Tomasz Strzembosz

Tomasz Romuald Strzembosz(ur.11 września 1930 w Warszawie,zm.16 października 2004 tamże)polski historyk,brat Teresy i Adama Strzemboszów.Ojciec Macieja Strzembosza.Mieszkał w Warszawie.Profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego(KUL)(od 1991 r.) i Instytutu Studiów Politycznych PAN.W latach 1989-1993 przewodniczący Rady Naczelnej ZHR,następnie honorowy przewodniczący ZHR.Badacz historii Polski okresu II wojny światowej.

Życiorys

Syn Adama i Zofii z Gadomskich.Ukończył szkołę powszechną i dwie klasy gimnazjalne na tajnych kompletach w Gimnazjum i Liceum im.św.Stanisława Kostki w Warszawie.Maturę zdał w 1949 r.w Samorządowym Gimnazjum i Liceum w Falenicy i w tym roku rozpoczął studia na Wydziale Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.Od jesieni 1951 r.studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim ze specjalizacją archiwalną.W 1957 r.ożenił się z harcerką Marią Dawidowską,zwaną Marylą,siostrą Alka Dawidowskiego.Z powodów politycznych magisterium uzyskał dopiero w 1959 r.Od jesieni 1952 r.rozpoczął pracę zawodową w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Warszawie,następnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych,skąd w sierpniu 1953 r.na wniosek Koła ZMP przy Państwowej Służbie Archiwalnej w Warszawie został usunięty z pracy.Pracował krótko jako robotnik i od 1954 r.przez następne 12 lat,w Dziale Oświatowym Muzeum Warszawy.W 1966 r.rozpoczął pracę w Pracowni Dziejów Polski w II wojnie światowej w Instytucie Historii PAN,w 1972 r.obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim(promotor prof.Stanisław Herbst),w 1982 r.habilitował się na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL,w 1991 r.otrzymał tytuł profesora.Od 1984 r.pracował na KUL,a od 1992 r.także w Instytucie Studiów Politycznych PAN,gdzie był kierownikiem Samodzielnej Pracowni Dziejów Ziem Wschodnich II RP i wiceprzewodniczącym Rady Naukowej ISP PAN.W pierwszej połowie lat 90 brał udział w sesji plenarnej Polskiego Uniwersytetu Ludowego w Mińsku,poświęconej 50 rocznicy powstania Armii Krajowej i jej działalności na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej.

Zainteresowania naukowe

Zainteresowania prof.Tomasza Strzembosza koncentrowały się na tematyce konspiracji warszawskiej.Od 1982 r.zaczął badać partyzantkę antysowiecką,najpierw w białostockim,nad Biebrzą,potem w dawnych województwach północno-wschodnich II RP.Był prekursorem badań nad konspiracyjną walką zbrojną w okupowanej Warszawie,dziejami partyzantki i konspiracji na Kresach Północno-Wschodnich RP w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939-1941 oraz znawcą sowieckiego systemu okupacyjnego.Pod koniec życia pracował nad obszerną monografią polskiej partyzantki na ziemiach północno-wschodnich w latach 1939-1941 oraz kończył pracę nad książką"Rewolucja na postronku.Sowiecki system okupacyjny na ziemiach wschodnich II RP 1939-1941".

Uczniowie

Do uczniów Tomasza Strzembosza należy zaliczyć takie osoby jak:Henryk Błaszczyk,Marek Wierzbicki,Grzegorz Motyka,Piotr Niwiński,Janusz Marszalec,Zygmunt Boradyn,Jarosław Kopiński,Rafał Wnuk,Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki,Sławomir Poleszak,Irena Kozimala,Tomasz Łabuszewski,Adam Baran.

