Gabriel Rzączyński

SJ,herbu Ślepowron(ur.6 lipca 1664 na Podlasiu,zm.12 listopada 1737 w Gdańsku)polski jezuita,fizjograf,przyrodnik,wierszopisarz,prekursor zoologii w Polsce.
Życiorys
Urodził się na Podlasiu.W roku 1682 wstąpił do zakonu jezuitów.W latach 1687-1691 uczył gramatyki i poetyki w Lublinie i Lwowie.W latach 1692-1696 odbył studia teologiczne w Krakowie.Na przełomie wieków XVII i XVIII(w latach 1697-1708)uczył retoryki w Toruniu,Lublinie i Poznaniu,zaś do roku 1710 filozofii w Łucku.Przez kilka następnych lat(do roku 1717)przebywał we Lwowie,gdzie wykładał filozofię,teologię moralną,sprawując jednocześnie funkcję prefekta nauk.W kolejnych latach był prefektem szkół gdańskich,następnie pełnił funkcję regensa seminarium w Sandomierzu,a w latach 1721-1724 rektora w Ostrogu.W latach 1725-1737 był spowiednikiem w kolegium gdańskim na Starych Szkotach.Zmarł 12 listopada roku 1737 w Gdańsku.
Twórczość
Wiele podróżował po kraju i jego najważniejszym dziełem jest Historia naturalis curiosa Regni Poloniae,Magni Ducatus Lithuaniae XX divisa wydana w roku 1721 w Sandomierzu.Innym jego dziełem jest Auctuarium historiae naturalis wydane w Gdańsku u J.J.Preussa w roku 1736.Dwa następne"rzuty"tego dzieła pojawiły się z datami 1742 i 1745,już po śmierci autora.Rzączyński pisał swoje dzieła tylko po łacinie,uwzględniając przyrodę martwą i żywą,a szczególnie opisywał rzeczy mu niezwykłe i interesujące.Oprócz opisów ptaków,zwierząt,roślin opisywał również krainy,góry,rzeki,morza,minerały,zioła,owady.Spośród ptaków opisał i wymienił ponad 100 gatunków.Dla każdego gatunku podaje krótki,trafny opis.Jego prace wyróżniają się niezwykłą starannością i drobiazgowością,lecz nie są one wolne od ówczesnych przesądów i błędów.(...)legendy i naiwne przekazy rękopiśmienne sąsiadują tam z wartościowymi wiadomościami uzyskanymi z autopsji przez samego ojca Gabriela lub przez wiarygodnych naturalistów(szczególnie gdańskich)owej epoki.Dzieło Rzączyńskiego jest nie tyle dziełem naukowym,co raczej kompilacją opisów z różnych źródeł.Opisy ptaków odbiegały swoją jasnością i trafnością od opisów ptaków dokonanych przez Mateusza Cygańskiego,który będąc myśliwym odznaczał się większym doświadczeniem i trafniejszymi obserwacjami.Z pewnością Gabriel Rzączyński wniósł do polskiej ornitologii wiele wkładu,lecz jego prace w chwili obecnej uznawać można za ciekawe zabytki przeszłości o znacznych wartościach historycznych,jednakże wpływu na stan obecnej nauki one nie mają.Na jego dziełach kończy się pierwszy okres ornitologii polskiej.W okresach następnych żyli i tworzyli uczeni,których prace znamy o wiele lepiej,a których dzieła cytujemy jeszcze dzisiaj.
Ważniejsze dzieła

• Gemmae antiquiorum quinquaginta et trium poetarum,stemmatibus Polonorum omnibus,Poznań 1700,wyd.następne:wyd.2 pt.Gemmae antiquiorum sexaginta poetarum,stemmatibus Polonorum omnibus,Poznań 1702;wyd.3 pt.Armamentarium Regni Poloniae seu Gentilitia nobilitatis Lechicae, Magnique Ducatus Lituaniae arma,Poznań 1715
• Fortuna campi-domina in gentilitio campo virtutibus,meritis,fama,gloria fertili,(Poznań)1712
• Historia naturalis curiosa Regni Poloniae,Magni Ducatus Lituaniae annexarumque provinciarum in tractatus XX divisa,Sandomierz 1721(dostępna kopia cyfrowa);cz.2 pt.Auctarium historiae naturalis Regni Poloniae Magnique Ducatus Lituaniae annexarumque provinciarum in puncta XX,brak miejsca wydania(powinno być:J.J.Preuss,Gdańsk 1736);wyd.tytułowe cz.2,Gdańsk 1745