Bruno Jasieński

Właściwie Wiktor Zysman(ur.17 lipca 1901 w Klimontowie,zm.17 września 1938 w Moskwie)polski poeta pochodzenia żydowskiego,współtwórca polskiego futuryzmu,działacz komunistyczny.
Życiorys
Dzieciństwo i wczesna młodość
Ojciec pisarza,Jakub Zysman,ewangelik,zasymilowany Żyd,był lekarzem i społecznikiem;matka Jasieńskiego,Eufemia Maria z Modzelewskich była szlachcianką.Oprócz Brunona mieli dwoje dzieci,Irenę i Jerzego.W 1921 r.zmarła Irena,zwana Renią,ukochana siostra Brunona,którą poeta wspominana kilkakrotnie w swojej twórczości(poświęcił jej m.in.futurystyczny wiersz"Pogżeb Reńi" i zadedykował"Pieśń o głodzie").Dzieciństwo spędził Jasieński w Klimontowie.Od szóstego roku życia rozpoczął edukację w Warszawie.W 1909 r.zaczął uczęszczać do warszawskiego gimnazjum im.Mikołaja Reja,był redaktorem szkolnego pisma„Drugak”,później został redaktorem i wydawcą gazetki„Sztubak”.W tym okresie zaczął pisać wiersze oraz próbował sił w przekładach utworów poetyckich z niemieckiego i rosyjskiego.W czasie pierwszej wojny światowej Jakub Zysman został wcielony do rosyjskiej armii,a Eufemia Zysmanowa wyjechała z dziećmi do Rosji,gdzie w maju 1918 roku przyszły poeta ukończył 8-klasową Szkołę Polską w Moskwie.W Rosji zachwycił się futuryzmem Igora Siewierianina,ale interesował się także twórczością Majakowskiego,Chlebnikowa i Kruczonycha.Widział wypadki roku 1917.W 1918 r.(uzyskawszy srebrny medal na egzaminie maturalnym)wrócił do Polski i podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.Podczas wakacji w 1919 roku Jasieński stworzył w Klimontowie teatr amatorski,który w przyklasztornym refektarzu wystawił"Ich czworo"Zapolskiej,Sędziów,a następnie"Wesele"Wyspiańskiego z udziałem chłopów-naturszczyków(niepiśmienni aktorzy uczyli się ról metodą pamięciową).Jasieński wprowadził do tekstu dramatu nową rolę Widmo Głodu,które wygłaszało dopisany przez poetę monolog przed I aktem,natomiast w akcie II ukazując się Poecie,cytowało słowa z Manifestu Komunistycznego:Widmo krąży po Europie,widmo komunizmu.
Okres futurystyczny
Od 1920 roku posługiwał się imieniem Bruno.W czasie wojny polsko-bolszewickiej został powołany do odbycia kilkumiesięcznego przeszkolenia wojskowego w szkole podchorążych w Chełmnie.Zachowały się wspomnienia o zorganizowanym przez Brunona wieczorze poetyckim,który zakończył się skandalem i aresztowaniem poety za obrazę podoficera.Według zeznań złożonych po latach dla NKWD,spędził w areszcie dwa miesiące.Brat Jasieńskiego odnotował,że w tym okresie Brunona odwiedzał w areszcie inny ówczesny student podchorążówki,późniejszy kardynał,Stefan Wyszyński,aczkolwiek z badań Ewy K.Czaczkowskiej wynika,że ten nie mógł tego robić,gdyż w tym okresie leczył gruźlicę i przebywał w domu.Jako student Jasieński zaangażował się w tworzenie ruchu futurystów,współpracował ze Stanisławem Młodożeńcem i Tytusem Czyżewskim.13 marca 1920 założyli Niezalegalizowany Klub Futurystów Pod Katarynką zwany Katarynki.Przez pewien czas działał również z futurystami w Warszawie uczestniczył w recitalu w Filharmonii Warszawskiej w marcu 1921 r. i współorganizował wielki wieczór w sali Towarzystwa Higienicznego.Zaprzyjaźnił się z Aleksandrem Watem,Anatolem Sternem.Pierwsze wiersze opublikował w krakowskim piśmie Formiści w kwietniu 1920 r.podpisując je swoim imieniem i nazwiskiem.Następne publikacje podpisywał już nazwiskiem Bruno Jasieński.W czerwcu 1921 roku uczestniczył w poetyckim recitalu w teatrze Słowackiego w Krakowie a także zredagował i wydał 4-stronicowe pismo „JEDNODŃUWKA FUTURYSTUW mańifesty futuryzmu polskiego wydańe nadzwyczajne na całą Żeczpospolitą Polską”,zawierające m.in.Mańifest w sprawie natyhmiastowej futuryzacji żyća,Mańifest w sprawie ortografji fonetycznej,Mańifest w sprawie poezji futurystycznej oraz Mańifest w sprawie krytyki artystycznej.Powyższa jednodniówka zawierała teksty autorstwa Brunona Jasieńskiego,Anatola Sterna,Stanisława Młodożeńca i Tytusa Czyżewskiego.Jasieński wraz z Anatolem Sternem jest również autorem manifestu futuryzmu polskiego Nuż w bżuhu.Jednodńuwka futurystuw.Pomiędzy 1921 a 1923 rokiem współorganizował kilkadziesiąt wieczorów poetyckich,„poezokoncertów” i recitali futurystycznych.Wiele z nich zakończyło się skandalami,niektóre zostały wstrzymane przed rozpoczęciem,niekiedy dochodziło do interwencji policji.Dalsze miesiące to współpraca z Almanachem Nowej Sztuki,Zwrotnicą,Trybuną Robotniczą,Nową Kulturą,wyjazd do Lwowa,próba założenia kabaretu z Hemarem.Studiując w Krakowie Jasieński był świadkiem tzw.wypadków krakowskich 1923 roku.Pod wpływem tych wydarzeń związał się z ruchem komunistycznym.W 1924 r.wspólnie z Anatolem Sternem opublikowali świadczący o lewicowych fascynacjach tomik Ziemia na lewo.Był współpracownikiem Kultury Robotniczej,legalnego organu Komunistycznej Partii Polski.Współpracował z miesięcznikiem Dźwignia.
