mochental ur.?zm.1 XII 1125 
• Bolesław III Krzywousty ur.20 VIII 1086 zm.28 X 1138 
• Salomea z Bergu ur.zap.1099 zm.27 VII 1144 
• 1 Wierzchosława ur.1125 zm.15 marca po 1160 OO w okr.1136–1137 
• 2 Maria?ur.?zm.?OO w okr.1160–1165 
• 1 Leszek ur.ok.1162 zm.1186 
• 1 N.N.,córka ur.?zm.? 
• 1 Bolesław Bolesławowic ur.1156 zm.1172

Śmierć Bolesława IV

Bolesław IV Kędzierzawy zmarł 5 stycznia 1173 r.i został pochowany(prawdopodobnie)w katedrze płockiej u boku ojca i dziada.Opiekę nad małoletnim synem Leszkiem,dziedzicem dzielnicy mazowieckiej,polecił nowemu seniorowi dynastii Mieszkowi III Staremu,który przejął po nim rządy w Małopolsce.