Harcerstwo

Tomasz Strzembosz od 1945 roku był związany z harcerstwem.Od września 1945 roku aż do samorozwiązania się drużyn ZHP na przełomie lat 1948 i 1949 był członkiem ZHP,najpierw w V Krakowskiej Drużynie Harcerzy,a potem w 46 Warszawskiej Drużynie Harcerzy w Falenicy(w Hufcu Grochów).W roku maturalnym niemal cała klasa,pod naciskiem wychowawcy,prof.Wincentego Łąckiego(żołnierza ochotnika wojny 1920 roku i żołnierza AK),zapisała się do szkolnego koła ZMP.Prof.Łącki argumentował to następująco:nie po to uczyliśmy was w czasie wojny na kompletach,ryzykując życie,byście teraz nie dostali się na studia jako niezorganizowani.Jesienią 1956 r.uczestniczył w spotkaniach harcerzy Szarych Szeregów dążących do odrodzenia ZHP,a następnie wraz z grupą warszawskich instruktorów zaproszonych przez Aleksandra Kamińskiego w Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi.Następnie prowadził drużynę harcerską w szkole podstawowej przy ul.Hożej.W 1958 r.ukończył kurs dla przewodników w Zawoi.W 1980 r.był jednym z inicjatorów Kręgów Instruktorów im.Andrzeja Małkowskiego(KIHAM),w 1981 r.współtworzył Niezależny Ruch Harcerski(NRH) i był jego wiceprzewodniczącym.W 1989 r.był jednym z twórców Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej,przez dwie kadencje jego Przewodniczącym(1989-1992),a od 1993 r.Honorowym Przewodniczącym ZHR.Pośmiertnie Przewodniczący ZHR hm.Kazimierz Wiatr nadał Tomaszowi Strzemboszowi tytuł Harcmistrza Rzeczypospolitej.Miało to charakter symboliczny,ponieważ przepisy ZHR nie przewidują stopnia Harcmistrza RP.

Działalność polityczna i społeczna

W latach 1972-1980 był członkiem Polskiego Klubu Górskiego.Od jesieni 1980 roku uczestniczył w pracach NSZZ Solidarność w IH PAN jako wiceprzewodniczący Koła,w latach 1982-1989 był członkiem podziemnej Rady Edukacji Narodowej i uczestniczył(od 1983 r.)w pracach Społecznego Komitetu Wydawnictw Niezależnych,był także wiceprzewodniczącym Rady Naukowej Archiwum Wschodniego w latach 1989-1994.Był współzałożycielem"Komitetu Upamiętniającego Polaków Ratujących Żydów"wiceprezesem stowarzyszenia i przewodniczącym Komisji Historycznej.

Nagrody i odznaczenia

• Nagroda sekretarza naukowego PAN za Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944(1974 r.)
• Nagroda"Polityki"za Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944(1974 r.)
• Nagroda księgarzy"Dziesięć polskich książek roku"za Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944(1983 r.)
• Nagroda"Polityki"za Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944(1983 r.)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski(13 grudnia 2000)
• Nagroda im.Włodzimierza Pietrzaka(15 maja 2002)
• Tytuł i nagroda Kustosz Pamięci Narodowej(8 listopada 2002)
• Tytuł"Honorowy Obywatel Miasta Jedwabne"(3 października 2004)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski(21 lutego 2008,pośmiertnie)

Publikacje książkowe

• Tumult warszawski 1525 r.(wyd.1959 r.)
• Odbijanie i uwalnianie więźniów w Warszawie 1939-1944(wyd.1972 r.)
• Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1945(wyd.1978 r.II wyd.1983 r.)
• Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945(wyd.1979 r.II wyd.1983 r.)
• Szare Szeregi jako organizacja wychowawcza(wyd.1981 r.II wyd.1984 r.)
• Refleksje o Polsce i podziemiu 1939-1945(wyd.1987,1990 r.)
• Bohaterowie"Kamieni na szaniec"w świetle dokumentów(wyd.1994 r.II wyd.1996 r.III wyd.2007 r.)
• Saga o"Łupaszce"ppłk.Jerzym Dąmbrowskim 1889-1941(wyd.1996 r.)
• Rzeczpospolita podziemna(wyd.2000 r.)
• W stronę zachodzącego słońca.Życiorysy wpisane w polską historię(wyd.2003 r.)
• Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939-VI 1941(wyd.2004 r.)
• Czerwone bagno.Konspiracja i partyzantka antysowiecka w Augustowskiem wrzesień 1939-czerwiec 1941 razem z Rafałem Wnukiem(wyd.2009 r.)

Ponadto był autorem ponad 100 publikacji naukowych,oraz redaktorem naukowym kilkunastu innych pozycji.