Okres paryski
W 1923 r.poeta poślubił Karę(właśc.Klarę)Arem,córkę zamożnego kupca lwowskiego.W październiku 1925 r.wyjechali do Paryża,gdzie Jasieński pracował jako korespondent polskich gazet:lwowskiego„Wieku Nowego”,„Kuriera Lwowskiego”„Gazety Porannej”.W Paryżu spotykał się z Tytusem Czyżewskim,Józefem Czapskim,którzy wobec problemów materialnych,pomagali mu w sprawach egzystencjalnych.Po raz kolejny podjął próby zbliżenia się do środowisk komunistycznych.Nawiązał kontakt z Zygmuntem Modzelewskim.Wraz z nim i polskimi robotnikami stworzył amatorski teatr na Saint Denis.Nawiązał również kontakt z Tomaszem Dąbalem.Coraz bardziej się radykalizował.Powstało Słowo o Jakubie Szeli,a przede wszystkim Palę Paryż.Po skandalu związanym z opublikowaniem tej powieści i wydaleniu z Francji w 1929 r.Jasieński wyjechał i drogą morską znalazł się w ZSRR.
Okres radziecki
W 1929 roku osiadł w ZSRR.Dzięki staraniom Tomasza Dąbala został entuzjastycznie przyjęty.W dniu przyjazdu do Leningradu witały go tłumy.Od razu otrzymał stanowisko redaktora naczelnego pisma Polonii Kultura mas i kierownika działu literackiego Trybuny radzieckiej.Wkrótce został przeniesiony z sekcji polskiej Komunistycznej Partii Francji do WKP,w 1932 r.stał się jej członkiem rzeczywistym.Na przełomie 1929 i 1930 r.rozstał się z Karą Arem i zerwał z nią wszelkie kontakty później twierdził,że wyłącznie z jej winy,wywołała bowiem szereg skandali,wiążąc się z kolejnymi mężczyznami(prawdopodobnie pod koniec życia Karę łączył romans z Gienrichem Jagodą,co ją zgubiło).Jasieński miał z Karą syna,na którego płacił przez 8 lat alimenty,ale nigdy go nie widywał.Ożenił się powtórnie,z Rosjanką,Anną Berziń.Coraz bardziej odsuwał się od środowisk polonijnych,by zerwać z nimi prawie zupełnie.Od 1934 r.członek zarządu Związku Pisarzy Radzieckich,współpracował z Literaturą Międzynarodową i Kulturą Mas.Od 1930 roku aktywnie zaangażował się w sowietyzację Tadżykistanu.
Proces i śmierć
31 lipca 1937 roku,w okresie wielkiej czystki,został aresztowany przez NKWD.17 września 1938 skazany na karę śmierci przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR i tego samego dnia rozstrzelany w miejscu egzekucji Kommunarka pod Moskwą.Zrehabilitowany 24 grudnia 1955 roku postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR.Okoliczności jego śmierci były nieznane do 1992 roku.Powszechnie sądzono,że został skazany na 15 lat pobytu w obozie pracy,zesłany na Syberię i zmarł w łagrach sowieckich.Tę legendę utrwalała relacja Aleksandra Wata oraz utwór Jacka Kaczmarskiego.Krzysztof Jaworski odnalazł jednak w moskiewskich archiwach dokumenty,z których jednoznacznie wynika,że Jasieński został rozstrzelany 17 września 1938 i pochowany w bezimiennej mogile w Butowie pod Moskwą.
Twórczość
Tworzył w języku polskim,rosyjskim i francuskim.Autor tomików wierszy"But w butonierce" i "Ziemia na lewo",dramatu"Bal manekinów",poematu"Słowo o Jakubie Szeli",powieści"Palę Paryż".Wraz z Anatolem Sternem jest autorem manifestu futuryzmu polskiego Nuż w bżuhu.Jednodńuwka futurystuw.We wczesnych wierszach z tomiku"But w butonierce"widać wyraźne wpływy twórczości Igora Siewierianina.Wśród utworów poetyckich Jasieńskiego znaleźć można zarówno eksperymenty formalne(neologizmy,rozbijanie słowa i zdania),jak i wiersze ściśle podporządkowane klasycznym regułom wersyfikacji na przykład fragment"Pieśń o głodzie"został napisany heksametrem.Twórczość Jasieńskiego w ZSRR przybrała socrealistyczny charakter.W dziele sławiącym budowę Kanału Białomorsko-Bałtyckiego był współautorem rozdziału zatytułowanego"Dobić wroga klasowego".Socrealistyczna powieść"Człowiek zmienia skórę"przez wiele lat była lekturą w szkołach Tadżyckiej SRR.
Tomiki poetyckie

• "But w butonierce"(1921 r.)
• "Ziemia na lewo"(1924 r.)
• (Pośmiertnie)"Utwory poetyckie"(1960 r.)
• (Pośmiertnie)"Utwory poetyckie.Manifesty.Szkice."(1972 r.)
• (Pośmiertnie)"But w butonierce i inne wiersze"(2006 r.)Warszawa,Wydawnictwo Iskry,ISBN 83-244-0012-5
• (Pośmiertnie)"Poezje zebrane"(2008 r.)Gdańsk,Słowo/obraz Terytoria,ISBN 978-83-7453-708-7

Powieści

• "Nogi Izoldy Morgan"(1923 r.)
• "Palę Paryż"(1929 r.wznowienie polskie 1957,2005)
• "Człowiek zmienia skórę"(wydanie ros.1933-34,pol.1935-37,wznowienie 1961 r.)
• "Zmowa obojętnych"(1957 r.wyd.pol.1962 r.Nieukończone)

Poematy

• "Słowo o Jakubie Szeli"(1926 r.wielokrotnie wznawiane)
• "Pieśń o głodzie"(1922 r.)

Utwory dramatyczne

• "Bal manekinów"(1931 r.tłumaczenie 1957 r.wznowienie 2006 r.)
• "Rzecz gromadzka"(1930 r.na motywach"Słowa o Jakubie Szeli")

Nowele

• "Klucze"(1925 r.)
• "Męstwo"(1935 r.)
• "Nos"(1936 r.)
• "Główny winowajca"(napisane w 1936 r.opublikowane po polsku w 1957 r)

Upamiętnienie
W Klimontowie,rodzinnej miejscowości Jasieńskiego,od 2002 roku każdego lata odbywają się na cześć pisarza Brunonalia.